Γράφει ο Ζαχαρίας Θ. Ταλίκατζης
Η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων και υπηρεσιών αποτελεί τμήμα μόνο της γενικότερης ανακατανομής του ρόλου του κράτους στις λειτουργίες της αγοράς. Ο περιορισμός του ρόλου του δημοσίου δεν έχει μόνο ποσοτικά στοιχεία, όπως το μέγεθος του κράτους, οπότε οι ιδιωτικοποιήσεις θα ελαχιστοποιούσαν τις αποτυχίες του. Έχει πρωτίστως ποιοτικά στοιχεία, που σχετίζονται με διοικητικές και άλλες γραφειοκρατικού τύπου ρυθμίσεις, οι οποίες επηρεάζουν δυσμενώς και την όλη απόδοση του ιδιωτικού τομέα. Η κατάργηση (ή έστω ο περιορισμός) των διοικητικών ρυθμίσεων και διατυπώσεων ονομάζεται «αποκανονικοποίηση» και έχει ως κύριο και βασικό στόχο την γενικότερη απελευθέρωση και απορρύθμιση της αγοράς προϊόντος, της αγοράς χρήματος/κεφαλαίου και της αγοράς εργασίας.
Επειδή η αποκανονικοποίηση περιλαμβάνει πολλά στοιχεία, η προσοχή μας θα στραφεί στην ιδιωτικοποίηση, η οποία εμφανίζεται με δύο μορφές. Η πιο γνωστή είναι αυτή της πώλησης του συνόλου (ή της πλειοψηφίας) των μετοχών σε ιδιώτες, οι οποίοι και αποκτούν την κυριότητα μιας μονάδας (στρατηγικός επενδυτής). Η δεύτερη έχει πιο περιορισμένο χαρακτήρα και συνίσταται είτε στην ανάθεση μέρους των δράσεων και δραστηριοτήτων, που ασκεί το δημόσιο, σε ιδιώτες («συμβασιοποίηση»), είτε στην απ’ ευθείας χορήγηση άδειας λειτουργίας ιδιωτών σε κλάδους όπου λειτουργούν και τα λεγόμενα «κρατικά μονοπώλια» (π.χ. κινητή τηλεφωνία, ηλεκτρικό ρεύμα), οπότε μάλλον γίνεται λόγος για απελευθέρωση και «φιλελευθεροποίηση».
Από τις παραπάνω περιπτώσεις, το μεγαλύτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μερική ή ολική μεταβίβαση της κυριότητας των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών σε ιδιωτικούς φορείς. Η πώληση των δημοσίων φορέων σε ιδιώτες απαλλάσσει τον κρατικό προϋπολογισμό από το βάρος των δαπανών που διενεργούσε στο παρελθόν, με τη μορφή επιδοτήσεων ή παροχής εγγυήσεων στις τράπεζες για τα δάνεια τα οποία συνήπταν οι δημόσιες επιχειρήσεις και οργανισμοί. Επειδή οι κρατικές επιδοτήσεις δεν επαρκούν για να καλύψουν τα ελλείμματα τους, οι δημόσιες επιχειρήσεις συχνά προσφεύγουν στις τράπεζες για δανεισμό. Λόγω της οικονομικής τους αδυναμίας να ανταπεξέλθουν στο δανεισμό, το κράτος εγγυάται την ομαλή εξυπηρέτηση αυτών των δανείων. Το πρόβλημα δημιουργείται όταν η περίοδος αποπληρωμής των δανείων δεν μπορεί να παρακολουθηθεί από τους δημόσιους φορείς, οπότε οι σχετικές εγγυήσεις του κράτους καταπίπτουν και τα οφειλόμενα ποσά μαζί με τους τόκους μεταφέρονται στο δημόσιο χρέος.
Στο σημείο αυτό θα πρέπει να τονιστεί ότι η πώληση μιας δημόσιας επιχείρησης οδηγεί σε μείωση της αξίας των περιουσιακών της στοιχείων, επομένως τα χρήματα που λαμβάνει το κράτος δεν πρέπει να αναλώνονται για κατανάλωση (ή παροχές προς διάφορες κοινωνικές ομάδες) αλλά θα πρέπει να εισφέρουν στην ισόποση μείωση του δημοσίου χρέους, ή άλλως να χρησιμοποιούνται για τη χρηματοδότηση παραγωγικών επενδύσεων (έτσι ώστε η καθαρή θέση του Δημοσίου να παραμένει αμετάβλητη). Σε κάθε περίπτωση η ιδιωτικοποίηση δεν θα πρέπει να λογίζεται ως καθαρά εισπρακτικό μέτρο, αλλά ως μοχλός για την απελευθέρωση της οικονομίας και την εμπέδωση της δημοκρατίας γενικότερα. Βεβαίως, εάν μια δημόσια επιχείρηση είναι κερδοφόρα και επιτελεί σημαντικό κοινωνικό λειτούργημα, η πώληση λογικά θα πρέπει να γίνεται σε μια τιμή που αντανακλά την “παρούσα” αξία όλων των προσδοκώμενων μελλοντικών της προσόδων (και όχι να απαξιώνεται στην αντίληψη των πολιτών).
