Γράφει ο Ιωάννης Εφραίμ Γλύκας
Πολλοί επιστήμονες και ερευνητές υποστηρίζουν ότι η ρύπανση είναι αποτέλεσμα του σύγχρονου τρόπου ζωής. Το φαινόμενο αυτό συνδέεται με την παρουσία ρύπων σε τέτοια συγκέντρωση, ικανή να διαταράξει την ομαλή λειτουργία των ζωντανών οργανισμών και οικοσυστημάτων ενός βιότοπου. Εκφάνσεις του φαινομένου αυτού συναντώνται με τη μορφή της ρύπανσης των εδαφών, της ατμοσφαιρικής και της θαλάσσιας ρύπανσης.
Εμβαθύνοντας στο πρόβλημα της μόλυνσης των υδάτων, είναι γεγονός ότι πριν από την εξαφάνιση του αεροσκάφους της Malaysia Airlines τον Μάρτιο του 2014, η μόλυνση των θαλασσών δεν ήταν πρώτο θέμα στην επικαιρότητα. Όμως, με τον εντοπισμό εκατοντάδων αντικειμένων στις ακτές της Αυστραλίας που θα μπορούσαν να είναι συντρίμμια του χαμένου αεροπλάνου, ενώ ήταν απλώς σκουπίδια, το θλιβερό συμπέρασμα που προέκυψε ήταν ότι στα παγκόσμια ύδατα «ταξιδεύουν» περισσότερα απορρίμματα απ’ όσα νομίζουμε. Ακόμη, οι περισσότεροι θα θυμόμαστε τις εικόνες από το Ηνωμένο Βασίλειο, όπου τον Απρίλιο του 2019, 50 θαλάσσια θηλαστικά, μεταξύ των άλλων δελφίνια και φάλαινες, ξεβράστηκαν στις ακτές της χώρας έχοντας καταναλώσει μεγάλες ποσότητες πλαστικού. Μόνο στη θύμηση των παραπάνω περιστατικών, γίνεται αντιληπτό ότι το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης μάς αφορά όλους.
Ξεκινώντας με τις αιτίες της μόλυνσης, ένας μικρός αριθμός ταχέως αναπτυσσόμενων χωρών, κυρίως στη Νοτιοανατολική Ασία, ευθύνεται για περισσότερο από το μισό των 8 εκατομμυρίων τόνων πλαστικού που καταλήγει ετησίως στους ωκεανούς, με την Κίνα και την Ινδονησία να αντιπροσωπεύουν το ένα τρίτο. Σε αντίθεση με τη γενικότερη ανάπτυξή τους, οι κυβερνήσεις προτιμούν να μην κατασπαταλούν οικονομικούς πόρους σε συστήματα διαχείρισης αποβλήτων, συνεπώς η απόρριψη μεγάλου μέρους τους σε φυσικά περιβάλλοντα να αποτελεί μονόδρομο. Ποτάμια, κανάλια και άλλα νερά έχουν χρησιμοποιηθεί και χρησιμοποιούνται για τη διάθεση αποβλήτων, ιδίως πλαστικών απορριμμάτων. Όταν αυτά εισάγονται στο θαλάσσιο περιβάλλον, υποβαθμίζονται σε μικρότερα κομμάτια μέσω της διαδικασίας της φωτοαποικοδόμησης. Χαρακτηριστικό είναι ότι η παγκόσμια ετήσια κατανάλωση πλαστικών έχει πλέον φτάσει τους 320 εκατομμύρια τόνους, με περισσότερο να παράγεται την τελευταία δεκαετία από ποτέ άλλοτε. Η δεύτερη πιο διαδεδομένη πηγή πλαστικών στον ωκεανό συνδέεται με απόβλητα αλιευτικών δραστηριοτήτων. Υπολογίζεται ότι 1,15 – 2,41 εκατομμύρια τόνοι τέτοιου είδους αποβλήτων εισέρχονται στον ωκεανό ετησίως. Τα θαλάσσια συντρίμμια