Γράφει η Χριστιάννα Μαρρά
Στις αρχές του 2015 η Ευρώπη ήρθε αντιμέτωπη με τη μεγαλύτερη μαζική μετακίνηση πληθυσμών μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Οι διαρκείς και αυξημένες προσφυγικές και μεταναστευτικές ροές αποτελούν απόρροια της αστάθειας στις περιοχές της Μέσης Ανατολής και της κεντρικής Αφρικής, αλλά και των εχθροπραξιών στην Ουκρανία. Σύμφωνα με το Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης, το 2023 εισήλθαν στην Ευρωπαϊκή Ένωση 281.431 πρόσφυγες, εκ των οποίων 252.942 έφτασαν μέσω θαλάσσης και 28.489 μέσω ξηράς. (IOM UN Migration, 2023). Οι κύριες διαδρομές εισόδου προς την Ευρωπαϊκή Ένωση είναι τέσσερις. Η πιο διαδεδομένη, την τρέχουσα περίοδο, είναι η διαδρομή, που χαρακτηρίζεται ως κεντρική και αφορά το τμήμα της Μεσογείου μεταξύ της Βόρειας Αφρικής και της Ιταλίας. Δεύτερη είναι η διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων, ενώ τρίτη είναι εκείνη της Ανατολικής Μεσογείου από την Τουρκία στην Ελλάδα. Τέταρτη και τελευταία διαδρομή είναι εκείνη της Δυτικής Αφρικής, η οποία χρησιμοποιείται λιγότερο. (Frontex, 2023).
Πιο συγκεκριμένα, κατά τα έτη 2015-2019, η Ελλάδα είχε χαρακτηριστεί ως η κύρια πύλη εισόδου μεταναστών και προσφυγών στην Ευρώπη. Αυτό οφείλεται κυρίως στη γεωγραφική θέση της χώρας και τη φύση των συνόρων της, τα οποία είναι κατά μεγάλο ποσοστό θαλάσσια, γεγονός που δυσκολεύει τη φύλαξή τους. Από τις αρχές του 2020 παρατηρήθηκε μείωση των εισροών, η οποία αποδόθηκε τόσο στην πανδημία του Covid-19, όσο και στη λειτουργία των κλειστών ελεγχόμενων δομών, τις οποίες έθεσε σε λειτουργία η Ελλάδα στα νησιά του Αιγαίου, εκτός από τα κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης. Για το 2023 εκτιμάται ότι έφτασαν στην Ελλάδα 48.563 μετανάστες, εκ των οποίων οι 41.481 έφτασαν μέσω θαλάσσης και οι 7.082 μέσω ξηράς. (United Nations High Commissioner for Refugee, 2023).
Σύμφωνα με την έκθεση του Υπουργείου Μετανάστευσης και Ασύλου για το Νοέμβριο του 2023, οι διαμένοντες στην Ελλάδα ανέρχονται στους 32.670, όπου παρατηρείται αύξηση κατά 105% σε σχέση με πέρυσι, ενώ το ποσοστό διαμενόντων στα νησιά γνώρισε αύξηση κατά 258% συγκριτικά με το Νοέμβριο του 2022. Από τους 32.670, οι 13.560 βρίσκονται σε δομές και οι 19.110 σε κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης και σε κλειστές ελεγχόμενες δομές στα νησιά του Αιγαίου και τον Έβρο. (Ministry of Migration & Asylum, 2023). Συνολικά στην Ελλάδα λειτουργούν 24 δομές φιλοξενίας/προσωρινής υποδοχής, 3 κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης, 5 κλειστές ελεγχόμενες δομές και 1 ελεγχόμενη δομή προσωρινής φιλοξενίας στη Δυτική Λέσβο. (Ministry of Migration & Asylum, 2023).
