Γράφει ο Γιάννης Λιβέρης
Εισαγωγή
Η Ταϊβάν ή Δημοκρατία της Κίνας (Republic of China, ROC), όπως είναι επισήμως γνωστή, αποτελεί μια νήσο με 23 εκ. κατοίκους στα νοτιοανατολικά παράλια της ηπειρωτικής Κίνας με δικό της πολίτευμα και σύνταγμα και χωριστή από τη γείτονα χώρα κυβέρνηση από το 1949. Το Πεκίνο θεωρεί την Ταϊβάν ως απομακρυσμένη κινεζική επαρχία, ζητώντας την «ειρηνική επανένωση» της νήσου με τη Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας (People’s Republic of China, PRC). Η νησιωτική χώρα έχει φέρει στην επιφάνεια εκ νέου το ζήτημα της ανεξαρτητοποίησής της, ταράζοντας τα νερά στις διασυνοριακές σχέσεις και δείχνοντας ουδεμία πρόθεση να υπαχθεί στη διακυβέρνηση του Πεκίνου. Η ακατάστατη ιστορία της Ταϊβάν είναι ήδη γεμάτη από εισβολή, κατοχή, αποικισμό […] (Salvatore Babones, Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σύδνεϋ).
Χρονικό των τεταμένων σχέσεων
Η Ταϊβάν βρισκόταν στη διαχείριση της δυναστείας των Qing από το 1683, ωστόσο παραχωρήθηκε στην Ιαπωνία με τη Συνθήκη που έληξε τον πρώτο Σινοϊαπωνικό Πόλεμο. Μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η Ιαπωνία παραδόθηκε και οι στρατιωτικές δυνάμεις του εθνικιστικού κόμματος Κουομιντάνγκ (ΚΜΤ) με ηγέτη τον αυταρχικό Chiang Kai-shek, κατέλαβαν το νησί. Το ΚΜΤ ηττήθηκε στον Κινεζικό Εμφύλιο (1949) από τις δυνάμεις του Κομμουνιστικού Κόμματος Κίνας (ΚΚΚ) του Mao Zedong και ο ηγέτης των εθνικιστών τότε κατέφυγε στην Ταϊβάν μαζί με 500.000 πιστούς στρατιώτες, όπου δημιούργησε χωριστή κυβέρνηση της ROC ως νόμιμη διάδοχος της Κίνας. Αντίστοιχα, δημιουργήθηκε η κομμουνιστική κυβέρνηση του Mao στο Πεκίνο, η οποία για αρκετά χρόνια δεν αναγνωριζόταν στο διεθνές περιβάλλον. Σταδιακά όμως, αυτό το κλίμα άρχισε να αντιστρέφεται και η PRC αντικατέστησε τη θέση της Δημοκρατίας της Κίνας στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών το 1971.
Το 1987, ο Chiang Ching-kuo (γιος του Chiang Kai-shek) κατήργησε το στρατιωτικό νόμο, γεγονός που επέτρεπε, πλέον, στους κατοίκους της Ταϊβάν να ταξιδέψουν στην ηπειρωτική Κίνα. Το κλίμα στις διασυνοριακές σχέσεις άρχισε να βελτιώνεται και ως εκ τούτου αυτές οι εξελίξεις οδήγησαν σε συμφωνία του Πεκίνου και της Ταϊπέι, που εκφράστηκε με τη Συναίνεση (Consensus) του 1992. Η Συναίνεση αυτή ανέφερε, ότι υπάρχει μια Κίνα μόνο (συμπεριλαμβανομένης της Ταϊβάν), αλλά με τη διαφωνία ακόμα να υπάρχει για το ποια αποτελεί τη νόμιμη κυβέρνηση από τις δύο.
Το 2000 έγιναν οι πρώτες προεδρικές εκλογές στην Ταϊβάν, όπου νικητής αναδείχθηκε πολιτικός που δεν ήταν μέλος του ΚΜΤ, βάζοντας με αυτό τον τρόπο τέλος στο μονοπολικό σύστημα ισχύος του εθνικιστικού κόμματος, γεγονός που τράβηξε ξανά την προσοχή του Πεκίνου. Ο Chen Shui-bian του Δημοκρατικού Προοδευτικού Κόμματος (DPP) υποστήριξε ανοιχτά τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ταϊβάν δηλώνοντας, όμως, ότι δεν θα κήρυττε επίσημα την ανεξαρτησία της νήσου όσο η Κίνα δεν προέβαινε σε επίθεση. Τα επόμενα έτη που ακολούθησαν οι εμπορικοί δεσμοί μεταξύ των δύο ισχυροποιήθηκαν και η εξάρτηση της Ταϊβάν από την Κίνα μεγάλωσε. Η θητεία του Chen διήρκησε μέχρι το 2008 και στις επόμενες εκλογές, ο Ma Ying-jeou του ΚΜΤ βγήκε νικητής, ο οποίος συνέβαλε στην αναθέρμανση των σχέσεων και τη σύναψη οικονομικών συμφωνιών με την Κίνα. Η πολιτική του ΚΜΤ αποσκοπεί στη βελτίωση της διπλωματικής επικοινωνίας προς τη γείτονα χώρα, προβάλλοντας τα πλεονεκτήματα στον οικονομικό τομέα, ενώ αυτή του αντίπαλου κόμματος (DPP) στην ανεξαρτητοποίηση και την ενίσχυση του Ταϊβανικού στοιχείου.
