Γράφει η Πένυ Πασσάκου
Την άνοιξη του 2021 γίναμε ακόμα μία φορά μάρτυρες αιματηρών συγκρούσεων μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, η οποία και ενέργησε μέσω της Hamas. Δεν είναι η πρώτη, αλλά ούτε η τελευταία φορά, που βλέπουμε κάτι αντίστοιχο να συμβαίνει μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών. Τι συνέβη τελικά στις αρχές του προηγούμενου αιώνα για να φτάσουμε σήμερα να θεωρούμε τη σύγκρουση αυτή έναν φαύλο κύκλο και το Παλαιστινιακό ζήτημα ως άλυτο;
Η ιστορία της διαμάχης
Η αρχή για να μπλεχτούν οι μοίρες των δύο λαών έγινε από τη Μεγάλη Βρετανία, η οποία ως εντολοδόχος δύναμη στην περιοχή από το 1920, υποσχέθηκε μέσω εκπροσώπων της, από τη μία στους Παλαιστινίους, τη δημιουργία αραβικού κράτους που θα περιλάμβανε την Παλαιστίνη, με αντάλλαγμα εκείνοι να εξεγερθούν εναντίον των Οθωμανών και από την άλλη δεσμευόταν να στηρίξει τη δημιουργία εβραϊκής εστίας στην Παλαιστίνη. Η γη ήδη κατοικείτο στην πλειοψηφία από Άραβες που συνυπήρχαν με μία εβραϊκή μειονότητα, η οποία θεωρούσε τα εδάφη αυτά ως πατρογονικά. Με την ενθάρρυνση της διεθνούς κοινότητας εντάθηκε ο σιωνιστικός εποικισμός της Παλαιστίνης από τη δεκαετία του ‘20 έως και του ‘40, εν μέρη ως λογικό επακόλουθο και του Ολοκαυτώματος. Η σύγκρουση των δύο κοινοτήτων δεν άργησε να έρθει, καθώς οι Παλαιστίνιοι ένιωθαν πως απειλούνται εντός της ίδιας τους της πατρίδας. Αντιλαμβανόμενοι το αδιέξοδο που προκάλεσαν, οι Βρετανοί προσπάθησαν να περιορίσουν τις εβραϊκές ροές, με αποτέλεσμα οι τελευταίοι να στραφούν εναντίον τους και τελικά, το 1947, να αποφασίσουν να αποσυρθούν από την Παλαιστίνη, οδηγώντας το θέμα στον ΟΗΕ. Μέσα από την πίεση που θα ασκήσουν οι ΗΠΑ, θα ψηφιστεί η διχοτόμηση της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, ένα εβραϊκό και ένα αραβικό, με την Ιερουσαλήμ να περνά υπό διεθνές καθεστώς.
Η πρόταση αυτή θα απορριφθεί από του Παλαιστίνιους, λόγω της δυσανάλογης κατανομής του εδάφους, καθώς ενώ αποτελούσαν το 70% του πληθυσμού της περιοχής, τους δινόταν το 44% του παλαιστινιακού εδάφους, δημιουργώντας ταυτόχρονα ένα εβραϊκό κράτος όπου οι Εβραίοι θα ήταν μειοψηφία έναντι των Παλαιστινίων. Οι αστοχίες αυτές του σχεδίου διάσπασης από κοινού με την εύνοια της εβραϊκής πλευράς, το έκαναν μη αποδεκτό για τους Παλαιστινίους και οδήγησαν στη μονομερή ανακήρυξη της ιδρύσεως του Ισραήλ το 1948, η οποία πυροδότησε την εισβολή στρατιωτικών δυνάμεων των γειτονικών αραβικών κρατών. Η επιτυχής απόκρουση της από την ισραηλινή πλευρά θα σημάνει την επιβολή του Εβραϊκού κράτους και την προσφυγοποίηση 700.000 Παλαιστινίων (85% του αραβικού πληθυσμού ), που κατέφυγαν σε γειτονικές χώρες και κατέληξαν να ζήσουν και να πεθάνουν σε προσφυγικούς καταυλισμούς.
