Γράφει η Ιωάννα Γεωργία Πατεράκη
Με τις επερχόμενες εθνικές βουλευτικές εκλογές να πλησιάζουν και το πολιτικό σκηνικό να κλυδωνίζεται εν όψει της προεκλογικής περιόδου, για πρώτη φορά μετά από το 1862 οι Έλληνες του εξωτερικού θα είναι σε θέση να ασκήσουν τόσο το δικαίωμα του εκλέγειν αλλά και του εκλέγεσθαι στο τόπο διαμονής τους εκτός της ελληνικής επικράτειας, σύμφωνα με το νέο νόμο 4648/2019. Μέσω της πλατφόρμας του Υπουργείου Εσωτερικών, οι απόδημοι Έλληνες είχαν τη δυνατότητα να υποβάλουν την αίτησή τους για να ενταχθούν στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εξωτερικού εφόσον πληρούν τις προϋποθέσεις που ορίζει ο νόμος. Εντούτοις, το ζήτημα της ψήφου του απόδημου ελληνισμού, αποτέλεσε πολιτικό “αγκάθι” επί σειρά ετών απασχολώντας ακόμη και το ΕΔΔΑ.
Στην υπόθεση Σιταρόπουλος και άλλοι κατά Ελλάδας[1], το Πρώτο Τμήμα του Δικαστηρίου μετά από προσφυγή των Σιταρόπουλου, Σταύρου και Γιακουμόπουλου, Ελλήνων κατοίκων Στρασβούργου, αποφάσισε ότι πράγματι υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 του Πρώτου Πρόσθετου Πρωτοκόλλου της ΕΣΔΑ (εφεξής άρθρο 3 του ΠΠΠ) για το δικαίωμα σε ελεύθερες εκλογές, καθώς το ελληνικό κράτος δεν λάμβανε θετικά μέτρα για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου των Ελλήνων της διασποράς με βάση το 51 παράγραφος 4 του Ελλην. Συντάγματος το οποίο θεσπίστηκε με τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001 και όριζε ότι “Νόμος που ψηφίζεται με την πλειοψηφία των δύο τρίτων του όλου αριθμού των βουλευτών μπορεί να ορίζει τα σχετικά με την άσκηση του εκλογικού δικαιώματος από τους εκλογείς που βρίσκονται έξω από την Επικράτεια.”. Όμως, μετά από αίτημα της ελληνικής Κυβέρνησης η υπόθεση εισήχθη στο Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης του Δικαστηρίου με αποτέλεσμα η επανεξέτασή της να ανατρέψει την προηγούμενη απόφαση του Πρώτου Τμήματος.
Οι προσφεύγοντες επικαλέστηκαν ότι μια συνταγματική διάταξη που κατοχυρώνει το εκλογικό δικαίωμα των Ελλήνων της διασποράς, δε θα μπορούσε να μείνει επ’ αόριστον ανεφάρμοστη, καθώς και ότι η μνεία του νομοθέτη στο άρθρο αυτό ήταν δεσμευτική και όχι προαιρετική. Επίσης, το να ταξιδέψουν στην Ελλάδα για να ψηφίσουν θα αποτελούσε εκτός από σημαντική οικονομική επιβάρυνση για εκείνους και αιτία διατάραξης της επαγγελματικής και οικογενειακής ζωής τους λόγω της απουσίας τους για να μεταβούν στη χώρα καταγωγής τους. Ακόμη, κατά δική τους ερμηνεία από τα έγγραφα του Συμβουλίου της Ευρώπης και συγκεκριμένα από την Απόφαση της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης 1459 (2005), τη Σύσταση 1714 (2005) και τον Κώδικα Ορθών Πρακτικών επί εκλογικών ζητημάτων της Επιτροπής της Βενετίας, προέκυπτε υποχρέωση των κρατών μελών να καθιστούν αποτελεσματικό το εκλογικό δικαίωμα.
