Ιταλικός εθνικισμός και η σύγχρονη κυβέρνηση

γράφει η Αγγελική Μαρτίνου
Στην Ιταλία τον 20^ο και 21^ο αιώνα ο φασισμός και τα εθνικιστικά φρονήματα κατηύθυναν σε  μεγάλο βαθμό την ιστορική εξέλιξη και την πολιτική πραγματικότητα της χώρας. Στον μεσοπόλεμο η Ιταλία γνώρισε την ανάδυση του φασισμού, με ηγετική φιγούρα τον Μουσσολίνι, ο οποίος, κερδίζοντας σταδιακά έδαφος, και ειδικά μετά την απόπειρα δολοφονίας εναντίον του, στις 31 Οκτωβρίου του 1926, προέβη στην επιβολή ολοκληρωτικής δικτατορίας. Ένα από τα  βασικά γνωρίσματα του φασισμού είναι ο σοβινιστικός εθνικισμός, παρόν ακόμα και σήμερα-εξάλλου, στον σημερινό κυβερνητικό σχηματισμό συμμετέχει το δεξιό πολιτικό κόμμα Lega.
Οι ανεκπλήρωτες επεκτατικές φιλοδοξίες της Ιταλίας ήδη από τον Α’ΠΠ, και η αναζήτηση «ζωτικού χώρου», κατάλληλου για την επιβίωση του κράτους, παράλληλα με τις δυσχερείς οικονομικές συνθήκες, αναλογιζόμενοι την οικονομική κρίση του 1929-1930, και την συνολική μεταβατική φάση, μετά την λήξη του Α’ΠΠ συνέβαλαν στην επικράτηση της φασιστικής ιδεολογίας στη χώρα. Αισθήματα απογοήτευσης και αδικίας προς το διεθνές σύστημα συνέβαλαν σε μερικό βαθμό στις εξελίξεις της εποχής.
Η διαφορά, όμως, του ιταλικού εθνικισμού του Α’ ΠΠ και του μεσοπολέμου με αυτόν του σήμερα έγκειται στις διαφορετικές κοινωνικές, πολιτικές και οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν, όπως και στις τότε βασικές εθνικές επιδιώξεις: η νικήτρια από τον πόλεμο Ιταλία επιθυμούσε εξάλλου τη πραγμάτωση του ιμπεριαλιστικού ονείρου και αναζητούσε την εδαφική της επέκταση. Το σύγχρονο ιταλικό κράτος βρίσκεται σε περίοδο πολιτικής κρίσης, αδυνατώντας να σχηματίσει κυβέρνηση απόλυτης πλειοψηφίας, με την επικράτηση πλέον προσωποκεντρικών σχηματισμών και την εξαφάνιση των ιστορικών μαζικών κομμάτων. (Rod Hague, Martin Harrop)
Αποκύημα του ιστορικά παρόντα φασισμού στην Ιταλία είναι η δυσκολία διαχωρισμού της δεξιάς και της άκρας δεξιάς. Εξάλλου, τα δύο μέρη της σημερινής ιταλικής κυβέρνησης, τόσο η Lega όσο και το Κίνημα Πέντε Αστέρων (με ιδρυτή τον κωμικό και λαϊκιστή Beppe Grillo), διακηρύσσουν πως δεν ανήκουν σε συγκεκριμένη θέση του πολιτικού φάσματος, ούτε στην αριστερά ούτε στην δεξιά. Επικεντρωμένη στην εδραίωση της θέσης της ως πολιτικής δύναμης του Βορρά, το φαινομενικά ευοίωνο μέλλον της Lega Nord ενισχύθηκε από την αναδιαμόρφωση της δημόσιας εικόνας του κόμματος, υποστηρίζοντας μεταρρυθμιστικές πολιτικές, αξιοποιώντας ταυτόχρονα τα δεδομένα της εποχής, ειδικά το μεταναστευτικό. (Ralf Melzer, Sebastian Serafin) Έτσι, από ένα τοπικιστικό αποσχιστικό κίνημα, η Lega εξελίχθηκε σε ένα εθνικιστικό κόμμα, που πλέον καλείται να αντιμετωπίσει πολύ μεγαλύτερες προκλήσεις, σε κρατικό επίπεδο.
