Γράφει η Αναστασία-Μαρία Στούκου
Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, παρατηρείται μία ιδιαίτερα σημαντική αλλαγή των δεδομένων στο διεθνές σύστημα, με πολλά κράτη να επαναπροσδιορίζουν τον ρόλο τους στην παγκόσμια τάξη και τους πολίτες, σε πολλές χώρες, να γίνονται μάρτυρες κοσμοϊστορικών γεγονότων.
Μεταξύ των κρατών αυτών είναι και η Τουρκία, ένα κράτος που καλείται, με βάση τις σημερινές αλλαγές, να επαναπροσδιορίσει το ρόλο του στην άσκηση της εξωτερικής του πολιτικής, με τον Τούρκο Πρόεδρο να πρέπει, παράλληλα, να κερδίσει το «στοίχημα» στο εσωτερικό της χώρας, ενόψει των εκλογών το καλοκαίρι του 2023.
Πιο συγκεκριμένα, η απόφαση της Ρωσίας για εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε 4 πόλους στο παγκόσμιο σύστημα. Παρατηρείται η ανασυγκρότηση της Δύσης και η ενίσχυση του ρόλου του ΝΑΤΟ, το οποίο παύει, πλέον, να είναι «εγκεφαλικά νεκρό», όπως κάποτε είχε δηλώσει ο Γάλλος Πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν. Παράλληλα, γίνεται εμφανής και η άνοδος της Κίνας, η οποία προσπαθεί να αποτελέσει σημαντικό τεχνολογικό και εμπορικό παράγοντα στη διεθνή σκηνή. Υπάρχει, την ίδια στιγμή, ένας ακόμη πόλος, αυτός της Ρωσίας, η οποία καλείται να αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες στο εσωτερικό της, μετά την επιβολή των δυτικών κυρώσεων και τις απώλειες του στρατού της, εξαιτίας του πολέμου, ενώ κρίνεται αναγκαίο να αναφερθεί και ο πόλος του παγκόσμιου Νότου, με χώρες, όπως η Ινδία, η Ινδονησία ή και η Νότια Αφρική.
Η Τουρκία, μέχρι και σήμερα, προσπαθεί να διατηρεί τον ρόλο του επιτήδειου ουδέτερου, ρόλο, τον οποίο απέκτησε από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και συνεχίζει να διατηρεί μέχρι και σήμερα. Δεν είναι τυχαίο που ο Τούρκος πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, είπε όχι στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία, ενώ, παράλληλα, εξοπλίζει με μη επανδρωμένα αεροσκάφη, τύπου Bayraktar B-2, την Ουκρανία. Ταυτόχρονα, ενεργοποίησε τη Συνθήκη του Μοντρέ (άρθρο 19), βάσει της οποίας, σε περιόδους πολέμου, η Τουρκία, μπορεί να απαγορεύσει τη διέλευση πλοίων των εμπόλεμων μερών από τα στενά, ακόμη και εάν η Τουρκία δεν εμπλέκεται στις συρράξεις, με εξαίρεση να αποτελεί η περίπτωση όπου τα πλοία των χωρών επιστρέφουν στον ναύσταθμό τους.
Σήμερα, εντούτοις, γίνεται αντιληπτή η σταδιακή διαμόρφωση μίας νέας τάξης πραγμάτων, στην οποία η Τουρκία έχει αρχίσει να αντιλαμβάνεται ότι ενδεχομένως να μην μπορέσει να διατηρήσει την ουδετερότητά της.
Τα διακυβεύματα, εδώ, όμως είναι πολλαπλά. Αρχικά, οι ρωσοτουρκικές σχέσεις αποτελούν ένα πολύ σημαντικό παράγοντα για την οικονομία της χώρας. Η Τουρκία εισάγει μεγάλο μέρος των σιτηρών της (τα 2/3 περίπου) από τη Ρωσία, ενώ ο τομέας της ενέργειας αποτελεί τον ακρογωνιαίο λίθο των σχέσεων των δύο χωρών, με την Τουρκία να αποτελεί σημαντικό εισαγωγέα ενέργειας από τη Ρωσία. Παράλληλα, χρήζει αναφοράς η κατασκευή του σταθμού πυρηνικής ενέργειας στο Ακκούγιου, μετά τη συμφωνία, η οποία υπογράφηκε το 2010 μεταξύ της τουρκικής και της ρωσικής κυβέρνησης, σταθμός που ανήκει σε ρωσικές εταιρείες, με βασικό μέτοχο τη ρωσική Rosatom.