Η κατάπαυση πυρός βρήκε την Ιορδανία να κατέχει τη Δυτική Όχθη και την Αίγυπτο τη Γάζα. Η Ιερουσαλήμ χωρίστηκε στα δύο. Ωστόσο, το 1967, το Ισραήλ διεξήγαγε προληπτικό πόλεμο εναντίον της Αιγύπτου, γνωστός ως Πόλεμος των Έξι Ημερών, με τη λήξη του οποίου καταλαμβάνει, μεταξύ άλλων, και τη Λωρίδα της Γάζας. Οι Παλαιστίνιοι βρίσκονται για πρώτη φορά υπό ισραηλινή κατοχή, ενώ μέσα στις δύο επόμενες δεκαετίες θα χάσουν τους ισχυρότερους υποστηριχτές τους , την Αίγυπτο και την ΕΣΣΔ , με αποτέλεσμα να διεξαχθούν για πρώτη φορά αραβοϊσραηλινές συζητήσεις (1991) και να υπογραφεί η Συμφωνία του Όσλο (1993). Παρά την ελπιδοφόρα αυτή Συμφωνία, που προσπαθούσε να θέσει τέλος στην κατοχή και μέσα σε 5 χρόνια να λύσει τα ακανθώδη ζητήματα (πρόσφυγες, σύνορα, καθεστώς Ιερουσαλήμ), οι φωνές των αντιμαχόμενων της ήταν αυτές που επικράτησαν και στην ουσία δεν εφαρμόστηκε ποτέ. Απόρροια αυτού ήταν οι Παλαιστίνιοι να βρεθούν σε ακόμα δυσμενέστερη θέση, ζώντας πλέον σε κλειστούς θύλακες που δεν συνόρευαν μεταξύ τους και εξαρτώμενοι πλήρως από το Ισραήλ, το οποίο εκμεταλλεύτηκε την κατάσταση για να εφαρμόσει νεο-αποικιστικές πολιτικές, προβαίνοντας μεταξύ άλλων σε εποικισμούς.
Η απόφαση εκκένωσης των εποικισμών και αποχώρησης των ισραηλινών στρατευμάτων από τη Λωρίδα της Γάζας το 2004, δεν ήταν ικανή να δώσει τέλος στη μακροχρόνια διαμάχη. Η πολιτική άνοδος της Hamas, δύο χρόνια αργότερα, ήρθε εκμεταλλευόμενη την απόσυρση του Ισραήλ από την περιοχή. Η εξέλιξη αυτή θα προσφέρει την ευκαιρία στο ισραηλινό κράτος να επιβάλλει πλήρη αποκλεισμό στη Γάζα και στα επόμενα χρόνια να διεξάγει, ανά διαστήματα, στρατιωτικές επιχειρήσεις με στόχο την εξουδετέρωση της δυνατότητας της Hamas να απειλεί Ισραηλινό έδαφος. Οι σύγχρονες αυτές συγκρούσεις ενισχύουν τον φαύλο κύκλο βίας, δυναμιτίζοντας το κλίμα μεταξύ των δύο πλευρών.
Η πρόσφατη σύγκρουση
Η πρόσφατη κλιμάκωση τον Απρίλιο ξεκίνησε ως απόρροια των παράλογα και αχρείαστα αυστηρών περιορισμών που έθεσε η ισραηλινή αστυνομία ενόψει του Ραμαζανιού, εισβάλοντας ακόμη και μέσα στο Τέμενος Αλ-Άκσα. Η εξέλιξη αυτή, από κοινού με τις εξώσεις Παλαιστινίων από την αραβική συνοικία Σέιχ Τζάρα, για παραχώρηση των οικιών σε Ισραηλινούς, μετά από σχετική απόφαση του ισραηλινού δικαστηρίου, οδήγησαν σε μία ακόμα στρατιωτική σύγκρουση στην περιοχή. Στις ρουκέτες που τελικά εκτοξεύτηκαν από τη Hamas, το Ισραήλ απάντησε με αεροπορική επίθεση, θέτοντας και πάλι ζήτημα περί αναλογικότητας της βίας, αφού, σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο, για να θεωρηθεί ότι ένα κράτος ασκεί νόμιμη άμυνα, πρέπει να απαντήσει με αναλογία ως προς την ένταση και την έκταση στην επίθεση που δέχτηκε.
