Γράφει ο Ανδρέας Παπαδόπουλος
Η υπόθεση Veres κατά Ισπανίας, αφορά την παραβίαση του άρθρου 8 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΣΔΑ) μέσω του οποίου προστατεύεται το δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής. Στην παρούσα ανάλυση, επιχειρείται μια περιγραφή των πραγματικών περιστατικών καθώς και μια καταγραφή των αποφάσεων των εγχωρίων δικαστηρίων. Τέλος, αξιολογείται η απόφαση του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (εφεξής ΕΔΔΑ) ενώ έμφαση δίνεται και στους κανόνες δικαίου που τυγχάνουν εφαρμογής στην επίμαχη υπόθεση.
Αρχικά, ο Márton Veres άσκησε προσφυγή ενώπιον του ΕΔΔΑ κατά του κράτους της Ισπανίας. Η δικαστική διαμάχη έχει ημερομηνία έναρξης το 2015 όταν η σύζυγος του προσφεύγοντος κ. Veres, Κ.Π., κατήγγειλε τον πρώτο για ενδοοικογενειακή βία και απειλές κατά της ζωής και της σωματικής της ακεραιότητας. Έπειτα από μια μακροχρόνια δικαστική διαμάχη, ο κ. Veres προσέφυγε στο ΕΔΔΑ το οποίο είναι ένα διεθνές δικαστήριο που ιδρύθηκε το 1959. Είναι αρμόδιο για την εκδίκαση ατομικών ή διακρατικών προσφυγών αναφορικά με παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, όπως αυτά κατοχυρώνονται στην ΕΣΔΑ. Η τελευταία δε, είναι μια διεθνής σύμβαση βάσει της οποίας τα κράτη μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης δεσμεύονται για τη διασφάλιση της προστασίας των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Να σημειωθεί ότι η εν λόγω σύμβαση υπογράφηκε στις 04/11/1950 στη Ρώμη και τέθηκε σε ισχύ το 1953 (European Court of Human Rights. The Court in Brief, n.d).
Στην εδώ εξεταζόμενη υπόθεση, η σύζυγος του προσφεύγοντος Κ. Π., έφερε στη ζωή την κόρη τους, Ζ, το 2006. Το 2010 ο προσφεύγων και η σύζυγός του έδωσαν τέλος στη σχέση τους υπογράφοντας ιδιωτικό συμφωνητικό με το οποίο ανατέθηκε στη μητέρα η αποκλειστική επιμέλεια της Ζ. Ο προσφεύγων διατηρούσε το δικαίωμα να επισκέπτεται την κόρη του, ενώ θα έπρεπε να καταθέτει και ένα ποσό ως διατροφή. Ωστόσο, η συμφωνία αυτή δεν τέθηκε ποτέ σε ισχύ καθώς προϋπόθεση θα ήταν οι δύο σύζυγοι να πάψουν να μένουν κάτω από την ίδια στέγη, κάτι το οποίο δεν συνέβη, καθώς συνέχισαν να συζούν. Το 2015, η Κ.Π. πήρε την κόρη της αιφνίδια από την Ουγγαρία και εγκαταστάθηκε στο σπίτι της μητέρας της στην Ισπανία, χωρίς καμία προηγούμενη ενημέρωση προς τον πρώην σύζυγό της, κ. Veres. (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 6 – 8). Ο προσφεύγων αιτήθηκε την έκδοση απόφασης ασφαλιστικών μέτρων από το δικαστήριο της Βουδαπέστης. Βάσει των τελευταίων δε, προέκυψαν 3 βασικές υποχρεώσεις της Κ.Π., και συγκεκριμένα της μόνιμης επανεγκατάστασής της με την κόρη της στην Ουγγαρία, της επιστροφής του ανηλίκου τέκνου στην Ουγγαρία εντός 8 μερών, καθώς και της εγγραφής της Ζ σε σχολείο της Ουγγαρίας (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 9). Την εφαρμογή της απόφασης αυτής ανέστειλε η έκτακτη εντολή ισπανικού δικαστηρίου στις αρχές του 2017, καθώς το τελευταίο δεν δέχτηκε ότι υφίσταται δικαιοδοσία του ουγγρικό δικαστηρίου εντός της Ισπανίας (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 27). Η απόφαση του ισπανικού δικαστηρίου ανετράπη από το ισπανικό εφετείο το 2017, το οποίο επεσήμανε την