Εν παραλλήλω, όμως, το τελευταίο διάστημα, παρατηρείται μία σημαντική αναθέρμανση των σχέσεων Δύσης και Τουρκίας, με τον Γενικό Γραμματέα του ΝΑΤΟ, Γενς Στόλτενμπεργκ, να τονίζει τον σημαίνοντα ρόλο της Τουρκίας, ως μέλους του ΝΑΤΟ. Ταυτόχρονα, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, ζήτησε την έγκριση του Κογκρέσου για την πώληση πυραύλων στην Τουρκία και την αναβάθμιση των τουρκικών F-16. Έχουν, επίσης, ξεκινήσει οι συζητήσεις για την αναθέρμανση της συμφωνίας Γαλλίας – Ιταλίας – Τουρκίας για την κοινή παραγωγή αντιβαλλιστικού πυραυλικού συστήματος, το οποίο είχε ξεκινήσει το 2018, αλλά διεκόπη το 2019, μετά την τρίτη εισβολή της Τουρκίας στη Βόρεια Συρία. Ακόμη, ο Πρόεδρος της Γαλλίας, Εμανουέλ Μακρόν, παρουσίασε σχέδιο για κοινή επιχείρηση Τουρκίας- Ελλάδας – Γαλλίας, με σκοπό την εκκένωση της Μαριούπολης.
Εν μέσω όλης αυτής της αλλαγής στο παγκόσμιο σύστημα, ο Τούρκος Πρόεδρος ξεκινάει ένα νέο «παζάρι», προσπαθώντας, μέσω όλων όσων διεκδικεί, να καταστήσει την Τουρκία κεντρικό παράγοντα στο διεθνές σύστημα, αναδεικνύοντας τη σημασία της στη διεθνή πολιτική σκηνή.
Αρχικά, επαναφέρει το ζήτημα της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών στο Αιγαίο. Ειδικότερα, επιχειρεί να καταδείξει ότι η Τουρκία βρίσκεται εν αδίκω, καθώς η Ελλάδα παραβιάζει συνθήκες (σ.σ. τη Συνθήκη της Λωζάνης και τη Συνθήκη των Παρισίων), οι οποίες προέβλεπαν τη μερική ή ολική αποστρατιωτικοποίηση των νησιών του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων. Ωστόσο, η κατάσταση αυτή άλλαξε, το 1974, με την εισβολή της Τουρκίας στην Κύπρο, γεγονός που δημιούργησε ένα περιβάλλον ανασφάλειας για την Ελλάδα στο Αιγαίο, με αποτέλεσμα να προβεί στην επαναστρατιωτικοποίηση των νησιών με το δικαίωμα, το οποίο παραχωρεί ο καταστατικός χάρτης των Ηνωμένων Εθνών, σχετικά με την άμυνα της εθνικής κυριαρχίας.
Συγχρόνως, ως μέλος του ΝΑΤΟ, η Τουρκία άσκησε βέτο στο αίτημα ένταξης της Σουηδίας και της Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Η κίνηση της αυτή έχει πολλαπλούς στόχους. Αφενός, να ασκήσει πιέσεις στις εν λόγω χώρες για άρση του εμπάργκο όπλων, το οποίο τέθηκε σε ισχύ το 2019, μετά την τουρκική εισβολή στη βόρεια Συρία. Αφετέρου, να ζητήσει από τις σκανδιναβικές χώρες (κυρίως από τη Σουηδία) να σταματήσει να προσφέρει καταφύγιο σε μέλη του εργατικού κόμματος των Κούρδων (PKK), το οποίο η Τουρκία θεωρεί τρομοκρατική οργάνωση, καθώς η Σουηδία προσφέρει καταφύγιο σε αυτονομιστές Κούρδους αντάρτες του PKK και σε οπαδούς του Φετουλάχ Γκιουλέν, ο οποίος θεωρείται ότι διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο στο αποτυχημένο στρατιωτικό πραξικόπημα του Ιουλίου του 2016.
