Γράφει η Τατιάνα Μαργαρίτη
Μέσα σε ένα χρόνο, από την έλευση του κορωνοϊού Covid-19 στην παγκόσμια κοινότητα, ο οποίος αποτέλεσε το κινητήριο έναυσμα για την δημιουργία μιας νέας πραγματικότητας, έχουν αλλάξει πολλά στον πλανήτη. Νέες κυβερνήσεις και ανακαλύψεις αλλά και παλαιότερες συμφωνίες έρχονται και πάλι στο προσκήνιο, αποδεικνύοντας ότι φαινομενικά ο πλανήτης μπορεί να έχει σταματήσει «να κινείται», κάθε άλλο όμως παρά ποτέ οι οικονομικοπολιτικές και κοινωνικές εξελίξεις έρχονται καθημερινά για να μας διαψεύσουν. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η έντονη αναφορά, κατά τους τελευταίους μήνες, στο Ιράν η οποία είναι κάτι παραπάνω από αισθητή. Ο λόγος; Η πολυσυζητημένη συμφωνία των παλαιότερων ετών σχετικά με τα πυρηνικά όπλα αλλά και η επαναφορά αυτής στο προσκήνιο.
Γενικότερα η Μέση Ανατολή υπήρξε ανέκαθεν περιοχή διεκδίκησης λόγω της θέσης της στον δρόμο του «μεταξιού», δηλαδή στον εμπορικό δρόμο που ένωνε την Ανατολή με τη Δύση. Αποτέλεσε περιοχή μεγάλων ανακατατάξεων, ενώ δεν έλειψαν και οι συγκρούσεις με γνώμονα την επιβολή της ισχύος. Το ενδιαφέρον μας ωστόσο επικεντρώνεται στο Ιράν, μια χώρα που λόγω της γεωγραφικής της θέσης κατατάσσεται στο κέντρο μιας περιοχής υψίστης σημασίας, τόσο σε στρατιωτικό όσο και σε οικονομικό επίπεδο. Ως τέταρτη μεγαλύτερη παραγωγός χώρα πετρελαίου, δεν θα μπορούσε κανείς να αμφισβητήσει την ηγετική παρουσία που κατέχει στον συγκεκριμένο τομέα, και όχι μόνο. Φυσικό αέριο, πετροχημική βιομηχανία χάλυβα, υφαντουργία, αυτοκινητοβιομηχανία, είναι μόνο μερικοί από τους τομείς που αποτελούν ενεργούς και μείζονος σημασίας πηγές εσόδων για την οικονομία της. Εκτός όμως από τους παραπάνω τομείς υπάρχει και ένας ακόμα, ο οποίος πολλές φορές έχει απασχολήσει αλλά και προβληματίσει την διεθνή κοινότητα ως προς την χρήση του. Ο λόγος γίνεται φυσικά για τον τομέα των πυρηνικών όπλων.
Το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν ξεκίνησε την δεκαετία του 1950 με την βοήθεια των Ηνωμένων Πολιτειών στο πλαίσιο του προγράμματος Ενέργεια και Ειρήνη. Η παγκόσμια ανησυχία εντάθηκε όμως κατά την δεκαετία του 2000 όταν αποκαλύφθηκε το πρόγραμμα εμπλουτισμού ουρανίου από το Ιράν, με το Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών να κάνει στο ιρανικό κράτος συστάσεις ως προς την συμμόρφωση και την διακοπή της παραγωγής του προγράμματος. Σε απάντηση των συστάσεων η Τεχεράνη συνέχισε την υλοποίηση του προγράμματός της, δεχόμενη στην συνέχεια σοβαρό οικονομικό εμπάργκο, αλλά και ένα είδος πολιτικής απομόνωσης.
