Γράφει ο Πέτρος Φραγκίδης
Η διεθνής οικονομία είναι ένας πολυδιάστατος επιστημονικός κλάδος που υπερβαίνει την παραδοσιακή ανάλυση των αγορών και των ποσοτικών μοντέλων απαιτώντας την σύγκλιση διαφόρων τρόπων σκέψης. Η σύγχρονη οικονομική πραγματικότητα καταδεικνύει ότι οι οικονομικές αποφάσεις δεν βασίζονται αποκλειστικά σε αριθμητικούς υπολογισμούς και αυστηρά μαθηματικά μοντέλα, αλλά διαμορφώνονται μέσα σε ένα δυναμικό περιβάλλον, όπου η πολιτική ισχύς, οι στρατηγικές επιδιώξεις και οι συμπεριφορικές τάσεις των οικονομικών δρώντων διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο. Για την κατανόηση αυτής της πολυπλοκότητας, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που εκτείνεται από την πολιτική και τη στρατηγική έως και την ψυχολογία των εθνών και των αγορών (Ήφαιστος, 2014). Αυτοί οι τρεις τομείς δεν λειτουργούν ανεξάρτητα, αλλά αλληλοσυνδέονται και διαμορφώνουν τη δυναμική της διεθνούς οικονομίας, επηρεάζοντας τις διεθνείς σχέσεις, τις στρατηγικές επιλογές των κρατών και την παγκόσμια οικονομική σταθερότητα.
Η πολιτική, ως άσκηση εξουσίας τόσο σε εσωτερικό όσο και σε διεθνές επίπεδο, αποτελεί θεμελιώδη παράγοντα στη διαμόρφωση του πλαισίου εντός του οποίου λειτουργεί η διεθνής οικονομία. Οι κυβερνήσεις, μέσω των αποφάσεών τους, καθορίζουν τους κανόνες και τις πολιτικές που επηρεάζουν τις διεθνείς εμπορικές σχέσεις και τα οικονομικά συστήματα τους. Οι επιλογές αυτές αποσκοπούν στην ευημερία των πολιτών, την προάσπιση των εθνικών συμφερόντων και την ενίσχυση της διεθνούς θέσης των κρατών (Ravenhill, 2018, σ.27). Πολιτικές όπως η νομισματική και η δημοσιονομική πολιτική, οι εμπορικές συμφωνίες, αλλά και οι πολιτικές ανάπτυξης και ενίσχυσης της διεθνούς συνεργασίας, διαμορφώνουν το πλαίσιο της οικονομικής αλληλεπίδρασης των κρατών. Η λήψη αυτών των αποφάσεων δεν είναι πάντα αντικειμενική καθώς επηρεάζεται από στρατηγικούς υπολογισμούς και την ανάγκη διατήρησης της εξουσίας. Σύμφωνα με τον Niccolo Machiavelli, η πολιτική εξουσία απαιτεί συχνά την εφαρμογή μιας «ψυχρής στρατηγικής», όπου η αποδοτικότητα της άσκησής της και η επίτευξη συγκεκριμένων πολιτικών στόχων υπερισχύουν ηθικών διλημμάτων, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη ή η διαφάνεια στη λήψη αποφάσεων (ΟΔΕΘ, 2020). Η σχέση μεταξύ πολιτικής και στρατηγικής είναι αναπόσπαστη, καθώς η πρώτη καθοδηγεί τις οικονομικές σχέσεις σε παγκόσμιο επίπεδο. Ο Kenneth Waltz, στη θεωρία του για τις διεθνείς σχέσεις, περιγράφει την πολιτική στρατηγική ως μια αντίδραση στην αναρχία του διεθνούς συστήματος, όπου τα κράτη επιδιώκουν να εξασφαλίσουν την επιβίωσή τους και να προστατεύσουν τα συμφέροντά τους (Jackson & Sorensen, 2006, σ.133). Αυτή η αλληλεπίδραση μεταξύ εξουσίας και στρατηγικής αποτελεί τον θεμέλιο λίθο των οικονομικών αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο.
