Γράφει ο Σοφικίτης Μιχάλης
Οι πόλεμοι, δηλαδή οι ένοπλες συγκρούσεις ανάμεσα στους ανθρώπους, δεν έλειψαν ποτέ. Τόσο που η ειρήνη να ορίζεται ως το μεσοπόλεμο χρονικό διάστημα. Η ιστορία βρίθει ενόπλων συρράξεων, εκ των οποίων χαρακτηριστική είναι η σύγκρουση Ισραήλ-Παλαιστίνης και η κρίση στη Μέση Ανατολή. Γη δύο λαών και τριών θρησκειών και τόπος των ιερότερων μνημείων, μουσουλμάνων, εβραίων και χριστιανών, το Ισραήλ γίνεται συχνά θέατρο αιματηρών συγκρούσεων. Πώς ξεκίνησαν, όμως, όλα;
Με απόφαση του ΟΗΕ, και ως αποτέλεσμα των συλλογικών «τύψεων» της διεθνούς κοινότητας για το Ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους Ναζί, δημιουργήθηκαν στην Παλαιστίνη ένα εβραϊκό και ένα παλαιστινιακό κράτος. Η στρατιωτική αντίδραση επτά αραβικών κρατών δεν έφερε αποτέλεσμα και έτσι δημιουργήθηκε το κράτος του Ισραήλ και περισσότεροι από 700.000 Παλαιστίνιοι πήραν το δρόμο της προσφυγιάς («Νάκμπα»). Ειδικότερα, το 1947, τα Ηνωμένα Έθνη ψήφισαν υπέρ της διάσπασης της Παλαιστίνης σε δύο κράτη, το αραβικό και το εβραϊκό, σχέδιο που προέβλεπε, ειρήσθω εν παρόδω μια «διεθνή» Ιερουσαλήμ. Το σχέδιο έγινε αποδεκτό από τους Εβραίους ηγέτες, αλλά απορρίφθηκε από την αραβική πλευρά και τελικά δεν υλοποιήθηκε ποτέ. Ανήμποροι να επιλύσουν το πρόβλημα, οι Βρετανοί, που είχαν τον έλεγχο της περιοχής, αναγκάστηκαν να αποχωρήσουν, το 1948, οπότε και οι εβραίοι ηγέτες ανακήρυξαν την ίδρυση του κράτους του Ισραήλ.
Το ίδιο χρονικό διάστημα η Αίγυπτος, η Συρία, ο Λίβανος, η Ιορδανία (πρώην Υπερ-Ιορδανία) και το Ιράκ επιτίθενται στο Ισραήλ, πυροδοτώντας την πρώτη ένοπλη αραβο-ισραηλινή διένεξη. Το 1949 κηρύσσεται κατάπαυση του πυρός μεταξύ των αντιμαχόμενων πλευρών, με την Ιορδανία να παίρνει τον έλεγχο της Δυτικής Όχθης και της Ανατολικής Ιερουσαλήμ και την Αίγυπτο να προσαρτά τη Λωρίδα της Γάζας.
Επτά χρόνια μετά ,και συγκεκριμένα το 195,6 ξεσπά ο δεύτερος αραβο-ισραηλινός πόλεμος. Το Ισραήλ, με συμμάχους τη Γαλλία και τη Βρετανία, κατέλαβε τη Χερσόνησο του Σινά και το Κανάλι του Σουέζ, για να αποχωρήσει αργότερα υπό αμερικανική και σοβιετική πίεση. Το 1959 δημιουργείται στη Γάζα η παλαιστινιακή οργάνωση Φατάχ, ένα κεντροαριστερό κόμμα με εθνικιστική ιδεολογία που αποτελεί τη μεγαλύτερη φατρία της Οργάνωσης για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης (PLO). Ο βασικός ιδρυτής και ηγέτης μέχρι το θάνατό του το 2004 ήταν ο Γιάσερ Αραφάτ. Η Οργάνωση για την Απελευθέρωση της Παλαιστίνης συστάθηκε από τα αραβικά κράτη κατά τη διάρκεια της πρώτης Συνόδου Κορυφής του Αραβικού Συνδέσμου στο Κάιρο το 1964 με σκοπό την «απελευθέρωση της Παλαιστίνης» μέσω ενόπλου αγώνα.
