Η υπόθεση του στενού της Κέρκυρας και οι νέοι όροι στη διεθνή ναυσιπλοΐα

Γράφει η Αγάπη Θεοδωρίδου

Οι πληγές, που άφησε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, αντικατοπτρίζονταν στην αναρχία, που επικρατούσε στο διεθνές σύστημα. Πολλάκις δε, αποδείχθηκε ότι, οι εθιμικοί κανόνες δεν αρκούσαν για τη διευθέτηση των διακρατικών εντάσεων, που ανέκυπταν. Ένα από τα μελανά  σημεία της περιόδου του Ψυχρού Πολέμου, ήταν η ασάφεια που παρατηρούνταν μεταξύ των κρατών όσον αφορά την άσκηση του δικαιώματος της αβλαβούς διέλευσης, αλλά και τα όρια της δικαιοδοσίας των παράκτιων κρατών. Με αφορμή τα προαναφερόμενα, θα μελετήσουμε στο παρόν κείμενο την Υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας, ένα διπλωματικό επεισόδιο, που έλαβε χώρα στις αρχές της δεκαετίας του 1950 και έθεσε νέους όρους σε επίπεδο διεθνούς ναυσιπλοΐας, αλλά και διεθνούς δικαίου.

 Το Στενό της Κέρκυρας καταλαμβάνει μία περιοχή, που εν μέρει εντάσσεται στην αιγιαλίτιδα ζώνη της Ελλάδας και της Αλβανίας, αντίστοιχα. Έχει έκταση περίπου 30 ναυτικά μίλια και το πλάτος του κυμαίνεται από 1,5 έως 6 ναυτικά μίλια. Το 1946, δύο πολεμικά πλοία της Μεγάλης Βρετανίας διέπλευσαν το στενό, χωρίς να έχει προηγηθεί σχετική ενημέρωση αναφορικά με την παρούσα ενέργεια, ασκώντας το δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως. Η Αλβανία από την πλευρά της, προέβη σε βομβαρδισμό των πλοίων, ισχυριζόμενη ότι στα εν λόγω σκάφη δεν χορηγήθηκε σχετική άδεια. Στις 22 Οκτωβρίου 1966, η Μεγάλη Βρετανία αποφάσισε να αμφισβητήσει τον ισχυρισμό της Αλβανίας περί αβλαβούς διελεύσεως με σχετική άδεια από το παράκτιο κράτος και έστειλε τέσσερα πολεμικά πλοία, χωρίς πολεμικό σχηματισμό, από την Κέρκυρα ως την Αδριατική. Κατά τη διάρκεια διελεύσεως δύο βρετανικών αντιτορπιλικών από το Στενό της Κέρκυρας, στην πλευρά της αλβανικής αιγιαλίτιδας ζώνης, αυτά προσέκρουσαν σε νάρκες, των οποίων την ύπαρξη οι αλβανικές αρχές  ισχυρίστηκαν ότι δεν γνώριζαν.

 Τα επεισόδια συνεχίστηκαν. Το Ηνωμένο Βασίλειο εξακολούθησε να υποστηρίζει τη θέση του, περί αβλαβούς διέλευσης και επιτακτικής ανάγκης εκκαθάρισης των ναρκών στην αιγιαλίτιδα ζώνη της Αλβανίας. Αντιθέτως, η Αλβανία από την πλευρά της υποστήριζε ακράδαντα ότι το Στενό της Κέρκυρας δε δύναται να θεωρηθεί στενό διεθνούς ναυσιπλοΐας. Επίσης, ανέφερε ότι υπήρχε λύση για τα ξένα πλοία, τα οποία θα μπορούσαν να διέρχονται από το πέρασμα δυτικά της Κέρκυρας. Παρά τις αντιρρήσεις του αλβανικού κράτους, οι βρετανικές αρχές προχώρησαν στην εκκαθάριση 22 ναρκών μέσα από την αιγιαλίτιδα ζώνη της Αλβανίας, όπου βρισκόταν το στενό διεθνούς ναυσιπλοΐας. Εν συνεχεία, η κυβέρνηση της Μεγάλης Βρετανίας απευθύνθηκε στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το εν λόγω περιστατικό, ενώ η σχετική υπόθεση επρόκειτο τελικά να δικαστεί από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

 Στο Δικαστήριο διάδικοι ήταν η Μεγάλη Βρετανία και η Αλβανία, ενώ η μεταξύ τους διαφορά αφορούσε ασφαλώς την αρχή της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας στο Στενό της Κέρκυρας. Το περιεχόμενο δε, της δικαστικής απόφασης όπως και η γνωμοδότηση θα εξετασθούν παρακάτω, ενώ αξίζει να σημειωθεί ότι η καταβολή αποζημίωσης κρίθηκε τελικά υπέρ του Ηνωμένου Βασιλείου.