Η στρατηγική αποτελεί βασικό εργαλείο για την επίτευξη πολιτικών και οικονομικών στόχων στη διεθνή οικονομία. Οι σχέσεις μεταξύ των κρατών και των αγορών καθορίζονται από γεωπολιτικές ισορροπίες που επηρεάζουν την ανταγωνιστικότητα, την ασφάλεια και τη βιώσιμη ανάπτυξη (Κολιόπουλος, 2008, σ.207). Κατά την λήψη αποφάσεων, οι κυβερνήσεις και οι επιχειρήσεις συνεκτιμούν την πολιτική κατάσταση, τις συνθήκες της αγοράς και τους ψυχολογικούς παράγοντες που επηρεάζουν τις διεθνείς σχέσεις. Έτσι, η χάραξη στρατηγικής δεν είναι απλώς ένα εργαλείο δράσης, αλλά ένας κρίσιμος μηχανισμός διαχείρισης της παγκόσμιας οικονομίας και των σχέσεων ισχύος. Παράλληλα, η στρατηγική σχετίζεται άμεσα με τη θέση των κρατών στο διεθνές σύστημα. Μέσω μακροοικονομικών μέτρων, εμπορικών συμφωνιών και της αντιμετώπισης οικονομικών κρίσεων, επιδιώκουν να ενισχύσουν την επιρροή τους στην παγκόσμια οικονομία (Κότιος & Παυλίδης, 2012, σ. 24). Επιπρόσθετα, η αλληλεξάρτηση μεταξύ κρατών διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση της διεθνούς πολιτικής και οικονομίας. Η αλληλεπίδραση αυτή επηρεάζει τη λήψη αποφάσεων, καθώς τα κράτη, προκειμένου να διασφαλίσουν την ευημερία και την ασφάλειά τους, προσαρμόζουν τις πολιτικές και οικονομικές τους επιλογές. Στο πλαίσιο αυτό, η ισχύς και η αμοιβαία εξάρτηση καθορίζουν όχι μόνο τις διπλωματικές σχέσεις αλλά και τη σταθερότητα των αγορών. Τα κράτη δεν δρουν απομονωμένα, αλλά εντάσσονται σε ένα δυναμικό σύστημα διεθνών σχέσεων, όπου συμφωνίες, συνεργασίες και διακρατικές πρωτοβουλίες επηρεάζουν άμεσα το παγκόσμιο οικονομικό περιβάλλον (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου, 2015, σ.39).
Αυτό το πλαίσιο πολιτικής και στρατηγικής δεν μπορεί να κατανοηθεί πλήρως χωρίς την αναγνώριση της ψυχολογίας των διεθνών σχέσεων, της συμπεριφορικής οικονομίας και του ανθρώπινου τρόπου σκέψης που επηρεάζει τις οικονομικές αποφάσεις (IIAP, 2009). Οι οικονομικοί παίκτες, είτε πρόκειται για κυβερνήσεις, διεθνείς οργανισμούς ή επιχειρήσεις, δεν λαμβάνουν αποφάσεις αποκλειστικά με ορθολογικά κριτήρια. Οι ηγέτες και τα στελέχη που διαμορφώνουν τις στρατηγικές τους επηρεάζονται από ψυχολογικούς παράγοντες, όπως το άγχος, η πίεση και η αβεβαιότητα, τα οποία μπορούν να επηρεάσουν την κρίση και τις επιλογές τους. Στη διεθνή οικονομία, οι ψυχολογικές αντιδράσεις των αγορών, οι αποφάσεις των πολιτικών ηγετών, αλλά και οι αντιλήψεις των καταναλωτών και των επιχειρηματιών διαμορφώνουν τις οικονομικές τάσεις. Συχνά, οδηγούν είτε σε