Λαμβάνοντας τα παραπάνω υπόψη, παράλληλα με την γενικότερη κρίση των δημοκρατικών φιλελευθεριών σε όλο τον κόσμο, αισθήματα ευρωσκεπτικισμού, κρατικού προστατευτισμού και κυριαρχίας, επιβεβαιώνονται μέσω του σημερινού κυβερνητικού σχήματος της Lega και του Κινήματος Πέντε Αστέρων (M5S), με πρωθυπουργό τον επιλεγμένο, ανεξάρτητο Giuseppe Conte. Από τις βασικότερες προτεραιότητες αυτής της κυβέρνησης είναι η αντιμετώπιση της μεταναστευτικής πρόκλησης και των μεγάλων μεταναστευτικών ροών. Εξάλλου, αποτελεί και πυλώνα της πολιτικής ατζέντας της Lega, και κατ’ επέκταση του ηγέτη του κόμματος Matteo Salvini, πλέον Υπουργού Εσωτερικών και δεύτερου αναπληρωτή Πρωθυπουργού.
Επομένως, πρωτεύουσας σημασίας είναι η περιοχή της Μεσογείου, όχι μόνο λόγω των μεταναστευτικών ροών, αλλά και των απειλών ασφαλείας, όπως η τρομοκρατία και ο ισλαμικός εξτρεμισμός. Η  κυβέρνηση αυτή επιδιώκει και προωθεί μία εντονότερη μεταναστευτική πολιτική, πιθανώς δημιουργώντας εντάσεις με την ΕΕ, και συγκεκριμένα όσον αφορά τον επαναπατρισμό των μεταναστών και την εξισορρόπηση του μεταναστευτικού «βάρους», σε σχέση και με τα υπόλοιπα ευρωπαϊκά κράτη – το αίσθημα του άνισου καταμερισμού του φόρτου εργασίας είναι έντονο, γι’ αυτό και η χώρα νιώθει μόνη στην αντιμετώπιση της μεταναστευτικής κρίσης, με τη δυσφορία αυτή απέναντι στην ΕΕ να έχει προεκτάσεις και ως προς την οικονομία, αμφισβητώντας το νόμισμα της ευρωζώνης και κατηγορώντας την Ευρώπη για την οικονομική αδυναμία της Ιταλίας.
Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί η αντίθεση της κυβέρνησης Lega-M5S και η κριτική που τα κόμματά της έχουν ασκήσει και στο παρελθόν ενάντια στην προηγούμενη κεντρώα κυβέρνηση του Matteo Renzi. Συγκεκριμένα, κατευθυντήρια γραμμή του Renzi υπήρξε η αναμόρφωση και η αναζωογόνηση της ιταλικής οικονομίας, χωρίς όμως να λαμβάνει το επιθυμητό αντίκρισμα, αντιμετωπίζοντας και εσωτερικά κωλύματα ως προς την εφαρμογή διαφόρων συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, μετά το αρνητικό δημοψήφισμα που τον οδήγησε στην παραίτησή του, και εν συνεχεία, στις εκλογές του 2018. Με την ανεργία να αποτελεί μάστιγα στην Ιταλία, ο τέως πρωθυπουργός πέρασε νομοθεσία με σκοπό την ενίσχυση της εργασίας, δίνοντας στους εργοδότες μεγαλύτερη ευλυγισία στις προσλήψεις και στις απολύσεις, γεγονός που για την Lega δεν εξασφάλιζε την απαραίτητη σταθερότητα για το μέλλον κάθε Ιταλού.
Την αντίθεση της είχε εκφράσει η Lega και για τη πρόταση του νόμου “ius soli” της προηγούμενης κυβέρνησης, που θα έδινε υπηκοότητα στα παιδιά μεταναστών, με την προϋπόθεση να έχουν γεννηθεί στην Ιταλία ή να έχουν έρθει στη χώρα σε μικρή ηλικία και να πηγαίνουν σχολείο, ή τουλάχιστον ο ένας από τους δύο γονείς να έχει μεταναστεύσει νόμιμα στην Ιταλία για πέντε χρόνια. Πριν από λίγες μέρες, ο Salvini κατάφερε να περάσει ένα πακέτο νόμων (το λεγόμενο διάταγμα Salvini) που εν γένει δυσχεραίνουν την απόκτηση ιταλικής υπηκοότητας και την παροχή ανθρωπιστικής βοήθειας, εξαναγκάζοντας τους αιτούντες ασύλου εκτός των κέντρων υποδοχής και έξω στους δρόμους.