Και φτάνουμε στο κοντινό 2015 με την ιστορική συμφωνία της Τεχεράνης για τα πυρηνικά. Ο μαραθώνιος των πολιτικών διαπραγματεύσεων που διήρκησε 18 ημέρες, με συμμετέχοντες τους Υπουργούς Εξωτερικών των έξι μεγάλων δυνάμεων (ΗΠΑ, Ρωσία, Κίνα, Βρετανία, Γαλλία, Γερμανία), τερματίστηκε έχοντας ως αποτέλεσμα την σηματοδότηση μιας νέας εποχής με την επίτευξη της νέας αυτής συμφωνίας. Μια συμφωνία κομβικής σημασίας κυρίως για τον τότε πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών, Μπαράκ Ομπάμα, σηματοδοτώντας την αρχή μίας νέας ημέρας ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ισλαμική Δημοκρατία. Η διπλωματική κρίση γνωστή και ως κρίση των ομήρων (1979-1981), που είχε τερματίσει τις τότε διπλωματικές σχέσεις των δύο χωρών, δεν είχε ξεπεραστεί, μέχρι την επίτευξη της συμφωνίας για τα πυρηνικά. Δεν θα μπορούσε λοιπόν να θεωρηθεί κάτι λιγότερο παρά μια διπλωματική «νίκη» για την κυβέρνηση του δημοκρατικού κόμματος των ΗΠΑ, φέρνοντας τον καθαγιασμό σε μια μελλοντική επίθεση από το Ιρανικό κράτος. Ο περιορισμός του εμπλουτισμού ουρανίου, της παραγωγής πλουτωνίου (υπεύθυνου για τη δημιουργία πυρηνικών καυσίμων για στρατιωτικούς σκοπούς), αλλά και η ενίσχυση των επιθεωρήσεων προς το Ιράν από την Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής ενέργειας, αποτέλεσαν το προμήνυμα για μια καθολική προσπάθεια ενάντια στην κατάχρηση των πυρηνικών όπλων.
Συμφέρουσα συμφωνία ή απλά μία υποχώρηση; Εξαρτάται από την σκοπιά που θα το εξετάσει κανείς. Στην πραγματικότητα η συμφωνία αυτή ήταν κυρίως μία υποχώρηση της Τεχεράνης, με σκοπό την άρση των ασφυκτικών οικονομικών κυρώσεων (εμπάργκο) που είχε επιβληθεί στο Ιρανικό κράτος από τη διεθνή κοινότητα. Σε αυτές λοιπόν τις 109 σελίδες οι πυρηνικές φιλοδοξίες της Τεχεράνης μηδενίζονται επί της ουσίας, με αντάλλαγμα την κίνηση του εμπορίου της και της οικονομικής της άνθηση. Πως προκύπτει αυτό; Το Ιράν δεσμεύεται εν όψη της συμφωνίας να περιορίσει τον εμπλουτισμό ουρανίου και μάλιστα υπό την παρακολούθηση του ΟΗΕ. Για τις Μεγάλες Δυνάμεις είναι υψίστης σημασίας να βεβαιωθούν ότι η Τεχεράνη δεν θα μπορέσει να προβεί σε κάποιου είδους προσπάθεια για κατασκευή πυρηνικής βόμβας. Φυσικά η Τεχεράνη από την πρώτη στιγμή υποστήριξε πως τα πυρηνικά όπλα δεν έχουν καμία θέση στο αμυντικό τους δόγμα.
Και από το 2015 ερχόμαστε στο σήμερα να ζήσουμε και πάλι το διαπραγματευτικό πλαίσιο. Τι έχει αλλάξει όμως από τότε έως σήμερα; Σίγουρα οι όροι και ακόμα περισσότερο ποιοι θέτουν τους όρους. Για του λόγου το αληθές δεν ερχόμαστε ξαφνικά στο 2021, η συμφωνία για τα πυρηνικά είχε αρχίσει ήδη να «σπάει» από το 2018-2019, με την τότε νέα κυβέρνηση του Ντόναλντ Τράμπ να αποφασίζει την έξοδο από την συμφωνία του 2015. Αυτή του η κίνηση δεν αποτέλεσε έκπληξη καθώς ο 45ος Αμερικανός Πρόεδρος είχε δηλώσει την εναντίωσή του σε αυτήν από την πρώτη στιγμή. Και ερχόμαστε στο σήμερα. Η κατάσταση είναι σίγουρα τεταμένη, κάνοντας όλο και πιο ρεαλιστικό το ενδεχόμενο υπαναχώρησης του Ιράν από την συμφωνία. Η Ισλαμική Δημοκρατία τονίζει την υποχρέωση τήρησης των υποχρεώσεων από όλες τις πλευρές, αφήνοντας να εννοηθεί πως όσο οι ΗΠΑ δεν άρουν όλες τις κυρώσεις στις οποίες έχουν υποβάλει την Τεχεράνη , θα συνεχίζει τον εμπλουτισμό ουρανίου σε ποσοστό 20%. Η αποχώρηση ωστόσο των Ηνωμένων Πολιτειών ήταν και ένας προβληματισμός για το ιρανικό κράτος κινώντας έντονα υποψίες για κάποια επικείμενη επίθεση από τους Αμερικανούς. Φυσικά ήδη η νέα κυβέρνηση του Προέδρου Μπάιντεν, έχει προβεί σε δηλώσεις που θέλουν τον Αμερικανό Πρόεδρο να επανεξετάζει τους όρους της συμφωνίας στοχεύοντας σε μια συναινετική λύση προς όφελος και των δύο πλευρών.
