Γράφει η Ευαγγελία Ρωμανού
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ) η κλειτοριδεκτομή περιλαμβάνει όλες τις διαδικασίες που αφορούν την μερική ή ολική αφαίρεση των εξωτερικών γυναικείων γεννητικών οργάνων ή τον τραυματισμό των γυναικείων γεννητικών οργάνων για μη ιατρικούς σκοπούς. Αυτή η πρακτική συνδέεται με πολιτισμικές αντιλήψεις, αλλά όπως σημειώνει ο ΠΟΥ, παραβιάζει το δικαίωμα στην υγεία, την σωματική ακεραιότητα, το δικαίωμα του να μην υποβάλλεται κάποιος σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση και επιβάλλει διακρίσεις και ανισότητα κατά των γυναικών.
Η κλειτοριδεκτομή είναι ένας βάσιμος λόγος για τον οποίο μπορεί κάποιος να υποβάλλει αίτηση ασύλου σύμφωνα με το άρθρο 1 (Α) 2 της Σύμβασης του 1951 σχετικά με το Καθεστώς των Προσφύγων. Από το 2015ο αριθμός των προσφύγων που κατέφθανε στην Ελλάδα αυξήθηκε και παράλληλα αυξήθηκε ο αριθμός των γυναικών που ζήτησαν άσυλο λόγω βάσιμου και δικαιολογημένου φόβου μιας πιθανής κλειτοριδεκτομής ή επειδή έχουν ήδη υπάρξει θύματα αυτής της πρακτικής. Το συγκεκριμένο άρθρο εξετάζει το κατά πόσο οι ελληνικές αρχές ανταποκρίνονται στα κριτήρια της προσβασιμότητας, της διαθεσιμότητας, της ποιότητας και της αποδοχής του δικαιώματος στην υγεία (availability, accessibility, acceptability and quality – AAAQ criteria)[1]. Το άρθρο εστιάζει στην πρόσβαση των γυναικών, θύματα κλειτοριδεκτομής, που διαμένουν στα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης (ΚΥΤ) στις υπηρεσίες υγείας και στις εγκαταστάσεις υγιεινής
Στην Ελλάδα η κλειτοριδεκτομή αντιμετωπίζεται ως ποινικό αδίκημα μέσω των άρθρων 308, 309 και 310 του Ποινικού Κώδικα τα οποία αφορούν διώξεις λόγω σωματικής βλάβης, επικίνδυνης σωματικής βλάβης και βαριάς σωματικής βλάβης αντίστοιχα. Επίσης, η Ελλάδα πέρασε στο νομικό της σύστημα τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Πρόληψη και την Καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας (Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης) μέσω του νόμου 4531/2018. Το άρθρο 2 του συγκεκριμένου νόμου προβλέπει ότι όποιος προτρέπει μια γυναίκα να υποβληθεί σε κλειτοριδεκτομή τιμωρείται με φυλάκιση. Ακόμη, η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης αναφέρει ότι τα κράτη μέλη οφείλουν να διασφαλίσουν την πρόσβαση των θυμάτων σε ιατρική περίθαλψη (άρθρο 2(2)) και προσθέτει ότι τα κράτη χρειάζεται να αναπτύξουν διαδικασίες ασύλου και υποδοχής ευαίσθητες ως προς το φύλο των ενδιαφερομένων (άρθρο 60(3)).
Η Ελλάδα έχει, επιπρόσθετα, την υποχρέωση να προστατεύει το δικαίωμα στην υγεία των γυναικών υπό το Διεθνές Δίκαιο των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και συγκεκριμένα μέσω του άρθρου 12 της Σύμβασης για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά δικαιώματα (ICESCR). Τα κράτη-μέλη στη Σύμβαση έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν το δικαίωμα στην υγεία των γυναικών και των ευαίσθητων κοινωνικών ομάδων, διασφαλίζοντας την ισότιμη πρόσβασή τους σε ιατρική περίθαλψη και σε υπηρεσίες υγείας. Ακόμα, χρειάζεται να διασφαλίζουν ότι δεν παρεμβαίνουν με αρνητικό τρόπο στα AAAQ κριτήρια του δικαιώματος στην υγεία τρίτα πρόσωπα, όπως για παράδειγμα ασφαλιστικές εταιρίες.