Συνολικά, με την άνοδο του Salvini στην εξουσία, ο ρατσισμός και η ξενοφοβία στην Ιταλία ενισχύθηκαν, με τον ίδιο να βασίζεται πάνω στην απογοήτευση και τη κούραση του ιταλικού λαού. Παρόλα αυτά, δεν μπορούμε να κάνουμε τόσο λόγο για νέο φασισμό στην Ιταλία, αλλά περισσότερο για μία εθνικιστική και λαϊκιστική αντιμετώπιση των πραγμάτων. Όπως αναφέρει και ο ιστορικός Niall Ferguson, στο άρθρο του “Populism as a Backlash against Globalization”, βασικά συστατικά στοιχεία του παγκοσμίου φαινομένου του πολιτικού λαϊκισμού είναι η άνοδος στη μετανάστευση, η αύξηση των ανισοτήτων, η αντίληψη περί διαφθοράς στη πολιτική σκηνή και στις κυβερνήσεις, μια μεγάλη οικονομική κρίση, και όλα αυτά σε συνάρτηση με την άνοδο δημαγωγών – όλα αυτά είναι χαρακτηριστικά που στη περίπτωση της Ιταλίας, όπως φαίνεται, είναι σήμερα παρόντα.
 
Πηγές:
Βιβλία
Ο Δεξιός Εξτρεμισμός στην Ευρώπη, Ralf Melzer, Sebastian Serafin, Εκδόσεις Πόλις, Αθήνα, 2014
Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση, Rod Hague, Martin Harrop, Εκδόσεις Κριτική, Νέα αναθεωρημένη έκδοση, Αθήνα, 2011
Τα πολιτικά καθεστώτα: δημοκρατίες και απολυταρχίες: οι γρίφοι της εξουσίας, Θανάσης Διαμαντόπουλος, Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα , 2008
Άρθρα και Ιστοσελίδες
Alberto Mingardi, Italy’s beggar’s nationalism, Politico, 13 Νοεμβρίου 2018 (τελευταία ενημέρωση: 17 Νοεμβρίου 2018). Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/italys-beggars-nationalism-budget-euro/
Alessandro Marrone, The Conte Government: Radical Change or Pragmatic Continuity in Italian Foreign and Defence Policy?, Istituto Affari Internazionali, 15 Ιουνίου 2018. Διαθέσιμο σε: http://www.iai.it/sites/default/files/iaicom1833.pdf
Alexander Stille, How Matteo Salvini pulled Italy to the far right, The Guardian, 9 Αυγούστου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/news/2018/aug/09/how-matteo-salvini-pulled-italy-to-the-far-right
Christian Raimo, L’Italia tra sovranismo, nazionalismo e patriottismo, Internazionale, 20 Αυγούστου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.internazionale.it/bloc-notes/christian-raimo/2018/08/20/amp/italia-sovranismo-nazionalismo-patriottismo
Gavin Jones, Massimiliano Di Giorgio, Italy’s Conte sworn in as PM of anti-establishment government, Reuters, 1 Ιουνίου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-italy-politics/italys-conte-sworn-in-as-pm-of-anti-establishment-government-idUSKCN1IX49T
Giulia Merlo, Galli della Loggia: “Il sovranismo non c’entra niente col nazionalismo novecentesco », Il dubbio, 5 Νοεμβρίου 2018. Διαθέσιμο σε: http://ildubbio.news/ildubbio/2018/11/05/galli-della-loggia-il-sovranismo-non-centra-niente-col-nazionalismo-novecentesco/
Niall Ferguson, Populism as a Backlash against Globalization: Historical Perspectives, Horizons, Autumn 2016, Issue No.8. Διαθέσιμο σε: https://www.cirsd.org/en/horizons/horizons-autumn-2016–issue-no-8/populism-as-a-backlash-against-globalization https://www.cirsd.org/files/000/000/002/50/7f2bf2a15387ae129bf97c676597b9e0822e4a39.pdf
Salvini’s anti-migrant security decree becomes law in Italy, The Local, 29 Νοεμβρίου 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.thelocal.it/20181129/salvinis-anti-migrant-security-decree-becomes-law-in-italy