 Αναλυτικότερα, η διαδικασία, που ακολουθήθηκε από το Διεθνές Δικαστήριο, ήταν ερμηνευτική. Στην πρώτη απόφαση της 25^ης Μαρτίου 1948, το Δικαστήριο εξέτασε το αίτημα της Αλβανίας τόσο για τη δικαιοδοσία του, όσο και για το παραδεκτό της υπόθεσης. Παράλληλα, τόνισε ότι η συγκατάθεση των διαδίκων περί της άσκησης δικαιοδοσίας δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένους όρους, αλλά και ότι η προαναφερθείσα διαδικασία δε δύναται να χαρακτηριστεί ως παράτυπη. Επιπρόσθετα, το Διεθνές Δικαστήριο αναφέρθηκε στο δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως των πολεμικών σκαφών τρίτων κρατών από στενά, που πρακτικά αποτελούν διαδεδομένη οδό για τη διεθνή ναυσιπλοΐα, αλλά συγχρόνως και τμήματα χωρικών υδάτων των παράκτιων κρατών. Έδωσε δε, ιδιαίτερη έμφαση στην υποχρέωση των παράκτιων κρατών να μην παρακωλύουν το δικαίωμα της αβλαβούς διελεύσεως των πλοίων τρίτων κρατών, το οποίο εξαρτάται κυρίως από τον τρόπο που ασκείται, παρά από τον σκοπό του. Επίσης, επικαλέστηκε την Αρχή “Sic utere tuo ut alienum non laedas” (να χρησιμοποιείς οτιδήποτε είναι δικό σου, χωρίς να βλάπτεις τους άλλους). Πρόκειται για ένα βασικό κανόνα για τη διεθνή προστασία του περιβάλλοντος, καθώς προβάλλει την ανάγκη, οι θαλάσσιες δραστηριότητες διαφόρων χωρών να μην βλάπτουν το έδαφος άλλων κρατών. Τέλος, στην πρώτη του απόφαση το Δικαστήριο θεώρησε ότι το Στενό της Κέρκυρας πληροί όλες τις προϋποθέσεις, ώστε να θεωρείται στενό διεθνούς ναυσιπλοΐας, χωρίς να απαιτείται σχετική άδεια για το πέρασμα από αυτό.

 Ενδεικτικά, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να αναφερθούμε σε αυτό το σημείο και σε άλλα στενά, που διέπονται από τους όρους της διεθνούς ναυσιπλοΐας στο πλαίσιο ειδικών καθεστώτων, και τα οποία ρυθμίζονται από διεθνείς συμβάσεις.

 Αναλυτικότερα, στα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων, προβλέπεται η ελευθερία διέλευσης εν καιρώ ειρήνης στα πολεμικά σκάφη όλων ανεξαρτήτως των κρατών, εφόσον χορηγηθεί άδεια από το τουρκικό κράτος, ενώ ταυτόχρονα επιβάλλονται ποσοτικοί περιορισμοί με τον ισχυρισμό ότι αποσκοπούν στην προστασία του περιβάλλοντος. Η περίπτωση του Στενού του Γιβραλτάρ όμως είναι διαφορετική. Διέπεται από το καθεστώς ελεύθερης διέλευσης, σύμφωνα με το εθιμικό διεθνές δίκαιο, το οποία προβάλλεται από τα ενδιαφερόμενα κράτη, τη Μεγάλη Βρετανία, την Ισπανία και το Μαρόκο. Επιπλέον, το Στενό του Μαγγελάνου διέπεται από καθεστώς ελεύθερης ναυσιπλοΐας και ουδετεροποίησης κατά τη διάρκεια ενόπλων συρράξεων, σύμφωνα με τη Συνθήκη Αργεντινής και Χιλής του 1881. Αντιθέτως, υφίστανται τεχνικές διώρυγες, όπως αυτές του Παναμά, Κιέλου, Σουέζ, αλλά και της Κορίνθου, οι οποίες δεν εμπίπτουν στο πλαίσιο που ρυθμίζει το καθεστώς των διεθνών στενών καθώς, είτε η διέλευση από αυτές ρυθμίζεται από ειδικά συμβατικά καθεστώτα, είτε αποτελούν εσωτερικά ύδατα των παράκτιων κρατών.

 Συμπερασματικά, οι παραπάνω περιπτώσεις αποδεικνύουν τη μεγάλη σημασία της ελεύθερης ναυσιπλοΐας στα διεθνή Στενά, καθώς κατά αυτόν τον τρόπο επιδιώκεται πρωτίστως η διευκόλυνση των θαλασσίων μεταφορών, αλλά και η μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος η οποία προκαλείται μέσω των καυσίμων των σκαφών. Παράλληλα δε, επιτυγχάνεται και η μείωση των δαπανών ενός πλού.