υποχρέωση εφαρμογής της αρχικής απόφασης του δικαστηρίου της Βουδαπέστης και έναν χρόνο μετά, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας απέρριψε την αναίρεση της μητέρας καθιστώντας την απόφαση αμετάκλητη με άμεση εφαρμογή (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 31-33). Το Νοέμβριο του 2018, η μητέρα ταξίδεψε στην Ουγγαρία με την κόρη της, Ζ, όπου και της ανατέθηκε η αποκλειστική επιμέλεια, λόγω της μακροχρόνιας συμβίωσής της με την κόρη της. Παράλληλα, η απόφαση προσέδιδε δικαιώματα επίσκεψης στον κ. Veres προς την κόρη του. Ο προσφεύγων, βασιζόμενος στο άρθρο 8 ΕΣΔΑ υποστήριξε από την πλευρά του ότι οι μακροχρόνιες και εξαντλητικές δικονομικές διαδικασίες επηρέασαν αρνητικά τη σχέση του με την κόρη του, Ζ, καθώς διήρκησαν εξαιρετικά μακρό χρονικό διάστημα, πέραν του εύλογου χρόνου που ορίζεται από τη Σύμβαση.
Κατά την εκδίκαση της υπόθεσης, το ΕΔΔΑ έλαβε υπόψιν πολλαπλά άρθρα και συνθήκες που αφορούσαν την αναγνώριση και εφαρμογή μιας δικαστικής απόφασης από δικαστήριο αλλοδαπής χώρας καθώς και τους λόγους απόρριψης μιας τέτοιας απόφασης. Εξέχουσα σημασία έχει και η εφαρμογή του άρθρου 6 § 1 της ΕΣΔΑ, βάσει του οποίου προβλέπεται η προϋπόθεση εκδίκασης της υπόθεσης εντός ευλόγου χρόνου. Από την ερμηνεία των άρθρων 6 και 8 της ΕΣΔΑ προκύπτει ότι η διαδικασία λήψης δικαστικών αποφάσεων, θα πρέπει να γίνεται με τρόπο δίκαιο με στόχο την προστασία των δικαιωμάτων των προσφευγόντων (Nadia Rusinova, 2023). Επίσης, εν προκειμένω το ΕΔΔΑ αποφάσισε να εξετάσει την εδώ εξεταζόμενη υπόθεση κυρίως υπό το πρίσμα του άρθρου 8 ΕΣΔΑ.
Ιδιαίτερης σημασίας κρίθηκε στην παρούσα υπόθεση το χρονικό διάστημα μέχρι την εφαρμογή εκ μέρους των ισπανικών δικαστηρίων της αρχικής απόφασης του δικαστηρίου της Βουδαπέστης. Σύμφωνα με τα πραγματικά περιστατικά, χρειάστηκαν περισσότερο από 2 χρόνια ώστε να εφαρμοστεί η προαναφερόμενη απόφαση, χωρίς να υφίσταται κάποια σημαντική αιτία που να δικαιολογούσε την αργοπορημένη εφαρμογή. Ο προσφεύγων, υποστήριξε ότι όλο αυτό το χρονικό διάστημα, η σχέση του με την οικογένειά του και συγκεκριμένα με την κόρη του, είχε διαταραχθεί ανεπανόρθωτα. Μάλιστα, η καθυστέρηση στη διαδικασία λήψης αποφάσεων απεδείχθη καταστροφική για τον προσφεύγοντα, εφόσον του αφαιρέθηκε η επιμέλεια της ανήλικης κόρης του από το δικαστήριο της Ουγγαρίας ακριβώς λόγω του μεγάλου χρονικού διαστήματος, κατά το οποίο δεν διατηρούσε επαφές μαζί της καθώς η κόρη του, Ζ, διέμενε με την πρώην σύζυγό του. Αντίθετα, η Κυβέρνηση της Ισπανίας υποστήριξε ότι οι διαδικασίες ενώπιον των εγχωρίων δικαστηρίων δεν διήρκησαν περισσότερο από το επιτρεπτό και δεν ξεπερνούσαν το εύλογο χρονικό διάστημα που ορίζει ο νόμος. Επίσης, η Ισπανική Κυβέρνηση υποστήριξε πως ο προσφεύγων δεν ήταν σε θέση να αποδείξει τη δεσμευτικότητα της απόφασης του Δικαστηρίου της Ουγγαρίας όταν του ζητήθηκε από το πρωτοδικείο της Ισπανίας. Το γεγονός αυτό είχε ως συνέπεια την καθυστέρηση αναγνώρισης των αποφάσεων των δικαστηρίων της Ουγγαρίας, οδηγώντας ακολούθως σε περαιτέρω καθυστέρηση έκδοσης της τελικής δικαστικής απόφασης, όπως αυτή εκδόθηκε από το Ανώτατο Δικαστήριο της Ισπανίας (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 19, 20, 74).
