Γράφει η Ελένη Θεοδωροπούλου
Κώδικας Χαμουραμπί, Νόμοι του Σόλωνα, Διάταγμα των Μεδιολάνων, Magna Carta, Διακήρυξη Δικαιωμάτων Συντάγματος ΗΠΑ, Διακήρυξη Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, Οικουμενική Διακήρυξη Δικαιωμάτων Ανθρώπου, Χάρτης των Ηνωμένων Εθνών. Πρόκειται για μερικά μόνο από τα νομικά κείμενα, που, διαχρονικά, περιέχουν διατάξεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είναι αποτέλεσμα είτε παραχωρήσεων των βασιλέων, είτε κοινής αυτόβουλης προσπάθειας διόρθωσης λαθών του παρελθόντος ή ακόμα και επαναστάσεων. Φαίνεται έτσι ότι, τα ανθρώπινα Δικαιώματα τίθενται πάντα στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος κάθε είδους αρχηγών κρατών, όχι πάντοτε για τους ίδιους λόγους, καθώς και αποτελούν αιτία κοινωνικής εξέγερσης με σκοπό μεταρρυθμίσεις και εκσυγχρονισμό.
Στη σύγχρονη ιστορία και εστιάζοντας στον ευρωπαϊκό χώρο, συναντάμε τη Σύμβαση για την Προστασία των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών, γνωστή και ως Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ), η οποία υπεγράφη το 1950 στη Ρώμη, με σκοπό τη προώθηση και τη κατοχύρωση θεμελιωδών δικαιωμάτων και ελευθεριών. Στη σύμβαση προβλέπεται, επίσης, η δημιουργία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου δικαιωμάτων ανθρώπου (ΕΔΔΑ), στο οποίο έχει δικαίωμα προσφυγής κάθε πολίτης κράτους μέλους της Συμβάσης, ο οποίος θεωρεί ότι έχει παραβιαστεί κάποιο δικαίωμά του. To ΕΔΔΑ, επίσης, με τις αποφάσεις του συμβάλλει στον εκσυγχρονισμό του περιεχόμενου των δικαιωμάτων της ΕΣΔΑ.
Στο άρθρο 4 της Σύμβασης, προβλέπεται η απαγόρευση της δουλείας και των καταναγκαστικών έργων, και πιο συγκεκριμένα αναφέρεται ότι, κανείς δε μπορεί να κρατηθεί ως δούλος και ως είλωτας, ούτε να υποχρεωθεί σε καταναγκαστική εργασία και αναφέρονται επίσης και περιπτώσεις που δε θεωρούνται καταναγκαστική εργασία. Και σίγουρα, όταν ακούμε για δουλεία και καταναγκαστική εργασία, μπορεί να σκεφτόμαστε τους αγώνες των έγχρωμων για ίδια πολιτικοκοινωνικά δικαιώματα, ως κάτι, όμως, μακρινό χρονικά, ή και τη παιδική εργασία, ως κάτι όμως μακρινό τοπικά, όμως η σύγχρονη δουλεία δεν είναι κάτι μακρινό, ούτε χρονικά, ούτε τοπικά και μπορεί να λάβει πολλές μορφές. Σύμφωνα με συντηρητικές εκτιμήσεις της Διεθνούς Ένωσης Εργασίας, της Οργάνωσης για τη προάσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων Walk Free Foundation και του Διεθνούς οργανισμού Μετανάστευσης, περίπου 40,3 εκατομμύρια άνθρωποι ήταν θύματα σύγχρονης δουλείας το 2016. Οι μορφές που μπορεί να λάβει ποικίλουν, από εξαναγκασμό σε εργασία, παιδική εργασία και εμπορία ανθρώπων μέχρι δουλεία λόγω αδυναμίας αποπληρωμής χρέους ή εξαναγκασμό κάποιου σε δουλεία για το λόγο ότι και οι γονείς του ήταν δούλοι. Το πρόβλημα λοιπόν, δεν είναι πολύ μακριά από εμάς, καθώς ζούμε, μεν, σε μια ευνομούμενη ένωση κρατών και σε μια ευνομούμενη χώρα, όμως ακόμη και σήμερα πολλά από τα ευρωπαϊκά κράτη, συμπεριλαμβανομένης και της χώρας μας, έχουν καταδικαστεί για παράβαση του άρθρου 4 της ΕΣΔΑ. Κάποιες υποθέσεις έκαναν αρκετό θόρυβο, κάποιες άλλες όχι. Ποιες είναι, λοιπόν, αυτές; Παρακάτω γίνεται μια σύντομη αναφορά στις καταδίκες της Ελλάδας για δουλεία και καταναγκαστική εργασία, κατά χρονολογική σειρά των αποφάσεων από το ΕΔΔΑ.