Σε κάθε περίπτωση το θέμα των πυρηνικών όπλων είναι ένα πρόβλημα που θα συνεχίσει να ταλανίζει την παγκόσμια κοινότητα καθώς είναι πολύ λεπτή η γραμμή που μπορεί να οδηγήσει στην κατάχρηση τους και στις καταστροφικές επιπτώσεις που ήδη γνωρίζουμε από το παρελθόν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Βικιπαίδεια, Πυρηνικό Πρόγραμμα του Ιράν, 8 Απριλίου 2021 Διαθέσιμο σε: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A0%CF%85%CF%81%CE%B7%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CF%8C_%CF%80%CF%81%CF%8C%CE%B3%CF%81%CE%B1%CE%BC%CE%BC%CE%B1_%CF%84%CE%BF%CF%85_%CE%99%CF%81%CE%AC%CE%BD
Βικιπαίδεια, Κατάλογος χωρών ανά αποδεδειγμένα αποθέματα πετρελαίου, 8 Απριλίου, 2021. Διαθέσιμο σε: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9A%CE%B1%CF%84%CE%AC%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%BF%CF%82_%CF%87%CF%89%CF%81%CF%8E%CE%BD_%CE%B1%CE%BD%CE%AC_%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B4%CE%B5%CE%B4%CE%B5%CE%B9%CE%B3%CE%BC%CE%AD%CE%BD%CE%B1_%CE%B1%CF%80%CE%BF%CE%B8%CE%AD%CE%BC%CE%B1%CF%84%CE%B1_%CF%80%CE%B5%CF%84%CF%81%CE%B5%CE%BB%CE%B1%CE%AF%CE%BF%CF%85
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Το ΕΚ αντιδρά στην απόφαση των ΗΠΑ για αποχώρηση από την συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα με το Ιράν, 13 Ιουνίου, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/news/el/headlines/world/20180607STO05280/to-ek-antidra-stin-apofasi-ton-ipa-gia-apochorisi-apo-ti-sumfonia-gia-ta-purinika
Φωτεινή Δουλγκέρη, Ελπίδες για αναβίωση της συμφωνίας με το Ιράν για τα πυρηνικά, 19 Φεβρουαρίου, 2021.Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2021/02/19/elpides-gia-anaviosi-tis-symfonias-me-to-iran-gia-ta-pyrhinika
Η Καθημερινή, Ιστορική συμφωνία για τα πυρηνικά, 15 Ιουλίου, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/823485/istoriki-symfonia-gia-ta-pyrinika/
FortuneGreece.com, Τι προβλέπει η ιστορική συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν, 14 Ιουλίου, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.fortunegreece.com/article/ti-provlepi-i-istoriki-simfonia-gia-ta-pirinika-tou-iran/
Nafteboriki.gr, το Ιράν θα συνεχίσει να εμπλουτίζει ουράνιο όσο οι ΗΠΑ δεν αίρουν όλες τις κυρώσεις, 30 Μαρτίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/finance/story/1708144/to-iran-tha-sunexisei-na-emploutizei-ouranio-oso-oi-ipa-den-airoun-oles-tis-kuroseis
Ηλίας Ηλιόπουλος, Η γεωπολιτική σημασία του Ιράν, 1 Απριλίου , 2021, Διαθέσιμο σε http://www.elzoni.gr/html/ent/127/ent.51127.asp
CNN GREECE, Ιράν: δεν θα σταματήσουμε τον εμπλουτισμό ουρανίου αν οι ΗΠΑ δεν άρουν τις κυρώσεις, 30 Μαρτίου, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/260144/iran-den-tha-stamatisoyme-ton-employtismo-oyranioy-an-oi-hpa-den-aroyn-tis-kyroseis