Το 1967 ξεσπά ο τρίτος Αραβο-Ισραηλινός πόλεμος ή Πόλεμος των Έξι Ημερών. Μεταξύ 5 και 10 Ιουνίου, το εβραϊκό κράτος πέτυχε μια ηχηρή νίκη επί των όμορων αραβικών κρατών (Αίγυπτος, Συρία, Ιορδανία), η οποία οδήγησε σε μια θεαματική επανασχεδίαση του χάρτη της Μέσης Ανατολής. Το Ισραήλ κατέλαβε τα Υψίπεδα του Γκολάν, την Δυτική Όχθη και τη Γάζα, την Ανατολική Ιερουσαλήμ και το Σινά. Υιοθετήθηκε ομόφωνα από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ στις 22 Νοεμβρίου 1967, λίγο μετά τον Πόλεμο των Έξι Ημερών, η απόφαση 242, η οποία προβλέπει αποχώρηση των ισραηλινών στρατευμάτων από τα εδάφη που κατέλαβε σε αυτή την σύγκρουση, τερματισμό όλων των εμπόλεμων καταστάσεων και σεβασμό για το δικαίωμα κάθε κράτους της περιοχής να ζει σε κατάσταση ειρήνης εντός ασφαλών και αναγνωρισμένων συνόρων.
Το 1973, η Αίγυπτος και η Συρία εξαπολύουν επίθεση εναντίον του Ισραήλ στις 6 Οκτωβρίου, για να ανακαταλάβουν το Σινά και το Γκολάν. Αυτή είναι η αρχή του τέταρτου αραβο-ισραηλινού πολέμου ή Πολέμου του Γιομ Κιπούρ (εβραϊκή εορτή εξιλέωσης). Η πολυσήμαντη αυτή πολεμική σύρραξη τελείωσε με στρατιωτική νίκη του Ισραήλ, αλλά και οι δύο πλευρές υπέστησαν μεγάλες απώλειες. Στις 17 Σεπτεμβρίου 1978 υπογράφηκαν οι συμφωνίες Καμπ Ντέιβιντ από τον Αιγύπτιο Πρόεδρο Ανουάρ Σαντάτ και τον Ισραηλινό πρωθυπουργό Μεναχέμ Μπέγκιν, με αμερικανική διαμεσολάβηση. Με τη συμφωνία αυτή η Αίγυπτος ανέκτησε τη Χερσόνησο του Σινά και έγινε η πρώτη αραβική χώρα που αναγνώρισε το Ισραήλ. Το 1981 ο Σαντάτ δολοφονήθηκε ως προδότης του αραβικού έθνους.
Το 1987 ξεσπά η πρώτη Ιντιφάντα, μια μαζική εξέγερση των Παλαιστινίων εναντίον της ισραηλινής κατοχής που ξεκίνησε από ένα προσφυγικό καταυλισμό και γρήγορα εξαπλώθηκε στη Γάζα, τη Δυτική Όχθη και την Ανατολική Ιερουσαλήμ. Αυτή η εξέγερση περιελάμβανε από πολιτική ανυπακοή, γενικές απεργίες και μποϊκοτάζ ισραηλινών προϊόντων έως οδοφράγματα, διαδηλώσεις και πετροπόλεμο με τις ισραηλινές δυνάμεις ασφαλείας. Το ίδιο έτος, ιδρύεται η Χαμάς, μια παλαιστινιακή παραστρατιωτική οργάνωση και πολιτικό κόμμα ως παρακλάδι της αιγυπτιακής Μουσουλμανικής Αδελφότητας. Το συγκεκριμένο ισλαμικό κίνημα έχει χαρακτηριστεί από την διεθνή κοινότητα ως τρομοκρατική οργάνωση, διότι επιδίδεται σε ενέργειες κατά του Ισραήλ με επιθέσεις αυτοκτονίας και δεν αποκηρύσσει την χρήση βίας. Σύμφωνα με την ιδρυτική διακήρυξη της Χαμάς, στόχος της είναι να εξαφανίσει το σιωνιστικό μόρφωμα (Ισραήλ) και κάθε άλλο λαϊκό παλαιστινιακό κράτος και να το αντικαταστήσει με μια ισλαμική δημοκρατία, δηλαδή ένα χαλιφάτο.
Στο πλαίσιο της «νέας τάξης πραγμάτων» μετά τον πόλεμο του Κόλπου, υπεγράφησαν το 1993 οι Συμφωνίες του Όσλο, ως αποτέλεσμα της πρώτης άμεσης διαπραγμάτευσης Ισραηλινών και Παλαιστινίων. Οι Συμφωνίες αποτελούσαν ένα γενικό πλαίσιο για τις μελλοντικές σχέσεις των δύο πλευρών και προέβλεπαν τη δημιουργία της Παλαιστινιακής Αρχής που θα αναλάμβανε τη διοίκηση μεγάλου μέρους των Κατεχομένων, από τα οποία θα αποχωρούσαν σταδιακά τα ισραηλινά στρατεύματα. Από την πλευρά των Παλαιστινίων υπέγραψε ο Γιάσερ Αραφάτ και από το Ισραήλ ο τότε πρωθυπουργός Γιτζάκ Ραμπίν, που δολοφονήθηκε δύο χρόνια αργότερα από έναν Ισραηλινό εξτρεμιστή κατά τη διάρκεια μιας μεγάλης ειρηνευτικής συγκέντρωσης στο Τελ Αβίβ.