Εν ολίγοις, η Τουρκία καλείται εν μέσω όλων αυτών των εξελίξεων, να ενισχύσει τη θέση της σε παγκόσμιο επίπεδο και να δείξει ότι διαδραματίζει κεντρικό ρόλο στον ρου των γεγονότων. Ιδιαίτερα, εν μέσω της δεινής οικονομικής της κατάστασης, με τον πληθωρισμό να φτάνει το 83,4% τον Σεπτέμβριο και τις επικείμενες εκλογές το καλοκαίρι του 2023, ο Ερντογάν, ο οποίος είχε βασίσει την εξουσία του στο αφήγημα της ευημερίας, όντας ο “σουλτάνος” που αντιμετώπισε την οικονομική κρίση, θα πρέπει να βρει εκ νέου τρόπο να κερδίσει την εμπιστοσύνη του λαού του.
Πηγές:
Ert.gr (2022). Δ. Τριανταφύλλου: Η Τουρκία ως μια πρώην αυτοκρατορία θέλει να έχει τον πρώτο λόγο στην ευρύτερη περιοχή. Διαθέσιμο σε: https://www.ertnews.gr/dimosio-vima/arthrografia/d-triantafylloy-i-toyrkia-os-mia-proin-aytokratoria-thelei-na-echei-ton-proto-logo-stin-eyryteri-periochi/
In.gr (2022). Το παζάρι του Ερντογάν με φόντο την ένταξη Σουηδίας και Φινλανδίας στο ΝΑΤΟ. Διαθέσιμο σε: https://www.in.gr/2022/06/04/world/pazari-tou-erntogan-fonto-tin-entaksi-souidias-kai-finlandias-sto-nato/
Παυλόπουλος Γ. (2022). Ο Ερντογάν στον… λάκκο με τα φίδια: Λίρα, ΝΑΤΟ, Ουκρανία, εκλογές. οt.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2022/05/30/diethni/o-erntogan-ston-lakko-me-ta-fidia-lira-nato-oukrania-ekloges/
Παυλόπουλος Γ. (2022). Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι 100 ημέρες που άλλαξαν τον κόσμο. οt.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2022/06/03/diethni/polemos-stin-oukrania-oi-100-imeres-pou-allaksan-ton-kosmo/
Σκαφιδάς Γ. (2022). Τουρκία: Οι πέντε στόχοι πίσω από το αφήγημα της αποστρατιωτικοποίησης. kathimerini.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/politics/foreign-policy/561886942/toyrkia-oi-pente-stochoi-piso-apo-to-afigima-tis-apostratiotikopoiisis/?fbclid=IwAR3oZdCZydbT5UXQF7_ZAmNUSqzULWjWtU2j_EiEeLGMrWXqVZ02vRMQx-g
Σωτήρης Π. (2022). Η Τουρκία προσπαθεί να ξεπεράσει τα εμπόδια στη νέα επιχείρηση στη Συρία. tovima.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2022/06/01/world/i-tourkia-prospathei-na-kseperasei-ta-empodia-sti-nea-epixeirisi-sti-syria/
Τσουλουχάς Φ. (2022). Η Τουρκία μετά τον πόλεμο. ethnos.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.ethnos.gr/opinions/article/198471/htoyrkiametatonpolemo
Ψύλος Μ. (2022). Ο επιτήδειος ουδέτερος. naftemporiki.gr. Διαθέσιμο σε: https://m.naftemporiki.gr/story/1840592?
Πηγή εικόνας εξωφύλλου
news247.gr. (2021). Εθνικιστικό σόου Ερντογάν με τουρκική σημαία 111 μέτρων, τη μεγαλύτερη στον κόσμο. Διαθέσιμο σε: https://www.news247.gr/kosmos/ethnikistiko-sooy-erntogan-me-toyrkiki-simaia-111-metron-ti-megalyteri-ston-kosmo.9211342.html