Η λογική του “pro-independence” κερδίζει έδαφος και αλλάζει τα δεδομένα
Ο νόμος κατά της απόσχισης που ανακοίνωσε η Κίνα το 2005 ήταν το πρώτο έναυσμα στα τελευταία 30 χρόνια που άρχισε να τροφοδοτεί το αίσθημα στους Ταϊβανούς, ότι πρέπει να κυνηγήσουν την ανεξαρτησία τους. Έπειτα, οι φιλοκινεζικές πολιτικές του Ma Ying-jeou και το Sunflower Movement (2014) αναζωπύρωσαν αυτό το αίσθημα για άλλη μια φορά. Απότοκο αυτών των συμβάντων ήταν να εκλεγεί πρόεδρος της Ταϊβάν, το 2016, η Tsai Ing-wen (DPP) με την πολιτική του “pro-independence”. Η πρώτη γυναίκα πρόεδρος της νήσου δήλωσε, ότι δεν αποδέχεται τη Συναίνεση του 1992 και ότι η νησιωτική χώρα θα διασφαλίσει το status quo στα σύνορα με απόλυτο σκοπό την ειρήνη και τη σταθερότητα. Αυτή η κίνηση είχε, ως αποτέλεσμα τη διακοπή κάθε διπλωματικής επικοινωνίας από την κυβέρνηση του Πεκίνου. Ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping έχει κρατήσει μια αδιάλλακτη και σκληρή στάση προς την Ταϊβάν, θεωρώντας την ως αναπόσπαστο μέρος μιας «αδιαίρετης Κίνας», χωρίς να αποκηρύσσει το ενδεχόμενο να προβεί σε χρήση της στρατιωτικής ισχύος για να καταστείλει τις ξένες δυνάμεις που τάσσονται υπέρ της. Η Κίνα, επίσης, σε μια προσπάθεια χειραγώγησης των ΜΜΕ ξεκίνησε μια εκστρατεία παραπληροφόρησης, κάτι που, βέβαια, δεν εμπόδισε την επανεκλογή της Tsai στις πρόσφατες εκλογές (2020) με ποσοστό 57,1%.
Η ταϊβανική ταυτότητα ενισχύεται και ταυτόχρονα, μόνο ένας στους δέκα Ταϊβανούς υποστηρίζουν την ενοποίηση με την Κίνα (Survey by the Election Study Center of National Chengchi University). Οι επόμενες κινήσεις της νήσου σε αυτόν τον «αγώνα σκακιού» πρέπει να δώσουν έμφαση στην εσωτερική και εξωτερική εξισορρόπηση. Το χάσμα μεταξύ της στρατιωτικής ισχύος του Λαϊκού Απελευθερωτικού Στρατού (PLA) και των δυνάμεων της Ταϊβάν συνεχίζει να μεγενθύνεται με την Ταϊπέι να πρέπει να λάβει άμεσα σημαντικές αποφάσεις που θα ενισχύσουν την αποτρεπτική της ικανότητα και θα αυξήσουν το κόστος, για την Κίνα, μιας μελλοντικής εισβολής.
Ο ρόλος των ΗΠΑ
Οι ΗΠΑ το 1979, ακολούθησαν μια στρατηγική ασάφειας με τον πρόεδρο Jimmy Carter να συνάπτει δεσμούς με την Κίνα, παύοντας πλέον να αναγνωρίζει την εθνική κυριαρχία της Ταϊβάν. Ταυτόχρονα, όμως, το Κογκρέσο ενέκρινε το Taiwan Relations Act, το οποίο δεσμεύει τις ΗΠΑ να προμηθεύουν με αμυντικά όπλα την Ταϊβάν εξισορροπώντας τα military capabilities της Κίνας στα Στενά της νήσου. Αυτή η στρατηγική παρατηρείται και σήμερα με τον Donald Trump να δέχεται τηλεφώνημα από την Tsai Ing-wen για να του δώσει συγχαρητήρια για την εκλογή του, με τον ίδιο όμως ένα χρόνο μετά να επικοινωνεί με τον Xi Jinping, δηλώνοντας ότι οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τις διεκδικήσεις της Κίνας έναντι της Ταϊβάν. Οι σχέσεις Κίνας και ΗΠΑ τώρα βρίσκονται ξανά σε ένα κρίσιμο πολιτικοδιπλωματικό σταυροδρόμι, καθώς το ναυτικό και η αεροπορία της πρώτης προχώρησαν σε παραβιάσεις του θαλάσσιου και εναέριου χώρου της Ταϊβάν ως απάντηση στην ψήφιση και υπογραφή, από τον Trump, του νόμου για το Taiwan Allies International Protection and Enhancement Initiative (TAIPEI) Act. Με την Ταϊβάν να κρατάει διπλωματικές σχέσεις μόνο με 15 κράτη, σήμερα, το TAIPEI Act έχει σκοπό να αποθαρρύνει τους εναπομείναντες συμμάχους από την αποκοπή δεσμών λόγω πιέσεων από την κινεζική κυβέρνηση. Η Ταϊπέι δηλώνει ευγνώμων για αυτή την κίνηση της Ουάσινγκτον, αλλά το ερώτημα παραμένει: σε μια πιθανή εισβολή του PLA, η Ταϊβάν θα μπορεί να περιμένει τη βοήθεια των ΗΠΑ; Αν όχι, τότε η καλύτερη της ευκαιρία για τη μείωση του βαθμού τρωτότητας του εθνικού συμφέροντος επιβίωσης είναι να κάνει τα πάντα για να αποφύγει αυτό το ενδεχόμενο και να συνεχίσει να εξαρτιέται οικονομικά από το Πεκίνο, διαμορφώνοντας παράλληλα κι άλλες εμπορικές και οικονομικές συνεργασίες με περισσότερες χώρες.