Παρά τα υψηλά ποσά χρηματοδοτήσεων, τα εκτενή έργα και τις αναβαθμίσεις, που πραγματοποιήθηκαν για τη βελτίωση της διαβίωσης στα σημεία παραμονής, οι συνθήκες δεν ανταποκρίνονται στα κατάλληλα πρότυπα ασύλου. Η κατάσταση στο ηπειρωτικό μέρος της χώρας είναι καλύτερη συγκριτικά με τις συνθήκες στα νησιά, όπου σύμφωνα με εκπροσώπους τη Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αντιμετωπίζονται τόσο δυσκολίες υπερπληθυσμού, όσο και έλλειψης προσωπικού. (Emmanouilidou, Stavinoha & Fotiadis 2023). Δημοσιεύματα διεθνών μέσων ενημέρωσης και μη κυβερνητικών οργανώσεων περιγράφουν τακτικές εγκλεισμού και υπερβολικής αστυνόμευσης, που φέρουν περισσότερο σε συνθήκες φυλακής, εξονυχιστικά συστήματα ελέγχου και μέτρα ασφαλείας, τόσο στις δομές φιλοξενίας ανά τη χώρα, όσο και στα κέντρα κλειστής ελεγχόμενης πρόσβασης στα νησιά του Αιγαίου. (Γιατροί Χωρίς Σύνορα, 2022).
Παράλληλα, τα τελευταία χρόνια, πληθώρα μη κυβερνητικών οργανώσεων και διεθνή μέσα ενημέρωσης δημοσιεύουν στοιχεία, που αποδίδουν στα ελληνικά σώματα επιβολής του νόμου, αλλά και στις λιμενικές αρχές παράνομες επαναπροωθήσεις μεταναστών, αβάσιμες συλλήψεις και φυλακίσεις, αύξηση της συνοριακής βίας, καθώς και αλλεπάλληλες παραβιάσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων εις βάρος μεταναστών και προσφύγων. (Διεθνής Αμνηστία, 2021). (Rankin & O’ Caroll, 2023). Σοβαρές ανησυχίες εγείρουν, επίσης, οι καταγγελίες ανθρωπιστικών οργανώσεων για εκατοντάδες αγνοούμενους μετανάστες, αλλά και για πρακτικές καταστολής και υπονόμευσης της προσπάθειάς τους να παρέχουν βοήθεια, όπως επίσης και τακτικές εκφοβισμού από τις ελληνικές αρχές. (European Council on Refugees and Exiles, 2023). Πριν περίπου ένα χρόνο, η ειδική εισηγήτρια του ΟΗΕ για τους Υπερασπιστές Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων Mary Lawlor αποδοκίμασε δημόσια την ‘αυθαίρετη’, όπως χαρακτήρισε, ποινική δίωξη των ανθρωπιστών Παναγιώτη Δημητρά και Tommy Olsen. Στην έκθεση, που δημοσίευσε το Μάρτιο του 2023, τονίζει τους περιορισμούς, που επιβάλλει έμμεσα η ελληνική κυβέρνηση στα μέσα ενημέρωσης, αλλά και σε δημοσιογράφους, ακτιβιστές και εθελοντές. (United Nations Special Rapporteur on Human Rights Defenders, 2023).
Από την άλλη πλευρά, η ελληνική κυβέρνηση απαντώντας στην έκθεση της Lawlor αναγνωρίζει, αρχικά, πως υπάρχει περιθώριο βελτίωσης, λαμβάνοντας υπόψιν τα εμπόδια, που υφίστανται, όπως για παράδειγμα τις νέες αφίξεις μεταναστών, αλλά και την έκτακτη ανάγκη διαχείρισης των Ουκρανών προσφύγων. Επισημαίνει τις σημαντικές αλλαγές, που ολοκληρώθηκαν και διαβεβαιώνει για την καλύτερη δυνατή διαχείριση του ζητήματος, με βάση τα μέσα, που διαθέτει η χώρα. Σχετικά με τα όσα της προσάπτουν ο διεθνής τύπος και οι ΜΚΟ, η ελληνική κυβέρνηση αρνείται κατηγορηματικά την ανάμειξή της σε επαναπροωθήσεις και υποστηρίζει την ‘σκληρή, αλλά δίκαιη’ πολιτική, που έχει υιοθετήσει στο μεταναστευτικό, τονίζοντας ότι θα συνεχίσει το έργο της για την ενίσχυση των συνόρων της χώρας και εντείνοντας τις προσπάθειες της για εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που θα διευκολύνουν τη διαχείριση του μεταναστευτικού.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει διάφορες πρωτοβουλίες, για να στηρίξει την Ελλάδα στο μεταναστευτικό ζήτημα. Καταβάλλει προσπάθειες για την προστασία των εξωτερικών συνόρων της, προσφέροντας στήριξη στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής (Frontex), παρέχει τεχνική βοήθεια και εκπαίδευση για την διαχείριση των μεταναστευτικών ροών, μέσω εργαλείων, όπως για παράδειγμα του συστήματος εισόδου/εξόδου (EES) και του Ευρωπαϊκού Συστήματος Πληροφοριών και Αδειοδότησης Ταξιδιού (ETIAS) και συμβάλλει στις διαδικασίες αξιολόγησης των αιτήσεων με την Ευρωπαϊκή Υπηρεσία Ασύλου. (European Union, n.d.).