Προκειμένου να υπάρχει προστασία ως προς το δικαίωμα των γυναικών στην υγεία, χρειάζεται να τηρούνται τα κριτήρια AAAQ του συγκεκριμένου δικαιώματος. Αυτό αφορά επίσης γυναίκες που έχουν υποστεί κλειτοριδεκτομή και διαμένουν στα ΚΥΤ, για το διάστημα αξιολόγησης της αίτησης ασύλου τους. Αρχικά, το κριτήριο της διαθεσιμότητας αφορά, μεταξύ άλλων, την επαρκή ύπαρξη ασφαλούς και πόσιμου νερού, την διασφάλιση συνθηκών υγιεινής και σχετικών εγκαταστάσεων, νοσοκομείων και εκπαιδευμένου ιατρικού προσωπικού. Ωστόσο, για τις γυναίκες θύματα κλειτοριδεκτομής, αυτές οι αναγκαίες διασφαλίσεις απέχουν κατά πολύ από την πραγματικότητα. Συγκεκριμένα, όπως σημειώνει η Human Rights Watch, οι συνθήκες υγιεινής στα ΚΥΤ δεν είναι καλές και η χορήγηση ειδών υγιεινής, όπως σερβιέτες, είναι αρκετά περιορισμένη. Επίσης, δεν υπάρχει διαχωρισμός στις εγκαταστάσεις υγιεινής ως προς το φύλο, ενώ η έλλειψη τρεχούμενου νερού είναι συχνό φαινόμενο. Πολλές γυναίκες που διαμένουν στα ΚΥΤ εξέφρασαν πως οι δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο να κάνουν μπάνιο ή να πλύνουν τα ρούχα τους οδηγεί συχνά σε παθήσεις του δέρματος και σε γυναικολογικές μολύνσεις.
Το θέμα της προσβασιμότητας είναι επίσης σημαντικό. Οι γυναίκες και τα κορίτσια στα ΚΥΤ δεν έχουν πρόσβαση σε υγιές τρεχούμενο νερό, σε ιατρική περίθαλψη και σε προϊόντα υγιεινής. Αποφεύγουν να χρησιμοποιούν τις εγκαταστάσεις υγιεινής φοβούμενες μην υποστούν σεξουαλική παρενόχληση ή κακοποίηση από άντρες που διαμένουν στα ΚΥΤ, καθώς το σύστημα προστασίας και η φύλαξη στα ΚΥΤ είναι πρακτικά ανύπαρκτα. Ακόμα, η έκδοση αριθμού κοινωνικής ασφάλισης είναι χρονοβόρα και οι γυναίκες αιτούσες άσυλο αδυνατούν να έχουν ισότιμη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας με τον γενικό πληθυσμό. Επιπλέον, τα ΚΥΤ βρίσκονται σε μακρινή απόσταση από τις πόλεις και τις κατοικούμενες περιοχές, όπου βρίσκονται οι υπηρεσίες υγείας, χωρίς πρόσβαση σε μέσα μεταφοράς.
Όσον αφορά το κριτήριο της αποδοχής, η έλλειψη ενημέρωσης και κατανόησης ως προς το Ελληνικό σύστημα υγείας δυσχεραίνει την πρόσβαση των αιτουσών άσυλο στις υπηρεσίες υγείας. Συχνή είναι η δυσκολία επικοινωνίας με το ιατρικό προσωπικό λόγω των γλωσσικών εμποδίων και των πολιτισμικών διαφορών που σημειώνονται. Επιπλέον, το Ελληνικό σύστημα υγείας αποτελείται ταυτόχρονα από δημόσιους και ιδιωτικούς φορείς υγείας και στις περιπτώσεις που οι αιτούσες άσυλο δεν διαθέτουν αριθμό κοινωνικής ασφάλισης, χρειάζεται να συνδράμουν οικονομικά. Αυτό εγείρει ζητήματα ως προς την πρόσβαση των ευάλωτων ατόμων που δεν διαθέτουν την οικονομική δυνατότητα, όπως συμβαίνει στην περίπτωση των γυναικών αιτουσών άσυλο που έχουν υπάρξει θύματα κλειτοριδεκτομής.
Η ποιότητα των υπηρεσιών υγείας στα ΚΥΤ είναι επίσης υπό αμφισβήτηση, από τη στιγμή που η ιατρική περίθαλψη στα ΚΥΤ είναι περιορισμένη και η πρόσβαση σε ιατρικές υπηρεσίες με επιστημονικά και ιατρικά κατάλληλο προσωπικό είναι δύσκολη για τις γυναίκες αιτούσες άσυλο. Αυτό, κατ’ επέκταση, θέτει δυσανάλογα σε κίνδυνο την υγεία των γυναικών που έχουν υπάρξει θύματα κλειτοριδεκτομής.