Τελικώς, το ΕΔΔΑ απεφάνθη υπέρ του προσφεύγοντος κ. Veres και αναγνώρισε ότι η συνολική διάρκεια των διαδικασιών ενώπιον των εθνικών δικαστηρίων ήταν αδικαιολόγητη και αντίθετη προς την απαίτηση περί εκδίκασης των υποθέσεων εντός ευλόγου χρόνου. Έκρινε δε, πως υπήρξε παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ και δικαίωσε τον προσφεύγοντα αναφορικά με το ζήτημα της αναγκαιότητας άμεσης εφαρμογής της απόφασης του δικαστηρίου της Βουδαπέστης. Ως αποτέλεσμα, επιδικάστηκε στον προσφεύγοντα αποζημίωση λόγω ηθικής βλάβης ύψους 24.000 ευρώ η οποία έπρεπε να καταβληθεί μέσα σε 3 μήνες (ECHR, 2022, Veres v. Spain, παρ 100).
Στην επίμαχη απόφαση, δίδεται ιδιαίτερη βαρύτητα στον παράγοντα του χρόνου σε περιπτώσεις απαγωγής τέκνων. Βάσει αυτής, θα πρέπει να αποφεύγεται κάθε μη αναγκαία καθυστέρηση ή παρακώλυση έκδοσης απόφασης, ώστε να μην διαταραχθεί ο ψυχικός κόσμος του τέκνου. Υφίσταται κατά αυτό τον τρόπο, υποχρέωση των δικαστηρίων για ταχύτερης έκδοση αποφάσεων η οποία εκτείνεται και στις αρχές ενός κράτους που πρέπει να μεριμνούν για την ομαλή συνέχιση της επικοινωνίας του γονέα με το τέκνο του. Παρόμοιες δικαστικές αποφάσεις δε, θα πρέπει να εκδίδονται πάντοτε με γνώμονα την προστασία των δικαιωμάτων όλων των εμπλεκομένων, δίνοντας όμως σαφή προτεραιότητα στο βέλτιστο συμφέρον του τέκνου που εμπλέκεται.
Θα πρέπει να τονιστεί ότι η άμεση εφαρμογή αποφάσεων που αφορούν την επιστροφή των παιδιών που απήχθησαν από έναν γονέα, απασχόλησε και την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε πρόσφατη επιστολή της, η Κομισιόν, το 2023, κατηγόρησε την Πολωνία για αδυναμία να ανταπεξέλθει στις υποχρεώσεις που απορρέουν από τις σχετικές συνθήκες. Μάλιστα η επιστολή της Κομισιόν ήταν κόλαφος για την Πολωνία, καθώς η τελευταία κατηγορήθηκε για συστηματική αποτυχία των δικαστικών αρχών της να εκδώσουν άμεσα αποφάσεις για ζητήματα που σχετίζονται με την προάσπιση των δικαιωμάτων τέκνων που απήχθησαν από έναν γονέα τους (Nadia Rusinova, 2023).