Πέραν όμως του ερωτήματος αν μιλάμε για άμυνα, εύλογα κάποιος θα αναρωτηθεί γιατί φτάσαμε σε ακόμα μία κρίση. Πρωταρχικό ρόλο παίζει το γεγονός ότι πρόκειται για ένα άλυτο ζήτημα, ενώ, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, δεν έχει υπάρξει κάποια ουσιαστική συζήτηση των δύο πλευρών που να φανερώνει διάθεση εξεύρεσης λύσης, το αντίθετο μάλιστα. Το Ισραήλ, μέσα από τη στάση του στο θέμα των εποικισμών, δεν δείχνει καμία πρόθεση να επιλύσει το παλαιστινιακό ζήτημα μέσα από διαπραγματεύσεις, αλλά πασχίζει να επιβληθεί και να επιφέρει μονομερή λύση. Η πλήρης υποστήριξη που απολάμβανε επί της διακυβέρνησης Τραμπ, μεταφράστηκε σε αναγνώριση της Ιερουσαλήμ ως πρωτεύουσας του, προσφέροντας έτσι μία άτυπη νομιμοποίηση των πρακτικών του. Η λογική, όμως, των επιβαλλόμενων πολιτικών επιφέρει πρόσκαιρα οφέλη και σίγουρα όχι κάποια οριστική λύση, εφόσον πάντα ακολουθεί η ανάλογη παλαιστινιακή αντίδραση. Μάλιστα, η αδιάλλακτη στάση της ισραηλινής πλευράς τείνει να ριζοσπαστικοποιεί την παλαιστινιακή κοινωνία, η οποία απογοητευμένη από την αδράνεια της πολιτικής της ηγεσίας και βλέποντας την εχθρική στάση του Ισραήλ, μετατρέπεται σε υποχείριο της Hamas.
Το προβλεπόμενο μέλλον
Με βάση τα σημερινά δεδομένα δεν μπορεί να υπάρξει αισιοδοξία για άμεση επίλυση των διαφορών. Η προκρινόμενη λύση της δημιουργίας δυο κρατών υποβαθμίζεται από τη συνεχόμενη προσπάθεια επέκτασης των εβραϊκών εποικισμών και τη τρομοκρατία της Hamas. Επίσης, λόγω της δύναμης που διαθέτει το Ισραήλ, με την πάροδο του χρόνου παρουσιάζει περισσότερη αδιαλλαξία. Η ισχυρότερη οικονομία του, ο κατά πολύ μεγαλύτερος στρατός και τα πυρηνικά όπλα που διαθέτει, το καθιστούν υπερδύναμη της Μέσης Ανατολής και ικανό να επιβάλει τα θέλω του, ειδικά σε έναν ανίσχυρο λαό που μόνη του ελπίδα για υπεράσπιση του κατεχόμενου εδάφους του είναι μια τρομοκρατική οργάνωση. Χωρίς να αμφισβητήσει κανείς πως τα τυφλά χτυπήματα της Hamas προκαλούν τρόμο, οι αεροπορικές επιθέσεις του Ισραήλ ως απάντηση μοιάζουν δυσανάλογες και ταιριάζουν πιο πολύ στις ρεαλιστικές αρχές περί επιβολής του δικαίου του ισχυρού. Το Ισραήλ, άλλωστε, κυβερνά πάνω σε 5 εκατομμύρια Παλαιστινίων χωρίς να τους παρέχει πολιτικά δικαιώματα, χωρίς να τους δίνεται το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης, καταπατώντας πολλές φορές ανθρώπινα δικαιώματα, όπως αυτό της πρόσβασης σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη και τελικά δημιουργεί μία κατάσταση που θυμίζει, κατά πολλούς, Απαρχάιντ. Φυσικά, η στάση του αυτή ξεκίνησε ως ζωτική ανάγκη για να μπορέσει να υπάρχει ως κράτος σε μία περιοχή που ήταν περιτριγυρισμένο από εχθρούς και σήμερα συνεχίζει να διασφαλίσει την ασφάλειά του. Παρόλα αυτά, ο αριθμός των επιθέσεων που δέχεται, καθώς και ο απολογισμός θυμάτων σε κάθε εχθροπραξία, μαρτυρούν πως δεν απειλείται σε τέτοιο βαθμό που να δικαιολογεί τη γενική συμπεριφορά του.