Έτος 2006. Γυναίκα από τη Νιγηρία, έρχεται στην Ελλάδα με συνοδεία Έλληνα, ο οποίος την εξέδιδε με συνεργό Ελληνίδα, ώστε εκείνη να καταφέρει να του αποπληρώσει τα χρήματα, που βέβαια εκείνος την είχε εξαναγκάσει να υποσχεθεί ότι του οφείλει, χωρίς κάτι τέτοιο να ανταποκρίνεται στη πραγματικότητα. Στο τέλος του 2006, η γυναίκα καταθέτει μήνυση με τη βοήθεια ΜΚΟ, με τη κατηγορία της σωματεμπορίας. Υπέρ της κατέθεσε η διευθύντρια της ΜΚΟ, όμως η κατάθεση της δεν συμπεριελήφθη ποτέ στο φάκελο της δικογραφίας, με αποτέλεσμα να απορριφθεί η μήνυσή της, από τον Εισαγγελέα Πλημμελειοδικών ένα μήνα μετά. Τον Ιανουάριο του 2007, τελικά η εν λόγω κατάθεση συμπεριελήφθη στο φάκελο και τον Ιούνιο του ίδιου έτους, ο Εισαγγελέας Εφετών άσκησε ποινική δίωξη κατά και των δύο. Τελικά, στη δίκη που έγινε το 2012, εμφανίστηκε μόνο η Ελληνίδα, καθώς ο άνδρας καταζητούνταν ακόμα κατά το χρόνο της συζήτησης, και το δικαστήριο παραδέχθηκε μεν, ότι ο άνδρας όντως εκμεταλλευόταν τη Νιγηριανή, αλλά όχι τη συνενοχή της Ελληνίδας. Η Νιγηριανή άσκησε προσφυγή στο ΕΔΔΑ, κατά της Ελληνικής Δημοκρατίας.
Το ΕΔΔΑ, με την από 21/01/2016 απόφασή του, ανέφερε ότι στο πλαίσιο του άρθρου 4 της ΕΣΔΑ, τα κράτη-μέλη θα πρέπει, όχι μόνο να ενεργούν άμεσα για τη προστασία των πολιτών, αλλά και να επιφορτίζονται με μια σειρά θετικών υποχρεώσεων για τη προστασία θυμάτων εμπορίας. Πιο συγκεκριμένα, τα κράτη-μέλη, θα πρέπει να δημιουργούν ένα κατάλληλο κανονιστικό πλαίσιο, θα πρέπει να λαμβάνουν συγκεκριμένα μέτρα για να προστατεύουν τα ήδη υπάρχοντα αλλά και τα εν δυνάμει θύματα, αλλά και να ερευνούν πιθανές παραβιάσεις του άρθρου 4, εφόσον κάτι τέτοιο υποπέσει στην αντίληψή τους. Εν προκειμένω, κρίθηκε ότι οι ελληνικές αρχές καθυστέρησαν να αναγνωρίσουν τη Νιγηριανή ως θύμα σωματεμπορίας, αφού το έκαναν 6 μήνες μετά την αρχική καταγγελία της και έτσι δεν έλαβαν τα αναγκαία επιχειρησιακά μέτρα. Το δικαστήριο επίσης, διέκρινε, και ανεπάρκειες στη προκαταρκτική εξέταση, καθώς και καθυστερήσεις και σε μεταγενέστερο στάδιο των ανακρίσεων και ως εκ τούτου έκρινε ανεπαρκή τη τήρηση δικονομικών υποχρεώσεων που είχε το ελληνικό κράτος. Τελικά το Δικαστήριο, καταδίκασε την Ελλάδα, για παραβίαση του άρθρου 4, και όχι μόνο της, Σύμβασης.