είναι μια επίμονη πηγή ρύπανσης που φτάνει σε ολόκληρο τον ωκεανό και τις μεγάλες λίμνες, οι οποίες είναι μολυσμένες με μεγάλη ποικιλία θαλάσσιων συντριμμιών που κυμαίνονται από μικροπλαστικά έως εγκαταλελειμμένα αλιευτικά εργαλεία και εγκαταλελειμμένα σκάφη. Τελευταία αλλά εξίσου σημαντική αιτία που οξύνει το πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης είναι η ύπαρξη πετρελαιοκηλίδων κατά μήκος των ωκεανών. Δημιουργούνται μέσω της απελευθέρωσης αργού πετρελαίου από δεξαμενόπλοια, πλατφόρμες άντλησης πετρελαίου, ορύγματα άντλησης πετρελαίου, καθώς και από προϊόντα του πετρελαίου, όπως βενζίνης και ντίζελ. Αυτές έχουν καταστροφικές συνέπειες τόσο στην κοινωνία, την οικονομικά, όσο και στο περιβάλλον, με αποτέλεσμα να λαμβάνουν έντονη προσοχή από τα ΜΜΕ. Γνωστή σε όλους μας είναι η πετρελαιοκηλίδα 2.500 τόνων καυσίμων που δημιουργήθηκε από το ατύχημα του δεξαμενόπλοιου Αγία Ζώνη ΙΙ στις 10 Σεπτεμβρίου 2017, η οποία προκάλεσε ανυπολόγιστες οικολογικές καταστροφές. Να σημειωθεί ότι η μεγαλύτερη πετρελαιοκηλίδα στην ιστορία της ανθρωπότητας καταγράφηκε το 1991 κατά τη διάρκεια του πολέμου του Κόλπου, με αποτέλεσμα να απελευθερωθούν περισσότεροι από 1.360.000 τόνοι πετρελαίου.
Είναι κοινά παραδεκτό ότι οι παραπάνω λόγοι έχουν επιβαρύνει σε μεγάλο βαθμό τους θαλάσσιους βιότοπους. Αποτέλεσμα της ακατάπαυστης απόρριψης αποβλήτων στους ωκεανούς είναι η δημιουργία πέντε μεγάλων περιοχών σκουπιδιών (Great Garbage Patches), εκ των οποίων μία βρίσκεται στον Ινδικό Ωκεανό, δύο στον Ατλαντικό Ωκεανό και δύο στον Ειρηνικό Ωκεανό. H σημαντικότερη και επιβλαβέστερη βρίσκεται μεταξύ της Καλιφόρνιας και της Χαβάης, εκτείνεται σε 1,6 εκατομμύρια τετραγωνικά χιλιόμετρα, με απλά λόγια, τρεις φορές το μέγεθος της Γαλλίας και αποτελείται από 1,8 τρισεκατομμύρια κομμάτια πλαστικού, τα οποία αντιστοιχούν σε 250 κομμάτια στον καθένα από εμάς. Τα μικροπλαστικά προέρχονται είτε από χερσαίες δραστηριότητες στη Βόρεια Αμερική και την Ασία, είτε από βάρκες, υπεράκτιες εξέδρες πετρελαίου και μεγάλα φορτηγά πλοία που απορρίπτουν ή χάνουν συντρίμμια και κάνουν το νερό να μοιάζει με μια θολή σούπα. Με δεδομένο τα παραπάνω, δεν εκπλήσσει το γεγονός ότι οι ωκεανογράφοι και οι οικολόγοι ανακάλυψαν πρόσφατα ότι περίπου το 70% των θαλάσσιων συντριμμιών βυθίζεται στον πυθμένα του ωκεανού, πράγμα που σημαίνει ότι είναι απίθανο να μπορέσει να καθαριστεί. Μάλιστα, οθόνες υπολογιστών και LEGO είναι μερικά από τα πιο ασυνήθιστα αντικείμενα που θα συναντήσει κάποιος στην περιοχή αυτή.