Το πολιτικό σύστημα με τη σειρά του συντηρεί την κατάσταση αυτή από κοινού με τον φόβο και τα βιώματα των λαών, αφού, λόγω της σύγκρουσης, γενιές Παλαιστινίων και Ισραηλινών έχουν μεγαλώσει με απώλειες, είτε ανθρώπινες, είτε υλικές. Οι νέες γενιές ούτε έχουν ενσωματωθεί, ούτε έχουν μάθει να συνυπάρχουν. Είναι χαρακτηριστικό πως και οι δύο κοινωνίες έχουν στραφεί στα άκρα, αφού οι ισραηλινές κυβερνήσεις τείνουν προς ακροδεξιές αντιλήψεις, όπως η κυβέρνηση Νετανιάχου, που θεωρείται πιο ακραία σε σχέση με προηγούμενες κυβερνήσεις δεξιών κομμάτων, ενώ η Παλαιστίνη είναι διαιρεμένη μεταξύ της διοίκησης της Hamas στη Γάζα και του Μαχμούντ Αμπάς, ηγέτη της Fatah, στη Δυτική όχθη. Η απροθυμία συζητήσεων μεταξύ τους ενισχύει το ήδη υπάρχον αδιέξοδο, κάτι που η νεοεκλεγείσα ισραηλινή κυβέρνηση δεν αναμένεται να το αλλάξει, μιας και ο τωρινός πρωθυπουργός, Naftali Bennett, υποστηρίζει τον εποικισμό της Δυτικής όχθης, ενώ η επέκταση της επιρροής της Hamas δεν βοηθά σε καμία περίπτωση.
Επίλογος
Ξεκινώντας από τη σύγκρουση συμφερόντων μεταξύ Εβραίων και Παλαιστινίων, που δημιούργησε η Βρετανία τον προηγούμενο αιώνα και περνώντας μέσα από πολλές διαμάχες, αλλά και χαμένες ευκαιρίες διευθέτησης, φτάνουμε στο σήμερα χωρίς να μπορούμε να μιλήσουμε με αισιοδοξία για το μέλλον. Η από κοινού διεξαγωγή εκλογών στην Παλαιστίνη με μία ταυτόχρονη αποκλιμάκωση των ισραηλινών δυνάμεων, ίσως να ανέτρεπε το αρνητικό κλίμα και να βοηθούσε τη διεξαγωγή διαπραγματεύσεων για επίλυση ενός εκ των μεγαλύτερων διεθνών ζητημάτων, με φόντο την αρχή ότι κανένας από τους δύο λαούς δεν αξίζει να ζει υπό συνεχή φόβο.
Αναφορές
- BBC, Israel-Gaza violence: The conflict explained.
Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/newsbeat-44124396 - HAARETZ, ISRAEL, T. O. & REUTERS, Νέα κυβέρνηση στο Ισραήλ. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/561399367/nea-kyvernisi-sto-israil/
- Τα Νέα, Νέα κυβέρνηση Ισραήλ: Mια ετερόκλητη συμμαχία που θέλει το τέλος της εποχής Νετανιάχου. Διαθέσιμο σε: https://www.tanea.gr/2021/06/04/world/nea-kyvernisi-israil-mia-eterokliti-symmaxia-pou-thelei-to-telos-tis-epoxis-netaniaxou/
- Αγριμανάκη, Κ., LIFO, 2021. Παλαιστινιακό: Ένας αιώνας σύγκρουσης – Πώς και γιατί φτάσαμε ως εδώ. Διαθέσιμο σε: https://www.lifo.gr/now/world/palaistiniako-enas-aionas-sygkroysis-pos-kai-giati-ftasame-os-edo
- Εύα, Σ., CNN Greece, Φίλης στο CNN Greece:Οι τέσσερις αιτίες ανάφλεξης στη Γάζα – Ο ρόλος Ερντογάν και η στάση Μπάιντεν. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/focus/story/265730/filis-sto-cnn-greece-oi-tesseris-aities-anaflexis-sti-gaza-o-rolos-erntogan-kai-i-stasi-mpainten
- Κνιπ, Κ, DW, Εγγύς Ανατολή: Ουτοπική η λύση των δύο κρατών;. Διαθέσιμο σε: https://bit.ly/3wlpGtW
- Παναγιωτίδης, Ν., ΓΕΩΠΑΜΕ. Τα Γενεσιουργά Αίτια του Παλαιστινιακού Προβλήματος και η Αραβοϊσραηλινή Διένεξη. Διαθέσιμο σε: https://bit.ly/3yqtmMD
- Περάκη, Ν. -., Αντωνόπουλος & Σαρηγιαννίδης, Η θεσμική διάσταση των διεθνών οργανισμών, ΣΑΚΚΟΥΛΑΣ Α.Ε, 2019.