Ο βασικότερος, όμως, πυλώνας αφορά την παροχή οικονομικής στήριξης. Η ΕΕ μέσω διαφόρων προγραμμάτων και ταμείων, όπως το Ταμείο Ασύλου, Μετανάστευσης και Ενσωμάτωσης, προσφέρει οικονομική βοήθεια στην Ελλάδα, προκειμένου να βελτιωθούν οι διαδικασίες και οι συνθήκες υποδοχής προσφύγων και μεταναστών στη χώρα. Πιο συγκεκριμένα, στο τέλος του 2023 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε έκτακτη χρηματοδότηση των κρατών μελών της σχετικά με το μεταναστευτικό, όπου η Ελλάδα εξασφάλισε το υψηλότερο ποσό από όλα τα κράτη.
Παρ’ όλα αυτά, μόνο η οικονομική ενίσχυση της Ελλάδας δεν αρκεί. Ακόμα υπάρχουν κράτη μέλη, που αρνούνται να φιλοξενήσουν μετανάστες ή αιτούντες άσυλο, εμποδίζοντας την έμπρακτη εγκαθίδρυση ενός συστήματος δίκαιης κατανομής των ευθυνών και των πιέσεων μεταξύ των κρατών, βάσει της αρχής της αλληλεγγύης (άρθρο 80 ΣΛΕΕ) και αφήνοντας τις λεγόμενες χώρες πρώτης γραμμής δυσανάλογα επιβαρυμένες. (Aljazeera, 2023). Το κοινό σύστημα ασύλου και μετανάστευσης της Ευρώπης παραμένει δυσλειτουργικό, πλήττοντας την Ελλάδα, με αποτέλεσμα η χώρα να διχάζεται ολοένα και περισσότερο ανάμεσα στην επιβίωσή της, την προστασία των προσφύγων και τις σχέσεις της με την Ευρωπαϊκή Ένωση.
Μεταρρυθμίσεις είναι αναγκαίες και σε θεσμικό επίπεδο, ώστε να προσφερθεί βοήθεια από όλα τα κράτη-μέλη προς την Ελλάδα για τη διαχείριση του μεταναστευτικού. Τόσο η Σύμβαση του Δουβλίνου όσο και οι μεταγενέστεροι ομώνυμοι Κανονισμοί θεσπίζουν ότι, υπεύθυνο για την εξέταση μιας αίτησης ασύλου είναι το κράτος από το οποίο εισήλθε για πρώτη φορά ένας υπήκοος τρίτης χώρας με σκοπό να υποβάλει αίτηση ασύλου. (EUR-Lex, n.d.). Η εφαρμογή της αρχής αυτής επιφέρει σοβαρές επιπτώσεις για τις χώρες του Νότου (Ελλάδα, Ιταλία, Κύπρος), οι οποίες αποτελώντας το εξωτερικό σύνορο της ΕΕ, επιβαρύνθηκαν με τον μεγαλύτερο όγκο αιτήσεων ασύλου και αντιμετώπισαν δυσανάλογες πιέσεις.
