Γράφει ο Αντώνης Στεφανόπουλος
Τις τελευταίες δεκαετίες, η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (ΛΔΚ, εφεξής «Κίνα») έχει προχωρήσει με πολλά κράτη της Αφρικής στη σύναψη πολλών συμφωνιών, όπως τη δημιουργία εμπορικών σχέσεων, την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας και την κατασκευή έργων υποδομής από την Κίνα προς τις Αφρικανικές χώρες, η οποία θα αναβαθμίσει το επίπεδο ανάπτυξης και τεχνολογίας στην ήπειρο. Την ίδια στιγμή, το Δυτικοκεντρικό διεθνές σύστημα παρακολουθεί την εξέλιξη των Αφρο-Κινεζικών σχέσεων και τη δημιουργία μιας νέας διεθνούς δυναμικής, ωστόσο, έχουν υπάρξει κριτικές που έχουν εκφράσει τον θετικό ρόλο της Κίνας στην Αφρικανική ήπειρο, ενώ, άλλες κριτικές έχουν υποστηρίξει πως η εμπλοκή της Κίνας στην Αφρική απειλεί το διεθνές σύστημα.
Γενικότερα, η Κίνα κατέχει εμπορικές σχέσεις με τις χώρες της Αφρικής τα τελευταία 2.000 χρόνια, αλλά η ανάπτυξη των σχέσεων αυτών ξεκίνησε στα μέσα του δεύτερου μισού του 20ού αιώνα, όταν οι Αφρικανικές χώρες είχαν αποκτήσει την ανεξαρτησία τους από τις αποικιακές δυνάμεις. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με τους Hanauer και Morris, «η Αφρική ήταν σημαντική για την ιδεολογικά κατευθυνόμενη εκστρατεία της Κίνας για την προώθηση της επανάστασης, της αντι-αποικιοκρατίας, και της αλληλεγγύης του Τρίτου Κόσμου, και μετά την Πολιτική Ανοίγματος της Κινεζικής κυβέρνησης του 1979, όπου οι Κινέζοι διαμορφωτές πολιτικής δημιούργησαν ένα πλαίσιο συμφωνίας με την Αφρική σχετικά με τους εμπορικούς, πολιτισμικούς και διπλωματικούς δεσμούς».
Επιπλέον, όπως αναφέρουν οι Jakobson και Wood, «η σύναψη σχέσεων με την Αφρική ήταν σημαντική για την Κίνα για την υλοποίηση της “One China Policy” (Πολιτική της Μίας Κίνας), καθώς όλα τα κράτη της Αφρικής αναγνωρίζουν ως κυρίαρχη μόνο τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας, και όχι τη Δημοκρατία της Κίνας – Ταϊβάν». Μέχρι σήμερα, οι Σινο-Αφρικανικές σχέσεις διέπονται από άρτιες οικονομικές σχέσεις, αλλά και η μεταξύ τους αλληλεξάρτηση, καθώς και οι δύο εκπληρώνουν τις ζητήσεις της αγοράς και των δύο. Από τη μία η Κίνα έχει ζήτηση για ενεργειακούς πόρους, ενώ η Αφρική χρειάζεται επενδύσεις και έργα υποδομής. Μάλιστα, ένα άλλο σημαντικό κομμάτι της σχέσης τους, είναι η παροχή αναπτυξιακής βοήθειας στην Κίνα, όπου εφάπτεται στους στόχους της ήπιας ισχύος της Κίνας και σκοπεύει να βάλει μια θετική προσωπίδα στις αρνητικές αντιλήψεις που λαμβάνει η Κίνα για τις δραστηριότητες της στην Αφρική.
Επιπροσθέτως, αυτή η ανάλυση θα προχωρήσει στην παρουσίαση τριών διαφορετικών προσεγγίσεων για τις κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική: 1) την ευρωπαϊκή, 2) την αμερικανική, 3) την αφρικανική και 4) την κινεζική προσέγγιση.