Η διαπίστωση ότι η πανίδα της ευρύτερης περιοχής έχει καταδικαστεί σε έναν αργό και επώδυνο αφανισμό δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή. Όπως είναι γνωστό, τα πλαστικά δεν βιοδιασπώνται, με αποτέλεσμα μεγάλα κομμάτια που απορρίπτονται να σπάνε σε μικρότερα και να εξέρχονται στην τροφική αλυσίδα, λόγου χάρη δελφίνια, χελώνες και θαλασσοπούλια είναι τα συνήθη θύματα. Παράλληλα, η θαλάσσια ζωή μπορεί να τραυματιστεί ή ενδεχομένως να σκοτωθεί από συγκεκριμένους τύπους συντριμμιών, τα λεγόμενα δίχτυα «φάντασμα», τα οποία συνεχίζουν να ψαρεύουν, παρόλο που δεν είναι υπό τον έλεγχο ενός ψαρά. Ακόμη, τα θαλάσσια συντρίμμια μπορούν να μεταφέρουν είδη από το ένα μέρος στο άλλο, με τον κίνδυνο η μετακίνηση ενός παρεμβατικού είδους να εξαντλήσει τα γηγενή είδη, διαταράσσοντας το οικοσύστημα. Θα αποτελούσε σοβαρή παράλειψη να μην τονίσουμε ότι ο αριθμός των νεκρών ζωνών αυξάνεται. Το 2017, στον Κόλπο του Μεξικού, οι ωκεανογράφοι εντόπισαν μια νεκρή ζώνη σχεδόν στο μέγεθος του Νιου Τζέρσεϋ – τη μεγαλύτερη νεκρή ζώνη που μετρήθηκε ποτέ. Το νοσηρό αυτό φαινόμενο θα αντιμετωπισθεί ριζικά μέσω της συνεργασίας τόσο σε εθνικό όσο και σε υπερεθνικό επίπεδο. Λόγω της μεγάλης σημασίας του θέματος, η μείωση της θαλάσσιας ρύπανσης περιλαμβάνεται στους στόχους αειφόρου ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών. Σύμφωνα με έκθεση του ΟΗΕ για το 2018, περισσότερες από εξήντα χώρες έχουν θεσπίσει κανονισμούς για τον περιορισμό ή την απαγόρευση της χρήσης πλαστικών ειδών μίας χρήσης. Η κύρια νομοθεσία αποτελείται από τη Σύμβαση MARPOL και τη Σύμβαση Ντάμπινγκ του Λονδίνου. Σε επίπεδο Οργανώσεων, η Global Plastics Alliance επικεντρώνεται στη μείωση της ποσότητας πλαστικών απορριμμάτων θαλάσσης από την είσοδο στον ωκεανό.
Εν κατακλείδι, το ερώτημα, εάν οι ωκεανοί μας και ειδικότερα ο Ειρηνικός Ωκεανός έχουν εξελιχθεί σε απέραντους σκουπιδότοπους είναι πιο επίκαιρο από ποτέ. Η πρόβλεψη ότι μέχρι το 2050 το πλαστικό των ωκεανών θα ξεπεράσει αριθμητικά τη θαλάσσια ζωή φαντάζει τρομακτική. Κατά κοινή ομολογία, οι λύσεις για τη θαλάσσια ρύπανση περιλαμβάνουν την πρόληψη και τον καθαρισμό. Η αλλαγή της προσέγγισης της κοινωνίας στη χρήση πλαστικών θα είναι μια μακρά και οικονομικά δύσκολη διαδικασία. Όλοι καλούμαστε να δράσουμε συλλογικά και να υιοθετήσουμε έναν φιλικότερο προς το περιβάλλον τρόπος ζωής ώστε να σώσουμε το «σπίτι» μας.
Πηγές:
- The Great Pacific Garbage Patch, The Ocean CleanUp. Διαθέσιμο σε: https://theoceancleanup.com/great-pacific-garbage-patch/#what-is-the-great-pacific-garbage-patch
- Ocean pollution: 11 facts you need to know, Conservation International. Διαθέσιμο σε: https://www.conservation.org/stories/ocean-pollution-11-facts-you-need-to-know
- Charles Moore and Cassandra Phillips,Plastic Ocean: How a Sea Captain’s Chance Discovery Launched a Determined Quest to Save the Oceans, Avery, 2012.
Πηγή φωτογραφίας: So far in 2019 we’ve already used the resources the earth can generate in an entire year, Well Made Clothes. Διαθέσιμο σε: https://wellmadeclothes.com/articles/EarthOvershootDay/