 Στο σημείο αυτό, θα μελετήσουμε τη δεύτερη απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου, η οποία εκδόθηκε στις 9 Απριλίου 1949. Αυτή η απόφαση σχετιζόταν με το βάσιμο της διαφοράς, που παραπέμφθηκε από το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών στο Δικαστήριο και η οποία κρίθηκε σύμφωνα με τις αρχές και τους κανόνες του Διεθνούς Δικαίου.

 Αναλυτικότερα, το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι οι εκρήξεις, που έλαβαν χώρα στην αλβανική αιγιαλίτιδα ζώνη, και οι θάνατοι που αναμενόμενα ακολούθησαν, καταλογίζονταν στις αλβανικές αρχές. Εν αντιθέσει, στην ανταγωγή κατά της Μεγάλης Βρετανίας, η Αλβανία υποστήριξε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο προέβη σε παραβίαση της αλβανικής κυριαρχίας μέσω της διελεύσεως των πολεμικών πλοίων από την αιγιαλίτιδα ζώνη της. Επιπλέον, ισχυρίστηκε ότι οι παραβιάσεις συνεχίστηκαν, καθώς το Ηνωμένο Βασίλειο προέβη σε επιχειρήσεις εκκαθάρισης των ναρκών στα αλβανικά ύδατα. Με τη σειρά του το Δικαστήριο, λαμβάνοντας υπόψη τους ισχυρισμούς των διαδίκων, καθώς και τα γεγονότα, αποφάσισε ομόφωνα ότι κατά τη διάρκεια του επεισοδίου της 12^ης και 13^ης Νοεμβρίου σημειώθηκε παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας του παράκτιου κράτους. Συγκεκριμένα έκρινε ότι η ενέργεια της εκκαθάρισης των ναρκών από την Μεγάλη Βρετανία, με στόχο την εξασφάλιση της αβλαβούς διελεύσεως, εξισωνόταν με παραβίαση της εδαφικής ακεραιότητας της Αλβανίας.

 Συνοπτικά, οι αποφάσεις, που εξέδωσε το Δικαστήριο, ήταν τρεις. Στην πρώτη απόφαση, το Διεθνές Δικαστήριο, με 11 ψήφους υπέρ και 5 κατά, απέρριψε το ενδεχόμενο απόδοσης ευθυνών στην Αλβανία, καθώς επρόκειτο για αβλαβή διέλευση η οποία δε διεξήχθη με τη μορφή πολεμικού σχηματισμού.  Στη δεύτερη απόφαση, το ζήτημα έγινε περισσότερο περίπλοκο, ενώ η παραβίαση είχε τη μορφή ολόκληρης επιχείρησης, με το όνομα “Operation retail”. Παρόλα αυτά, αποκαλύφθηκε ότι δεν έγινε λόγος για ενέργεια αβλαβούς διελεύσεως και το Δικαστήριο διαπίστωσε ότι η επιχείρηση της Μεγάλης Βρετανίας για την εκκαθάριση των ναρκών στα χωρικά ύδατα της Αλβανίας παραβίασε την αλβανική κυριαρχία, καθώς πραγματοποιήθηκε χωρίς τη συγκατάθεση της κυβέρνησής της. Στην τρίτη απόφαση της 15^ης Δεκεμβρίου 1949, το Δικαστήριο αποφάσισε την επιβολή αποζημίωσης ύψους £844.000 στη Μεγάλη Βρετανία.

 Η υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας άνοιξε τον δρόμο για τη θέσπιση κανόνων και αρχών, που εφαρμόζονται μέχρι και σήμερα. Επιπλέον, συνέβαλε στη διαμόρφωση του περιεχομένου πολλών άρθρων της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982). Να σημειωθεί, ότι στο Άρθρο 19 της Σύμβασης, γίνεται αναφορά στις δράσεις που συνιστούν παραβίαση του δικαιώματος της αβλαβούς διελεύσεως των πλοίων τρίτων κρατών. Τονίστηκε επίσης, ότι η αβλαβής διέλευση δεν ισχύει στην περίπτωση αεροσκαφών ξένων χωρών που διέρχονται πάνω από την αιγιαλίτιδα ζώνη ενός παράκτιου κράτους, ενώ απαιτείται η παροχή άδειας από το κράτος αυτό, όπως επίσης και η κατάθεση σχεδίων πτήσης του τρίτου κράτους. Ακόμη, στην εξεταζόμενη υπόθεση έγινε αναφορά στην αρχή Sic utere tuo ut alienum non leadas, η οποία περιλαμβάνεται στις διακηρύξεις των Αρχών της Στοκχόλμης και του Ρίο. Η Υπόθεση εισήγαγε νέους όρους, αποφασίστηκε δε ότι ο διορισμός των δικαστών ad hoc από τα κράτη δεν θα αφορά υπηκόους αυτών των κρατών. Συνεπώς, όλα τα προαναφερόμενα αποδεικνύουν ότι η Υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας συνέβαλε αποφασιστικά στη διατύπωση νόμων, τη διευθέτηση διαφορών και τη βελτίωση των όρων της διεθνούς ναυσιπλοΐας.