υπερβολική αισιοδοξία είτε σε υπερβολική απαισιοδοξία. Η κερδοσκοπική μανία, ο πανικός και οι προσδοκίες των οικονομικών δρώντων επηρεάζουν άμεσα τις αγορές και τις επενδυτικές αποφάσεις. Αυτοί οι παράγοντες είναι διαρκώς παρόντες στις αγορές, δημιουργώντας τις συνθήκες για οικονομικές φούσκες και καταρρεύσεις (Κότιος & Παυλίδης, 2012, σ.210). Οι οικονομικές φούσκες και κρίσεις είναι συχνά συνέπεια της αγελαίας συμπεριφοράς των ανθρώπων, με την έννοια αυτή να καθίσταται όλο και πιο σημαντική καθώς οι κοινωνίες εξελίσσονται και η συναισθηματική αντίληψη των ανθρώπων επηρεάζει τις χρηματοπιστωτικές αγορές, τις πολιτικές επιλογές και τις στρατηγικές αποφάσεις (Κότιος & Παυλίδης, 2012, σ.78). Για παράδειγμα, η οικονομική ύφεση του 2008 δεν προκλήθηκε μόνο από διαρθρωτικές αδυναμίες των χρηματοπιστωτικών αγορών, αλλά και από μια αλληλουχία ψυχολογικών παραγόντων, όπως η υπέρμετρη εμπιστοσύνη των επενδυτών πριν από την κρίση αλλά και ο μετέπειτα ο πανικός που ακολούθησε. Η ψυχολογία των αγορών μπορεί να επηρεαστεί καθοριστικά από τις στρατηγικές της εξουσίας, των πολιτικών και των οικονομικών παραγόντων οδηγώντας σε υπερβολές και κρίσεις, που έχουν αντίκτυπο στην παγκόσμια οικονομία.
Το «Φαινόμενο Σόρος» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα της αλληλεπίδρασης πολιτικής, στρατηγικής και ψυχολογίας στη διεθνή οικονομία. Ο George Soros, μέσα από τις επενδυτικές κινήσεις του, ανέδειξε τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομικές αγορές δεν λειτουργούν αποκλειστικά βάσει θεμελιωδών οικονομικών δεδομένων, αλλά επηρεάζονται από αντιλήψεις, προσδοκίες και στρατηγικές παρεμβάσεις. Η πιο εμβληματική του κίνηση, η επίθεση στη βρετανική λίρα το 1992, φανέρωσε τις αδυναμίες των κρατικών πολιτικών στον χειρισμό των συναλλαγματικών ισοτιμιών. Παράλληλα, ανέδειξε τη σημασία της στρατηγικής σκέψης και της ψυχολογίας στις αγορές. Η «Θεωρία της Ανακλαστικότητας», την οποία ανέπτυξε ο ίδιος, περιγράφει πώς οι προσδοκίες των επενδυτών δεν αντικατοπτρίζουν απλώς την οικονομική πραγματικότητα, αλλά τη διαμορφώνουν. Το φαινόμενο αυτό, υπογραμμίζει την επιρροή συναισθημάτων, όπως ο φόβος και η απληστία, στις οικονομικές εξελίξεις. Οι επενδυτές, υπό το βάρος της αβεβαιότητας, συχνά οδηγούνται σε μαζικές ρευστοποιήσεις ή, αντίθετα, σε υπερβολικές τοποθετήσεις, ενισχύοντας οικονομικές φούσκες ή κρίσεις. Έτσι, η ψυχολογία των αγορών αποδεικνύεται εξίσου σημαντική με τα θεμελιώδη οικονομικά μεγέθη στη διαμόρφωση των οικονομικών κύκλων (Lawson, 2009).