Συμπερασματικά, η υπόθεση Veres κατά Ισπανίας αποτελεί σημείο αναφοράς για υποθέσεις με συναφές περιεχόμενο στην Ευρώπη. Η σαφής αναφορά του ΕΔΔΑ στο άρθρο 8 ΕΣΔΑ, έθεσε νέες υποχρεώσεις, όπως ήδη προαναφέρθηκε, για τα εθνικά δικαστήρια και εν γένει τις αρμόδιες αρχές των κρατών μελών σε τέτοιου είδους υποθέσεις. Το κύριο ζήτημα της υπόθεσης αφορά την παρατεταμένη διαδικασία αναγνώρισης και εκτέλεσης μιας απόφασης ξένου δικαστηρίου από το ισπανικό κράτος, η οποία δημιούργησε σημαντικά εμπόδια στη θέση του προσφεύγοντος. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την εμφανή παραβίαση του δικαιώματός του στον σεβασμό της οικογενειακής ζωής. Τη μακροχρόνια αδικία που υπέστη ο προσφεύγων έρχεται να αποκαταστήσει το ΕΔΔΑ, αναγνωρίζοντας την ηθική βλάβη που υπέστη από τις καθυστερήσεις όσον αφορά την έκδοση των απαιτούμενων δικαστικών αποφάσεων. Με τον τρόπο αυτό, το Δικαστήριο επεσήμανε για ακόμη μια φορά, πως σε ανάλογες υποθέσεις θα πρέπει να τίθεται σε προτεραιότητα από τα κράτη μέλη η προάσπιση των δικαιωμάτων όλων των εμπλεκομένων, όπως αυτά απορρέουν από το άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, με γνώμονα πάντοτε το βέλτιστο συμφέρον του τέκνου που εμπλέκεται στην εκάστοτε υπόθεση. Κλείνοντας, είναι σαφές ότι το ΕΔΔΑ αποτελεί ένα σύγχρονο δικαστικό όργανο το οποίο αφουγκράζεται την ανάγκη της κοινωνίας για αποτελεσματική και ουσιαστική προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών. Δεν είναι άλλωστε λίγοι οι έγκριτοι νομικοί που χαρακτηρίζουν το ΕΔΔΑ ως το τελευταίο καταφύγιο και την τελευταία ελπίδα κάθε φυσικού ή νομικού προσώπου που τα δικαιώματά του παραβιάζονται από τα κράτη (Βασίλης Χειρδάρης, 2017).
Πηγές:
Πρωτογενείς πηγές
European Court of Human Rights. The Court in Brief. Διαθέσιμο σε: https://www.echr.coe.int/documents/d/echr/Court_in_brief_ELL
Αρθρογραφία
Βασίλης Χειρδάρης (2017). H κριτική στο Στρασβούργο, τα όρια ερμηνείας, το «περιθώριο εκτίμησης» και τα προβλήματα του ΕΔΔΑ. Διαθέσιμο σε: https://www.echrcaselaw.com/apofaseis-edda/kritiki/arthrografia/h-kritiki-sto-strasbourgo-ta-orio-ermineias-to-perithorio-ektimisis-kai-ta-problhmata-tou-edda/
Nadia Rusinova (2023). Ηow long is too long in child abduction proceedings? Veres v. Spain Διαθέσιμο σε: https://strasbourgobservers.com/2023/03/07/how-long-is-too-long-in-child-abduction-proceedings-veres-v-spain/
Νομολογία
ECHR (2022) Veres v. Spain, no. 57906/18. 8 Νοεμβρίου. Διαθέσιμο σε: https://hudoc.echr.coe.int/eng#{%22itemid%22:[%22001-220664%22]}
Πηγή εικόνας:
Òmnium Llengua Cultural Pais (2019) Spain’s Supreme Court censors international voices in the trial against the Catalan leaders. 2 Φεβρουαρίου. Διαθέσιμο σε: https://www.omnium.cat/en/spains-supreme-court-censors-international-voices-in-the-trial-against-the-catalan-leaders/