Καταρχάς, οι Ευρωπαϊκές προσεγγίσεις για τις Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική είναι κυρίως αρνητικές και επισημαίνουν πως υπάρχει οικονομική και πολιτική εκμετάλλευση της ηπείρου από την Κίνα. Από την οικονομική αντίληψη, εξαιτίας της ισχυρής έμφασης της Κίνας στους φυσικούς πόρους, οι Σινο-Αφρικανικές σχέσεις είναι κυρίως άνισες για την Αφρική και υποβαθμίζουν τις προοπτικές Αφρικανικής ανάπτυξης, και η Κίνα έχει χρηματοδοτήσει έργα υποδομής στην Αφρική, όπως την παροχή υδροηλεκτρικής ενέργειας και την κατασκευή σιδηροδρομικών γραμμών. Από την πολιτική πλευρά, η Κίνα εφαρμόζει την αρχή της μη εμπλοκής (principle of non-interference) όπου δεν ασχολείται με τις εσωτερικές υποθέσεις των Αφρικανικών κρατών, δεν λαμβάνει ρόλους για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και των δημοκρατικών θεσμών στην ήπειρο και υποβαθμίζει τις Ευρωπαϊκές προσπάθειες για προώθηση των παραπάνω αξιών.
Από την άλλη πλευρά, η Αμερικανική προσέγγιση υπογραμμίζει ότι οι Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική συνιστούν απειλή στα συμφέροντα και σχέδια των Ηνωμένων Πολιτειών, ενώ οι διαμορφωτές της Αμερικανικής εξωτερικής πολιτικής είναι επιφυλακτικοί με αυτές τις πολιτικές της Κίνας. Πρώτον, οι δραστηριότητες που προβληματίζουν τους Αμερικανούς σε μεγάλο βαθμό είναι η εκτεταμένη εμπλοκή της Κίνας στις εθνικές οικονομίες της Αφρικής μέσω των αναπτυξιακών βοηθειών, το εμπόριο, οι επενδύσεις και οι ενισχυμένες διμερείς και πολυμερείς σχέσεις με τα Αφρικανικά κράτη. Αν και η Κίνα δεν συνιστά απειλή στην εθνική ακεραιότητα των ΗΠΑ, συνιστά πρόκληση στην ηγεμονική τους θέση στο διεθνές σύστημα μέσω της χρήσης της οικονομικής ήπιας ισχύος για να ασκήσει επιρροή στην Αφρικανική ήπειρο.
Αναφορικά με το τελευταίο σημείο, οι ΗΠΑ επιφυλάσσονται της Κίνας καθώς θεωρούν πως υπάρχουν πιθανότητες δημιουργίας μιας στρατιωτικής συμμαχίας μέσω των υπαρχόντων οικονομικών και εμπορικών σχέσεων μεταξύ της Κίνας και των κρατών της Αφρικής. Αν και η Κίνα δεν έχει προχωρήσει στην εγκαθίδρυση στρατιωτικών σχέσεων, οι ήδη στρατηγικές συνεργασίες είναι επωφελείς για αυτήν, διότι μπορεί να βασιστεί στις Αφρικανικές χώρες σε περίπτωση που λάβει κυρώσεις από τη Δύση ή τον ΟΗΕ, ή να έχει υποστήριξη από αυτές εάν εμπλακεί σε ένοπλη σύρραξη με τις ΗΠΑ.
Ωστόσο, ποια είναι η άποψη των Αφρικανικών κριτικών για τις Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρικανική ήπειρο; Υπάρχουν και θετικές αντιλήψεις, αλλά και αρνητικές. Καταρχάς, πολλοί Αφρικανοί ηγέτες έχουν εκτιμήσει την προσέγγιση της Κίνας για μη εμπλοκή στις εσωτερικές και περιφερειακές πολιτικές υποθέσεις, συγκριτικά με τις σχέσεις που έχουν με τις δυτικές χώρες που εκφράζονται περισσότερο ως πατερναλιστικές. Παραδειγματικά, ο τέως Πρόεδρος της Σενεγάλης, Abdoulaye Wade, ισχυρίστηκε πως η προσέγγιση της Κίνας είναι καλύτερα προσαρμοσμένη στις ανάγκες της χώρας, παρά την αργή, και μερικές, φορές πατρωνιστική νεο-αποικιακή προσέγγιση των Ευρωπαίων επενδυτών και των μη κυβερνητικών οργανισμών, ενώ ο Πρόεδρος της Μποτσουάνας έκφρασε πως οι Κινέζοι τους μεταχειρίζονται ως ίσους, σε αντίθεση με τη Δύση.