Συμπερασματικά, το μεταναστευτικό ζήτημα παραμένει πρόκληση για την Ελλάδα, καθώς και πηγή έντονων διαταραχών στο εσωτερικό της χώρας, με τους θεσμούς και την Ευρωπαϊκή Ένωση να αδυνατούν ως σήμερα να αντιμετωπίσουν επιτυχώς την έλευση υπέρογκου αριθμού προσφύγων στα εδάφη της. Η εξέλιξη αυτή έχει αναδείξει, με την πάροδο των ετών, τις αδυναμίες της ΕΕ, όπως είναι τα αργά αντανακλαστικά των μηχανισμών της, ο αποσπασματικός χειρισμός της κρίσης, καθώς και οι έντονες οικονομικές, κοινωνικές και κυρίως πολιτικές διαφορές μεταξύ των κρατών μελών.
Βιβλιογραφία
Διεθνής Αμνηστία. (2021). Ελλάδα: Βία, ψέματα και επαναπροωθήσεις. Πρόσφυγες και μετανάστες/στριες ακόμη στερούνται ασφάλεια και άσυλο στα σύνορα της Ευρώπης. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.gr/news/ektheseis/article/24627/ellada-psemata-kai-epanaproothiseis-prosfyges-kai-metanastesries-akomi
Χώρου, E. (2022). Κλειστά κέντρα για τους πρόσφυγες που φτάνουν στα ελληνικά νησιά: Ένα χρόνο αργότερα, «όλοι υποφέρουν από προβλήματα ψυχικής υγείας». Γιατροί Χωρίς Σύνορα. Διαθέσιμο σε: https://msf.gr/magazine/kleista-kentra-gia-toys-prosfyges-poy-ftanoyn-sta-ellinika-nisia-ena-hrono-argotera-oloi
AL JAZEERA. (2023). Poland and Hungary clash with EU leaders over migration reform. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2023/10/6/poland-and-hungary-clash-with-eu-leaders-over-migration-reform
Emmanouilidou, L., Stavinoha, L. & Fotiadis, A. (2023). EU details violations at Greece’s ‘model’ refugee camps. AL JAZEERA. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/features/2023/5/11/eu-details-alleged-violations-at-greeces-model-refugee-camps
EUR-Lex. (n.d.). Document 32013R0604. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/en/ALL/?uri=celex%3A32013R0604
European Council on Refugees and Exiles. (2023). Greece: EU-Funded Refugee Camps in the Aegean Built on a Regime of Incarceration, Authorities Use Criminal Proceedings as “Intimidation Tactic” Towards Humanitarians Amid Ongoing Pushbacks of Migrants, Refugees in Türkiye Suffer from Increasing Anti-Migrant Sentiment and Poverty. Διαθέσιμο σε: https://ecre.org/greece-eu-funded-refugee-camps-in-the-aegean-built-on-a-regime-of-incarceration-authorities-use-criminal-proceedings-as-intimidation-tactic-towards-humanitarians-amid-ongoing-pushb/
European Union. (n.d.) New requirements to travel to Europe. Διαθέσιμο σε: https://travel-europe.europa.eu/ees_en
Frontex. (2023). Monitoring and risk analysis. Διαθέσιμο σε: https://www.frontex.europa.eu/what-we-do/monitoring-and-risk-analysis/migratory-map/
IOM UN Migration. (2023). Migration Flow to Europe. Διαθέσιμο σε: https://dtm.iom.int/europe/arrivals
Ministry of Migration & Asylum. (2023). R.I.C & C.C.A.C. Διαθέσιμο σε: https://migration.gov.gr/en/ris/perifereiakes-monades/kyt-domes/
Ministry of Migration & Asylum. (2023). Statistics. Διαθέσιμο σε: https://migration.gov.gr/en/statistika/
Rankin, J. & O’ Caroll, L. (2023). EU calls for independent inquiry into Greece ‘pushback’ of asylum seekers. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2023/may/22/eu-calls-for-independent-inquiry-greece-pushback-asylum-seekers
United Nations High Commissioner for Refugee. (2023). Operational Data Portal, Mediterranean Situation /Greece. Διαθέσιμο σε: https://data2.unhcr.org/en/situations/mediterranean/location/5179
United Nations Special Rapporteur on Human Rights Defenders. (2023). Country Visit Report: Greece. Διαθέσιμο σε: https://srdefenders.org/country-visit-report-greece/
Πηγή Εικόνας: Centre on Global Migration. University of Gothenburg. Διαθέσιμο σε: https://www.gu.se/global-migration