Η ελληνική Κυβέρνηση, υποστήριξε ότι η νομοθετική πρόβλεψη του άρθρου 51 παράγραφος 4 του Συντάγματος είχε προαιρετικό χαρακτήρα που προκύπτει ιδίως από τις κοινοβουλευτικές εργασίες κατά τη συνταγματική αναθεώρηση του 2001, καθώς και ότι από το πνεύμα της νομολογίας του Δικαστηρίου για το άρθρο 3 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ, τα κράτη μέλη διέθεταν ευρύ περιθώριο εκτίμησης όσον αφορά τη διαμόρφωση των εκλογικών συστημάτων τους. Επίσης, σύμφωνα και με τη νομολογία του Δικαστηρίου της πρώην Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα αναφορικά με το αν είναι θεμιτός ο περιορισμός του κριτηρίου της κατοικίας για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου, η επιβολή μιας τέτοιας προϋπόθεσης κρίνονταν αιτιολογημένη. Η ελληνική Κυβέρνηση εξέφρασε τις ανησυχίες της ότι οι Έλληνες πολίτες του εξωτερικού ανέπτυσσαν κοινωνικούς, οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς δεσμούς με τη χώρα φιλοξενίας τους και συνεπώς το να επηρεάζουν το πολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα θα προκαλούσε σημαντικά πολιτικά και οικονομικά προβλήματα όχι μόνο στη χώρα μας, αλλά και σε άλλα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης. Άρα, το να χορηγηθεί δικαίωμα ψήφου στους απόδημους Έλληνες στον τόπο κατοικίας τους επαφίεται στη διακριτική ευχέρεια των εθνικών αρχών.
Το Δικαστήριο επισήμανε ότι το άρθρο 3 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ διατυπώνει την υποχρέωση των κρατών μελών να διεξάγουν εκλογές υπό συνθήκες που διασφαλίζουν την ελεύθερη έκφραση της γνώμης του λαού και κατά προέκταση αυτό συμπεριλαμβάνει και τα ατομικά δικαιώματα του εκλέγειν και του εκλέγεσθαι. Οι περιορισμοί που αφορούν το εκλογικό δικαίωμα θα πρέπει να είναι νόμιμοι, μέσω αυτών να επιδιώκεται ένας θεμιτός σκοπός και να μην αντίκεινται στην αρχή της αναλογικότητας. Το Δικαστήριο σε σχετικές αποφάσεις, έκρινε ότι η εσωτερική νομοθεσία που επιβάλλει τη συμπλήρωση μιας συγκεκριμένης ηλικίας ή προϋπόθεση κατοικίας στη χώρα είναι κατ’ αρχήν συμβατές προς το άρθρο 3 του ΠΠΠ της ΕΣΔΑ και ότι η εκπλήρωση της προϋπόθεσης μόνιμης εγκατάστασης ή ορισμένης διάρκειας διαμονής στη χώρα για την άσκηση του δικαιώματος ψήφου στις εκλογές, δεν αποτελεί κατ’ αρχήν αυθαίρετο περιορισμό του δικαιώματος ψήφου και δεν είναι ασύμβατη προς το άρθρο 3 .
Όσον αφορά τους περιορισμούς στο εκλογικό δικαίωμα των αποδήμων με βάση το κριτήριο της κατοικίας, το Δικαστήριο επανέλαβε ότι τα όργανα της Σύμβασης έχουν δεχθεί κατά το παρελθόν ότι αυτοί αιτιολογούνται επειδή “ Πρώτον…οι υπήκοοι που δεν κατοικούν εντός της επικράτειας δεν επηρεάζονται τόσο άμεσα ή διαρκώς από τα καθημερινά προβλήματα της χώρας και έχουν μικρότερη γνώση αυτών. Δεύτερον…οι υπήκοοι που δεν κατοικούν εντός της επικράτειας έχουν λιγότερη επιρροή στην επιλογή των υποψηφίων ή στη διαμόρφωση των εκλογικών προγραμμάτων τους. Τρίτον…υπάρχει στενή σύνδεση μεταξύ του δικαιώματος ψήφου στις βουλευτικές εκλογές και του να επηρεάζεται κάποιος άμεσα από τις πράξεις των πολιτικών οργάνων που έχουν εκλεγεί με αυτόν τον τρόπο και τέταρτον κρίνεται θεμιτή η έγνοια που μπορεί να έχει ο νομοθέτης για τον περιορισμό της επιρροής των πολιτών που διαμένουν στο εξωτερικό επί ζητημάτων τα οποία, αν και θεμελιώδη, επηρεάζουν κατά κύριο λόγο τα άτομα που κατοικούν στη χώρα ”.