Βιβλιογραφία
1. ALJAZEERA: NEWS/ASIA, Timeline: Taiwan-China relations since 1949, ALJAZEERA, January 3, 2019. Διαθέσιμο σε
https://www.aljazeera.com/news/2019/01/timeline-taiwan-china-relations-1949-190103011354919.html
2. BBC NEWS, What is the ‘One China’ policy?, BBC, February 10, 2017. Διαθέσιμο σε
https://www.bbc.com/news/world-asia-china-38285354
3. BBC NEWS, What’s behind the China-Taiwan divide?, BBC, January 2, 2019. Διαθέσιμο σε
https://www.bbc.com/news/world-asia-34729538
4. Chinmei Sung, Debby Wu and Peter Martin, Tsai’s Record Victory Moves Taiwan Further From Xi’s Grasp, Bloomberg, January 11, 2020. Διαθέσιμο σε
https://www.bloomberg.com/news/articles/2020-01-11/tsai-wins-second-term-in-landslide-as-voters-stand-up-to-beijing
5. Eleanor Albert, China-Taiwan Relations, Council on Foreign Relations, January 22, 2020. Διαθέσιμο σε
https://www.cfr.org/backgrounder/china-taiwan-relations
6. Jansen Tham, The TAIPEI Act Is an Act of Wishful Thinking, THE DIPLOMAT, November 13, 2019. Διαθέσιμο σε
https://thediplomat.com/2019/11/the-taipei-act-is-an-act-of-wishful-thinking/
7. Jason Pan, Beware of disinformation ahead of vote, Tsai warns, TAIPEI TIMES, October 28, 2019. Διαθέσιμο σε
http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2019/10/28/2003724792
8. Javier C. Hernández, China Suspends Diplomatic Contact With Taiwan, The New York Times, June 25, 2016. Διαθέσιμο σε
https://www.nytimes.com/2016/06/26/world/asia/china-suspends-diplomatic-contact-with-taiwan.html
9. J. Michael Cole, How an Armed Conflict Between China and Taiwan Would Take Shape, The National Interest, December 7, 2019. Διαθέσιμο σε
https://nationalinterest.org/blog/buzz/how-armed-conflict-between-china-and-taiwan-would-take-shape-103037
10. Kent Wang, Will US go to war with China to defend Taiwan?, ASIA TIMES, May 2, 2019. Διαθέσιμο σε
https://asiatimes.com/2019/05/will-us-go-to-war-with-china-to-defend-taiwan/
11. Natasha Kassam, China Has Lost Taiwan, and It Knows It, The New York Times, December 1, 2019. Διαθέσιμο σε
https://www.nytimes.com/2019/12/01/opinion/china-taiwan-election.html
12. The Guardian News, Trump’s phone call with Taiwan president risks China’s wrath, The Guardian, December 3, 2016. Διαθέσιμο σε
https://www.theguardian.com/us-news/2016/dec/03/trump-angers-beijing-with-provocative-phone-call-to-taiwan-president
13. CNN Greece/Newsroom, Επικοινωνία Τραμπ-Σι Ζιπίνγκ: Οι ΗΠΑ αναγνωρίζουν τις διεκδικήσεις της Κίνας έναντι στην Ταϊβάν, CNN Greece, February 10, 2017. Διαθέσιμο σε
https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/66858/epikoinonia-tramp-si-zipingk-oi-hpa-anagnorizoyn-tis-diekdikiseis-tis-kinas-enanti-stin-taivan
14. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ/ΕΠΙΚΑΙΡΟΤΗΤΑ, Κίνα: Η ανεξαρτησία της Ταϊβάν θα την οδηγούσε στην «καταστροφή» της, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, January 2, 2019. Διαθέσιμο σε
https://www.kathimerini.gr/1002712/article/epikairothta/ellada/kina-h-ane3arthsia-ths-taivan-8a-thn-odhgoyse-sthn-katastrofh-ths