 Είναι άξιο αναφοράς ότι οι αρχές, που διαμορφώθηκαν με αφορμή την παρούσα υπόθεση, αποτέλεσαν σημείο αναφοράς και κατά την εκδίκαση μεταγενέστερων υποθέσεων. Η τάση διορισμού από τα κράτη των ad hoc δικαστών διαφορετικής υπηκοότητας που ξεκίνησε με αφορμή την Υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας, εξακολούθησε να υπάρχει και κατά την εκδίκαση της υπόθεσης που αφορούσε το συμβάν της 27^ης Ιουλίου 1955, οπότε ένα ισραηλινό αεροσκάφος, που παραβίασε τον εθνικό βουλγαρικό εναέριο χώρο, καταρρίφθηκε. Επιπλέον, πρέπει να τονιστεί ότι πολυάριθμες υποθέσεις παρουσιάζουν κοινά χαρακτηριστικά με την προαναφερθείσα: για παράδειγμα, στην Υπόθεση της Νικαράγουας κατά των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, το Δικαστήριο της Χάγης υποστήριξε ότι υπήρχε παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Νικαράγουας, μέσω της βοήθειας που προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες στους Contras (αντάρτικη οργάνωση). Ομοίως, στην Υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας, το Διεθνές Δικαστήριο αποφάνθηκε ότι οι βρετανικές αρχές προέβησαν σε παραβίαση της εθνικής κυριαρχίας της Αλβανίας, μέσω οργανωμένης επιχείρησης εκκαθάρισης ναρκών, χωρίς την άδεια της αλβανικής κυβέρνησης.

 Μεγάλος αριθμός των διατάξεων της Σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας (1982) σχετικά με την αβλαβή διέλευση των πολεμικών πλοίων από διεθνή στενά, που αποτελούν και τμήμα χωρικών υδάτων των παράκτιων κρατών, αναφέρεται στην υπόθεση του Στενού της Κέρκυρας, η οποία αποτελεί μέχρι και σήμερα σημείο αναφοράς κατά την εκδίκαση παρόμοιων υποθέσεων, όπως προαναφέρθηκε.  Έθεσε δε τις βάσεις για την κωδικοποίηση εθιμικών κανόνων, ενώ συνέβαλε στη διαμόρφωση του σύγχρονου νομικού καθεστώτος του δικαίου της θάλασσας. Τέλος, για να κατανοήσουμε τη σημασία κωδικοποίησης της αρχής της αβλαβούς διέλευσης από τα διεθνή στενά, καθώς και τη συμβολή της στη μείωση των θαλασσίων εμπλοκών, είναι αναγκαίο να κάνουμε μία αναδρομή στο παρελθόν μελετώντας την υπόθεση, καθώς και τις ολέθριες συνέπειές της.

ΠΗΓΕΣ:

• Corfu Channel (United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland v. Albania), International Court of Justice. Διαθέσιμο σε :

https://www.icj-cij.org/en/case/1

• CORFU CHANNEL CASE: UNITED KINGDOM OF GREAT BRITAIN AND NORTHERN IRELAND V. ALBANIA (1949 JUDGMENT), INT LAW.Διαθέσιμο σε:

https://intlaw.co.uk/corfu-channel

• Military and Paramilitary Activities in and against Nicaragua (Nicaragua v. United States of America), International Court of Justice. Διαθέσιμο σε :

https://www.icj-cij.org/en/case/70

• Ρούκουνας Εμμανουήλ, Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο, Αθήνα, Νομική Βιβλιοθήκη, 2011, p.270.

Πηγή 1^ης φωτογραφίας: https://cdn-0.enacademic.com/pictures/enwiki/71/GY_mine_Corfu_Channel_1946_IWM_A_31242.jpg

Πηγή 2^ης φωτογραφίας: https://military.wikia.org/wiki/Corfu_Channel_incident?file=Corfu_topographic_map-en.svg&fbclid=IwAR2eJ4qVaOHZFpssdZT8OPSC7ExQJL4rEFFDHydHgVmjHHZfrMJVyLK_Qkc