Σύμφωνα με τα παραπάνω και λαμβάνοντας υπόψη το συναφές διεθνές και συγκριτικό δίκαιο και δεδομένου ότι το παράπονο των προσφευγόντων δεν αφορούσε την αναγνώριση του γενικού δικαιώματος ψήφου αυτού καθ’ αυτού των αποδήμων αλλά τους όρους που διέπουν την άσκησή του, το Δικαστήριο διέγνωσε ότι τα κράτη μέλη δεν υποχρεούνται να παρέχουν στους πολίτες που διαμένουν στο εξωτερικό τη δυνατότητα να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα στον τόπο κατοικία τους και ότι δεν είναι ευθύνη τους να υποδείξουν στις εθνικές αρχές το πως θα εφαρμόσουν το άρθρο 51 παράγραφος 4 του Συντάγματος. Έτσι, το Δικαστήριο απεφάνθη ομόφωνα ότι δεν υπήρξε παραβίαση του άρθρου 3 ΠΠΠ της ΕΣΔΑ.
Συμπερασματικά, το ζήτημα του δικαιώματος ψήφου των αποδήμων Ελλήνων έχει απασχολήσει διαχρονικά τόσο την ελληνική πολιτική σκηνή όσο και το ΕΔΔΑ. Τα επιχειρήματα υπέρ και κατά της ψήφου των Ελλήνων της διασποράς ποικίλουν με αποτέλεσμα στον πολιτικό διάλογο να υπάρχει πλουραλισμός απόψεων. Οι αιτήσεις στην πλατφόρμα του Υπουργείου Εσωτερικών για την εγγραφή στους ειδικούς εκλογικούς καταλόγους εξωτερικού, έφτασαν τις 29,0002, αριθμός που δεν κρίνεται ανησυχητικός για τον επηρεασμό του εκλογικού αποτελέσματος εφόσον πολλά άτομα είχαν εκφράσει τις ανησυχίες τους αναφορικά με το παρόν ζήτημα, δεδομένης της ύπαρξης της ρήτρας του 3% για την είσοδο ενός κόμματος ή υποψηφίου βουλευτή στη Βουλή. Σε μία τέτοια περίπτωση, τα έγκυρα ψηφοδέλτια των εκλογών του 2019 θα αντιστοιχούσαν σε 173,089 ψήφους. Τέλος, σημαντικό είναι να αναφερθεί ότι στις εθνικές βουλευτικές εκλογές του 2019, το ποσοστό αποχής ήταν 42, 22 % που αντιστοιχεί σε 4,095,173 Έλληνες πολίτες αφαιρώντας τα λευκά και τα άκυρα ψηφοδέλτια, με αποτέλεσμα να καλούνται να αποφασίσουν για το πολιτικό μέλλον της χώρας μόνο 5,769,6443 συμπολίτες μας.
Πηγές
- HUDOC. (2012). ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΙΤΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΚΟΥΜΟΠΟΥΛΟΣ κατά ΕΛΛΑΔΑΣ (Προσφυγή αριθ. 42202/07) Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης. Διαθέσιμο σε : https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-166593%22]}
- In.gr. (2023). Ψήφος των αποδήμων: Στις 29.000 οι αιτήσεις, έληξε η προθεσμία. Διαθέσιμο σε : https://www.in.gr/2023/04/12/greece/psifos-ton-apodimon-stis-29-000-oi-aitiseis-elikse-prothesmia/
- (Υπουργείο Εσωτερικών Εθνικές Εκλογές – Ιούλιος 2019). (2019). Διαθέσιμο σε : https://ekloges.ypes.gr/current/v/home/parties/
[1] HUDOC. (2012). ΥΠΟΘΕΣΗ ΣΙΤΑΡΟΠΟΥΛΟΣ ΚΑΙ ΓΙΑΚΟΥΜΟΠΟΥΛΟΣ κατά ΕΛΛΑΔΑΣ (Προσφυγή αριθ. 42202/07) Τμήμα Ευρείας Σύνθεσης. Διαθέσιμο σε : https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-166593%22]}