Επιπροσθέτως, μια άλλη παρανόηση που γίνεται ειδικά στη χώρα μας είναι ότι οι ιδιωτικοποιήσεις συγχέονται συχνά με τις μετοχοποιήσεις. Από το 1996 και εντεύθεν έχει επικρατήσει η άποψη ότι μέσω του «Λαϊκού Χρηματιστηρίου», οι εργαζόμενοι οι οποίοι λαμβάνουν μετοχές ως bonuses, αλλά και οι πολίτες-επενδυτές που αγοράζουν μετοχές οδηγούν σε μια πιο εξισωτική διανομή του κοινωνικού πλούτου αλλά και του εθνικού εισοδήματος. Όμως, η διασπορά των μετοχών στο ευρύ κοινό παρεμποδίζει τη διαμόρφωση ισχυρών πλειοψηφικών πακέτων από μεγάλους επενδυτές, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναλάβουν και τη διαχείριση της εταιρείας. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, η κατοχή και ενός μικρού ακόμη ποσοστού (έστω του 20% των μετοχών) από το ίδιο το κράτος του επιτρέπει να διατηρεί μια συμπαγή μειοψηφία η οποία και εξακολουθεί να ελέγχει την επιχείρηση και να εμποδίζει ουσιαστικά τον εκσυγχρονισμό της.
Από τα παραπάνω συνάγεται ότι οι ιδιωτικοποιήσεις εάν εφαρμοσθούν σωστά και ορθολογικά, μπορούν να συμβάλλουν στον περιορισμό του μεγέθους του δημόσιου τομέα, στο γενικότερο εξορθολογισμό της εισοδηματικής/δημοσιονομικής πολιτικής του κράτους, και στη δημοσιονομική εξυγίανση (μέσω της εξοικονόμησης δημοσίων δαπανών και της αύξησης των δημοσίων εσόδων). Υπάρχει συστηματική προσπάθεια της Κεντρικής Διοίκησης ανέκαθεν να χρησιμοποιεί χωρίς αποζημίωση τις ΔΕΚΟ ως όργανα υλοποίησης των οικονομικών της στόχων (π.χ. μείωση της ανεργίας, μείωση του πληθωρισμού) μέσω αδιαφανών προσλήψεων ή μείωσης των τιμολογίων κάτω από το όριο του πληθωρισμού (όπως γινόταν παλιά τη δεκαετία του 1980 με την ΑΤΑ (Αυτόματη Τιμαριθμική Αναπροσαρμογή). Επίσης, τα συνδικάτα του δημοσίου λόγω της αυξημένης διαπραγματευτικής τους δύναμης και των στενών τους δεσμών με το κράτος δεν διστάζουν να καλούν τους εργαζόμενους σε απεργίες με αποτέλεσμα ο πολίτης να ταλαιπωρείται αφάνταστα. Υπάρχει λοιπόν βάσιμος λόγος να πιστεύεται ότι οι ιδιωτικοποιήσεις θα συμβάλουν τα μέγιστα στην προσαρμογή των απαιτήσεων του εργατικού/στελεχιακού δυναμικού των δημοσίων επιχειρήσεων και οργανισμών στις πραγματικές δυνατότητες και ανάγκες της οικονομίας, εφόσον όμως τηρηθούν οι προαναφερόμενοι όροι και προϋποθέσεις.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
-Bernardo Bortolotti & Domenico Siniscalco (2004). The Challenges of Privatization, An International Analysis, Oxford University Press, pp. 5-20, 59-78.
-Bob Traa (2019). Το Σχέδιο του Οδυσσέα, Το μεγάλο ταξίδι προς ένα βιώσιμο χρέος, Εκδόσεις Economia Publishing, σελ. 185-200.
-Μιράντα Ξαφά (2017). Δημόσιο Χρέος, Εκδόσεις Παπαδόπουλος, 2η έκδοση, σελ. 15-38.
-Νίκος Μιχαλόπουλος (2018). Πρότυπα Δημόσιας Διοίκησης, Εκδόσεις Παπαζήση, σελ. 219-246.
-Δημήτρης Παπούλιας και Χαρίδημος Τσούκας (1998). Κατευθύνσεις για τη Μεταρρύθμιση του Κράτους, Εκδόσεις Καστανιώτη, σελ. 120-129.
-Βασίλειος Δαλαμάγκας (2003). Εισαγωγή στη Δημόσια Οικονομική, Εκδόσεις Κριτική, 1η έκδοση, σελ. 127-132.
-Μαρία Σκρίμπα, “Πολιτικές Ιδιωτικοποίησης και τα Όρια της Κρατικής Παρέμβασης”, Διπλωματική εργασία, Τμήμα Οικονομικών Επιστημών, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Φεβρουάριος 2015.
-Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος, “Ιδιωτικοποιήσεις: με νηφαλιότητα να τονίσουμε τα οφέλη για το κράτος, την κοινωνία και τους πολίτες” σε https://sbe.org.gr/docs/theseis/ypomnimata/idiotikopoiiseis.pdf.
-Οικονομικός Ταχυδρόμος, 10/1/2023, “«Handelsblatt: «Γκάζι» στις ιδιωτικοποιήσεις για την Ελλάδα-Το παράδειγμα της Καλαμάτας”, διαθέσιμη φωτογραφία σε https://www.ot.gr/2023/01/10/oikonomia/handelsblatt-gkazi-stis-idiotikopoiiseis-gia-tin-ellada-to-paradeigma-tis-kalamatas/.