Συνοψίζοντας, η σύνθεση της πολιτικής, της στρατηγικής και της ψυχολογίας προσφέρει μια βαθύτερη και πολυδιάστατη προσέγγιση στην ανάλυση της διεθνούς οικονομίας. Κάθε μία από αυτές τις διαστάσεις συμβάλλει με μοναδικό τρόπο στην ερμηνεία των γεγονότων και των εξελίξεων που διαμορφώνουν τις παγκόσμιες οικονομικές τάσεις. Η πολιτική καθορίζει τους στόχους και τις επιδιώξεις των κρατών σε διεθνές επίπεδο, η στρατηγική χαράσσει τις μεθόδους και τις κινήσεις για την επίτευξή τους, ενώ η ψυχολογία επηρεάζει τις αντιδράσεις και τις επιλογές των οικονομικών δρώντων. Η ταυτόχρονη εξέταση αυτών των τριών διαστάσεων προσφέρει μια ολιστική κατανόηση της διεθνούς οικονομικής δυναμικής και ο συνδυασμός τους αποκαλύπτει τις βαθύτερες αλληλεπιδράσεις της παγκόσμιας οικονομίας και παρέχει πολύτιμες γνώσεις για τη διαμόρφωση στρατηγικών και αποφάσεων σε διεθνές επίπεδο.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Βιβλία
- Ravenhill J., (2018). Παγκόσμια Πολιτική Οικονομία. Εκδόσεις Τζιόλα.
- Jackson R. & Sorensen G., (2006). Θεωρία και Μεθοδολογία των Διεθνών Σχέσεων. Εκδόσεις Gutenberg.
- Κολιόπουλος Κ., (2008). Η Στρατηγική Σκέψη από την Αρχαιότητα έως Σήμερα. Εκδόσεις Ποιότητα.
- Κότιος Ά., & Παυλίδης Γ., (2012). Διεθνείς Οικονομικές Κρίσεις. Εκδόσεις Rosili.
Άρθρα από ακαδημαϊκές πηγές
- Roland- Lévy C., & Kirchler E., (2009). Special Issue: Psychology in the Economic World. The International Association of Applied Psychology. Διαθέσιμο σε: https://social-econ psych.univie.ac.at/fileadmin/user_upload/p_wp_psy/files/Downloads_EK/Roland_Levy_Kirchler_2009_Special_Issue_Psychology_in_the_Economic_World_ApplPsy.pdf
- Tony Lawson, (2009). Soros’ Theory of Reflexivity: A Critical Comment. Διαθέσιμο σε: soros-theory-of-reflexivity-a-critical-comment.pdf
Πρωτογενείς πηγές
- Πιστικού Β., (2015, Νοέμβριος). Οικονομική Αλληλεξάρτηση και Εθνική Ασφάλεια. Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου. Διαθέσιμο σε: https://amitos.library.uop.gr/xmlui/bitstream/handle/123456789/2588/%ce%a0%ce%99%ce%a3%ce%a4%ce%99%ce%9a%ce%9f%ce%a5%20%ce%92%ce%99%ce%9a%ce%a4%ce%a9%ce%a1%ce%99%ce%91.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Ειδησεογραφικές πηγές, άρθρα από blog
- Ήφαιστος Π., (2014, Φεβρουάριος). Διεθνής Πολιτική Οικονομία. Διαθέσιμο σε: https://ifestos.edu.gr/%CE%B4%CE%B9%CE%B5%CE%B8%CE%BD%CE%AE%CF%82-%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BF%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BD%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE%B1/
- Βασιλείου Α., (2020, Ιούνιος). Νικολό Μακιαβέλι: η “σκοτεινή” πλευρά της πολιτικής. Όμιλος Διεθνών & Ευρωπαϊκών Θεμάτων. Διαθέσιμο σε: https://odeth.eu/%CE%BD%CE%B9%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CF%8C-%CE%BC%CE%B1%CE%BA%CE%B9%CE%B1%CE%B2%CE%AD%CE%BB%CE%B9-%CE%B7-%CF%83%CE%BA%CE%BF%CF%84%CE%B5%CE%B9%CE%BD%CE%AE-%CF%80%CE%BB%CE%B5%CF%85%CF%81%CE%AC/
Πηγή εικόνας, Διαθέσιμη σε:
https://www.ot.gr/wp-content/uploads/2024/11/ot_global_economy3.png