Τα θύματα έμφυλης βίας, όπως οι γυναίκες με κλειτοριδεκτομή, έχουν δικαίωμα σε ειδική προστασία, σε πρόσβαση σε υπηρεσίες και σε προτεραιότητα σε ό,τι αφορά την αξιολόγηση των αιτημάτων ασύλου τους. Στην περίπτωση των αιτούντων άσυλο, ο χαρακτηρισμός των ατόμων που χρειάζονται διεθνή προστασία ως «ευάλωτων ομάδων» αποτελεί ευθύνη των αρμόδιων γιατρών, ψυχολόγων και κοινωνικών λειτουργών που υποδεικνύονται από τις κρατικές αρχές. Στην περίπτωση που οι γυναίκες θύματα της κλειτοριδεκτομής δεν αναγνωρίζονται απευθείας ως ευάλωτη κοινωνική ομάδα και δεν μεταφέρονται σε ξεχωριστές εγκαταστάσεις για τη διαμονή τους ούτε τους παρέχεται πρόσβαση στις απαραίτητες ιατρικές υπηρεσίες, το δικαίωμα τους στην υγεία υπό το άρθρο 12 της Σύμβασης για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά δικαιώματα ενδέχεται να παραβιαστεί. Όπως έδειξε η εξέταση του δικαιώματος στην υγεία των αιτουσών άσυλο θύματα κλειτοριδεκτομής υπό τα AAAQ κριτήρια, αυτά τα κριτήρια δεν γίνονται σεβαστά στην πράξη και το δικαίωμα στη υγεία των συγκεκριμένων γυναικών βρίσκεται σε κίνδυνο.
Πηγές
Ελληνικός Ποινικός Κώδικας, 1 Ιανουαρίου 1951, όπως τροποποιήθηκε με το ν. 4619/2019, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως Α 95
NOMOΣ ΥΠ’ ΑΡΙΘΜ. 4531, 5 Απριλίου 2018, Εφημερίδα της Κυβερνήσεως, Αρ. Φύλλου 62
Council of Europe Convention on preventing and combating violence against women and domestic violence (adopted 11 May 2011, entered into force 1 August 2014) ETS 210
UN General Assembly, ‘Convention Relating to the Status of Refugees’ (adopted 28 July 1951, entered into force 22 April 1954) 137 UNTS 189
International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights (adopted on 16 December 1966, entered into force 3 January 1976) 993 UNTS 3 (ICESCR)
UN Commissioner for Human Rights, ‘General Comment No. 14: The Right to the Highest Attainable Standard of Health (Art. 12)’ (11 August 2000) E/C.12/2000/4
Gunst M, Jarman K, Yarwood V, Rokadiya S, Capsaskis L, Orcutt M, Abbara A, ‘Healthcare access for refugees in Greece: Challenges and opportunities’ (2019) Vol. 123 Health Policy 818
Middelburg A, Balta A, ‘Female Genital Mutilation/Cutting as a Ground for Asylum in Europe’ (2016) Vol. 28 No. 3 International Journal of Refugee Law 416
Muteshi J K, Miller S, Belizán J M, ‘The ongoing violence against women: Female Genital Mutilation/Cutting’ (2016) Vol. 13 No. 44 Reproductive Health
Powell R A, Leye E, Jayakody A, Mwangi-Powell A F, Morison L, ‘Female genital mutilation, asylum seekers and refugees: the need for an integrated European Union agenda’ (2004) Vol. 70 Health Policy 151
European Institute for Gender Equality, Estimation of girls at risk of female genital mutilation in the European Union Belgium, Greece, France, Italy, Cyprus and Malta (Bietlot 2018)
European Institute for Gender Equality (EIGE), ‘Girls in Greece are at risk of female genital mutilation’(22 June 2018) Διαθέσιμο σε < https://eige.europa.eu/news/girls-greece-are-risk-female-genital-mutilation> τελευταία πρόσβαση η 20/3/2022
Human Rights Watch, ‘Greece: Dire Risks for Women Asylum Seekers’ (15 December 2017) Διαθέσιμο σε <https://www.hrw.org/news/2017/12/15/greece-dire-risks-women-asylum-seekers> τελευταία πρόσβαση η 20/3/2022
Human Rights Watch, ‘Greece: Camp Conditions Endanger Women, Girls’ (4 December 2019) Διαθέσιμο σε <https://www.hrw.org/news/2019/12/04/greece-camp-conditions-endanger-women-girls> τελευταία πρόσβαση η 20/3/2022
World Health Organization (WHO), ‘Female Genital Mutilation’ (3 February 2020) Διαθέσιμο σε <https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/female-genital-mutilation> τελευταία πρόσβαση η 20/3/2022
Πηγή φωτογραφίας: https://www.independent.co.uk/news/uk/home-news/asylum-seeker-fgm-home-office-removal-judge-high-court-a8610911.html
[1] Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με αυτά τα κριτήρια του δικαιώματος στην υγεία βλέπε: UN Commissioner for Human Rights, ‘General Comment No. 14: The Right to the Highest Attainable Standard of Health (Art. 12)’ (11 August 2000) E/C.12/2000/4.