Προχωρώντας, συναντάμε τα σε όλους μας γνωστά συμβάντα στη Μανωλάδα, το 2013. Εκεί, μετανάστες από το Μπαγκλαντές, εργάζονταν πολλές ώρες την ημέρα, για λίγα χρήματα και διέμεναν σε παραπήγματα χωρίς τουαλέτες και τρεχούμενο νερό. Έμεναν απλήρωτοι για πολύ καιρό, εργάζονταν σε ακραίες καιρικές συνθήκες κάτω από τον έλεγχο ενόπλων επιστατών, δέχονταν απειλές από τους εργοδότες τους. Η κορύφωση των γεγονότων έγινε στις 17 Απριλίου του 2013, όταν 100-150 εργάτες ζήτησαν τα οφειλόμενα ημερομίσθιά τους και ένας από τους ένοπλους φρουρούς άνοιξε πυρ εναντίων τους, τραυματίζοντας σοβαρά 30 από αυτούς. Τα ελληνικά δικαστήρια, αθώωσαν τους 4 κατηγορούμενους από την κατηγορία της εμπορίας ανθρώπων και απήγγειλαν ποινές σε 2 από αυτούς για βαριά σωματική βλάβη και παράνομη οπλοχρησία. Έτσι 42 από αυτούς προσέφυγαν στο ΕΔΔΑ.
Το ΕΔΔΑ, εξέδωσε στις 30/3/2017 την απόφασή του, την πρώτη που εξετάζει την εμπορία ανθρώπων για σκοπούς εργασιακής εκμετάλλευσης. Έπίσης, έκρινε, κατ΄ αρχήν ότι η κατάσταση που περιήλθαν οι προσφεύγοντες ήταν εντός των ορίων της καταναγκαστικής εργασίας και της εμπορίας ανθρώπων, αφού αυτοί άρχισαν να εργάζονται ευρισκόμενοι σε κατάσταση αδυναμίας, μιας γνώριζαν ότι εάν αρνούνταν να εργαστούν δεν θα είχαν πόρους για να επιβιώσουν ούτε βέβαια θα λάμβαναν και τα δεδουλευμένα τους, και ως παράνομοι μετανάστες διέτρεχαν το κίνδυνο να συλληφθούν και να απελαθούν. Διευκρίνισε, δε, ότι η εργασιακή εκμετάλλευση, συνιστά μορφή εμπορίας ανθρώπων. Στη συνέχεια έκρινε ότι, αφενός οι ελληνικές αρχές δεν έλαβαν τα απαραίτητα επιχειρησιακά μέτρα για τη πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων, αφού η κατάσταση των προσφεύγοντων ήταν γνωστή σε αυτές και πριν το συμβάν της 17ης Απριλίου (καθώς είχαν προηγηθεί άρθρα του τύπου, έκθεση του Συνηγόρου του Πολίτη ακόμα και σχετική συζήτηση στη βουλή), και αφετέρου δεν διερεύνησε αποτελεσματικά τα διαπραχθέντα εγκλήματα και δεν τιμώρησε τους υπεύθυνους. Έτσι καταδίκασε το ελληνικό κράτος.
Η πιο πρόσφατη απόφαση που εκδόθηκε από το ΕΔΔΑ και καταδίκασε την Ελληνική Δημοκρατία για παραβίαση του άρθρου 4 της ΕΣΔΑ, ήταν στις 18/7/2019. Έχει να κάνει με τρεις Ρωσίδες, οι οποίες ήρθαν στην Ελλάδα το 2003, με βίζα που είχε εκδοθεί από το προξενείο της Ελλάδας στη Μόσχα, μετά από δωροδοκία Ρώσων διακινητών στους υπαλλήλους του προξενείου. Τον Σεπτέμβριο του 2003, η μία συνελήφθη για πορνεία, υποστήριξε ότι εξαναγκαζόταν να εκδίδεται και έτσι τρία άτομα οδηγήθηκαν σε δίκη, εκ των οποίων όμως μόνο τα δύο καταδικάστηκαν για κέρδη από πορνεία και εμπορία ανθρώπων. Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους, οι άλλες δύο κατήγγειλαν ότι ήταν θύματα εμπορίας και στη διαδικασία που κινήθηκε καταδικάστηκαν δύο άτομα για παραχάραξη και χρήση πλαστογραφημένων πιστοποιητικών. Δύο χρόνια αργότερα, το Μάιο του 2005 και οι τρεις υπέβαλαν μήνυση για εμπορία ανθρώπων, αναφέροντας ότι τα έγγραφα που χρησιμοποιήθηκαν περιείχαν ψευδείς πληροφορίες, κατηγορώντας και υπαλλήλους του προξενείου για διευκόλυνση μεταφοράς τους στην Ελλάδα. Παρ’ όλα αυτά, τον Φεβρουάριο του 2016, η διαδικασία τερματίστηκε καθώς κρίθηκε ότι η δίωξη των αδικημάτων για εμπορία λευκής σαρκός, είχε υποπέσει σε παραγραφή. Οι τρείς γυναίκες από τη Ρωσία προσέφυγαν στο ΕΔΔΑ.