Από την άλλη πλευρά όμως, έχουν εκφραστεί και αρνητικές απόψεις για τις Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική και υπάρχουν σημαντικές ανησυχίες για το οικονομικό κομμάτι αυτής της συνεργασίας. Πρώτον, μερικοί Αφρικανοί ηγέτες θεωρούν πως η προσέγγιση της Κίνας στην Αφρική είναι σαν ένας “δεύτερος χωρισμός της Αφρικής”, η οποία απηχεί την εγγενώς άνιση δυναμική της αποικιοκρατικής εποχής, κατά την οποία πλούσιες εξωτερικές δυνάμεις απέκτησαν πόρους, δημιουργώντας ταυτόχρονα αγορές για τα βιομηχανικά τους προϊόντα και εμποδίζοντας την εμφάνιση της τοπικής παραγωγής προστιθέμενης αξίας. Για παράδειγμα, ο πρόεδρος της Νότιας Αφρικής, Thabo Mbeki, ισχυρίστηκε πως οι Σινο-Αφρικανικές εμπορικές σχέσεις θα οδηγήσουν σε μια αποικιοκρατική σχέση με την Κίνα, ενώ ο κυβερνήτης της Κεντρικής Τράπεζας της Νιγηρίας, υποστήριξε πως η Αφρική ανοίγεται σε μια νέα μορφή αποικιοκρατίας.
Ωστόσο, η Κινεζική προσέγγιση σε αυτό το ζήτημα φαίνεται πολύ ουδέτερη σε σύγκριση με όσα έχουν αναφέρει οι άλλες τρεις προσεγγίσεις. Ειδικότερα, η Αφρικανική Πολιτική της Κίνας βασίζεται σε μια ποικιλία ιστορικών αφηγήσεων, αμοιβαίων επωφελών σχέσεων και αλληλεγγύης μεταξύ των χωρών του Νότου και οι Κινεζικές δραστηριότητες εφάπτονται στις έννοιες της ισότητας, της μη εμπλοκής και των κοινών συμφερόντων. Επιπλέον, καθώς οι Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική αποτελούν τμήμα των εθνικών συμφερόντων της χώρας, η Αφρική μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα πεδίο δοκιμών για την εξελισσόμενη διπλωματία πόρων και τις προσπάθειες της για τη διασφάλιση μακροπρόθεσμης οικονομικής ασφάλειας και επιρροής.
Συμπερασματικά, το γεγονός που θα πρέπει να εμβαθύνουμε σε αυτό το σημείο, είναι πως υπάρχουν σημαντικές πιθανότητες για την Κίνα να γίνει μια νέα αποικιακή δύναμη στην Αφρική, καθώς οι αφρικανικές χώρες θα γίνουν εξαρτημένες από την αναπτυξιακή βοήθεια και τις επενδύσεις της. Ωστόσο, εάν η Κίνα προβεί στην απόφαση να εμπλακεί στις εσωτερικές πολιτικές υποθέσεις των κρατών, θα δυσχεράνει τα συμφέροντα της και ίσως χάσει σημαντικούς εταίρους και συμμάχους. Όμως, οι Κινεζικές δραστηριότητες στην Αφρική θα πρέπει να ανησυχήσουν τον κόσμο, διότι η Κίνα θα μπορούσε να δημιουργήσει μια νέα στρατιωτική συνεργασία και να καταστρέψει την ισορροπία του υπάρχοντος διεθνούς συστήματος, αλλά ίσως, δεν θα πρέπει να τον ανησυχήσουν, διότι απλά θα μπορούσε να υλοποιεί εμπορικές ανταλλαγές και έργα υποδομών στην ήπειρο.
Βιβλιογραφία
- Conteh-Morgan, E (2018). The United States and China: Strategic Rivalry in Africa. Insight Turkey, 20(1), pp. 39-52. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/26301066 [Accessed 10 August 2022]
- Hanauer, L. & Morris, L. J (2014). African Reactions to Chinese Engagement. In: Chinese Engagement in Africa. Drivers, Reactions, and Implications for U.S. Policy. s.l.:Rand Corporation, pp. 55-72. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/10.7249/j.ctt6wq7ss [Accessed 6 August 2022]
- Hanauer, L. & Morris, L. J (2014). How China-Africa Relations Have Developed. In: Chinese Engagement in Africa: Drivers, Reactions, and Implications for U.S. Policy. Washington, DC: RAND Corporation, pp. 19-44. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/10.7249/j.ctt6wq7ss [Accessed 8 August 2022]
- Jakobson, L. & Wood, J (2012). China’s Expanding Role in Africa and Implications for the EU. In: R. Vogt, ed. Europe and China. Strategic Partners or Rivals?. Hong Kong: Hong Kong University Press, pp. 139-154. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.5790/hongkong/9789888083879.003.0008 [Accessed 10 August 2022]
- Wan Yan Chan, M. M. E. (2018). China in Africa: A New Form of Neo-Colonialism?. Διαθέσιμο σε: https://www.e-ir.info/pdf/76655 [Accessed 10 August 2022].