Το ΕΔΔΑ, με την απόφασή του έκρινε ότι δεν υπήρχε κατάλληλο, αποτελεσματικό και επαρκές πλαίσιο, καθώς με τον ελληνικό ποινικό κώδικα απαγορευόταν μεν η καταναγκαστική πορνεία, τιμωρούνταν όμως με μικρές ποινές και επίσης δεν υπήρχε ξεχωριστή διάταξη για την εμπορία για σεξουαλική εκμετάλλευση, με αποτέλεσμα το ποινικό δικαστήριο να τερματίσει τη διαδικασία λόγω παραγραφής. Επιπρόσθετα, ο Δικαστήριο έκρινε ότι οι αρμόδιες αρχές δεν είχαν ασχοληθεί με την υπόθεση τους με το επίπεδο επιμέλειας που επιβάλλει το άρθρο 4 της σύμβασης, καθώς οι έρευνες και οι ποινικές διαδικασίες διήρκησαν από επτά μέχρι και δεκαπέντε έτη, και ότι οι προσφεύγουσες δεν είχαν συμμετάσχει στις έρευνες στο βαθμό που απαιτείται.
Ποιες μπορεί να είναι οι σκέψεις μας σχετικά με τα παραπάνω; Τέτοια γεγονότα συμβαίνουν και συμβαίνουν στη χώρα μας, δίπλα μας. Άνθρωποι από ξένες χώρες έρχονται στην Ελλάδα, είτε με τη θέλησή τους είτε όχι και γίνονται αντικείμενο εκμετάλλευσης κάθε μορφής. Είναι αναγκαίο λοιπόν, να διαμορφωθεί το κατάλληλο νομικό πλαίσιο, τόσο σε επίπεδο ουσιαστικών διατάξεων, εκσυγχρονισμένο και ευέλικτο, για να εξασφαλιστεί η ολοκληρωμένη προστασία των θυμάτων τέτοιων πρακτικών, όσο και σε επίπεδο δικονομικών διατάξεων έτσι ώστε να μη παρατηρούνται τόσο μεγάλες χρονικές καθυστερήσεις, πεδίο που βέβαια η χώρα μας πάσχει σε μεγάλο βαθμό. Η αντίδραση του κρατικού μηχανισμού σε τέτοια φαινόμενα είναι αναγκαίο να είναι κάτι παραπάνω από άμεση, με τη χρήση κατάλληλων επιχειρησιακών μέσων, ακόμα και πριν τη μήνυση από το ίδιο το θύμα, για να μη βρισκόμαστε μπροστά σε καταστάσεις σα τις παραπάνω αναφερόμενες.
ΠΗΓΕΣ:
- CNN GREECE-, Σαράντα εκατομμύρια σύγχρονοι δούλοι στον κόσμο, 20-09-2017, διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/98083/saranta-ekatommyria-sygxronoi-doyloi-ston-kosmo
- EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS, ΥΠΟΘΕΣΗ L . E κατά Ελλάδος, διαθέσιμο: https://hudoc.echr.coe.int/eng#%7B%22itemid%22:[%22001-163285%22]%7D
- EUROPEAN COURT OF HUMAN RIGHTS, Υπόθεση Chowdury και λοιποί κατά της Ελλάδος, διάθεσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/eng#{“itemid”:[“001-188516”]}