Η δεύτερη Ιντιφάντα, γνωστή και ως Ιντιφάντα Αλ-Ακσά, ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2000 με αφορμή την επίσκεψη του Αριέλ Σαρόν στο Τείχος των Δακρύων. Η επίσκεψη αυτή θεωρήθηκε πρόκληση για τους παλαιστινίους. Ο αριθμός των νεκρών, στρατιωτικών και πολιτών, ξεπέρασε τους 5.300 Παλαιστίνιους και τους 1.000 Ισραηλινούς.
Τον Μάρτιο του 2002 η κυβέρνηση του Αριέλ Σαρόν ξεκινά την ανέγερση ενός τείχους, για να χωρίσει το Ισραήλ από τη Δυτική Όχθη. Οι υποστηρικτές του Τείχους διατείνονται ότι έχει συμβάλει σημαντικά στη μείωση των παλαιστινιακών επιθέσεων αυτοκτονίας, ενώ οι επικριτές του ότι στοχεύει στην προσάρτηση παλαιστινιακών εδαφών, ότι απομονώνει εύφορα παλαιστινιακά εδάφη και δημιουργεί σοβαρά προβλήματα στην ελεύθερη διακίνηση των κατοίκων των γύρω περιοχών. Το 2004 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης έκρινε την κατασκευή του τείχους ως παράνομη σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.
Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες, καθώς τον Μάρτιο του 2004 σκοτώνεται από επίθεση ισραηλινού ελικοπτέρου ο Σεΐχης Αχμέντ Γιασίν, συνιδρυτής και πνευματικός ηγέτης της Χαμάς, ενώ στις 11 Νοεμβρίου του ίδιου έτους ακολουθεί η εκδημία του ιστορικού ηγέτη των Παλαιστινίων, Γιάσερ Αραφάτ. Το 2005, ο Μαχμούντ Αμπάς εκλέγεται πρόεδρος της Παλαιστινιακής Αρχής. Μετά από 38 χρόνια, το Ισραήλ αποσύρεται από την Λωρίδα της Γάζας. Η νίκη της Χαμάς στις εκλογές του 2006 οδήγησε σε ένοπλη σύγκρουση με τη Φατάχ, για να επιτευχθεί μια εύθραυστη συμφωνία συγκυβέρνησης μετά από αιγυπτιακή διαμεσολάβηση.
Στις 12 Ιουλίου 2006, ξεσπά πόλεμος 34 ημερών μεταξύ του Λιβάνου και του Ισραήλ, μετά τις επιθέσεις με ρουκέτες της Χεζμπολάχ και τον θάνατο αρκετών Ισραηλινών στρατιωτών. Η Χεζμπολάχ παραμένει κυρίως μια παραστρατιωτική οντότητα, υποκινούμενη και υποστηριζόμενη από το Ιράν και τη Συρία, αλλά και με σημαντικά λαϊκά ερείσματα στο Λίβανο. Σε αντίθεση με την Χαμάς (σουνιτική οργάνωση), η Χεζμπολάχ είναι σιιτική οργάνωση, διότι έχει αναφορές από το Ιράν.
Ένα μείζον γεγονός που διαδραματίστηκε τον Δεκέμβριο του 2008 ήταν η στρατιωτική επίθεση που εξαπέλυσε ο ισραηλινός στρατός στη Γάζα, η οποία διήρκησε τρεις εβδομάδες. Ήταν μέχρι τα πρόσφατα τεκταινόμενα, η πιο φονική επίθεση στη Γάζα με 1400 Παλαιστινίους νεκρούς. Είναι σημαντικό να επισημανθεί ότι έκθεση του ΟΗΕ κατηγόρησε τότε το Ισραήλ για εγκλήματα πολέμου. Η ιστορία αυτή μεταξύ των δύο αντιμαχόμενων πλευρών συνεχίζεται και τα επόμενα χρόνια με εκατέρωθεν επιθέσεις, στρατιωτικές επιχειρήσεις, εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας με αποκορύφωμα την πρόσφατη τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς εναντίον αμάχων Ισραηλινών.
Συγκεκριμένα, στις 7 Οκτωβρίου η Χαμάς εξαπέλυσε μια άνευ προηγουμένου αιφνιδιαστική επίθεση στο Ισραήλ με τους άνδρες της να διεισδύουν σε πολλά σημεία από αέρα, ξηρά και θάλασσα, σκοτώνοντας εκατοντάδες ανθρώπους, απαγάγοντας στρατιώτες και αμάχους και οδηγώντας το Ισραήλ στην κήρυξη πολέμου. Οι ισραηλινές δυνάμεις απαντούν με αεροπορικές επιδρομές και στρατιωτικές ενισχύσεις στα σύνορα της Γάζας.
Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι οι ισραηλινές ειδικές υπηρεσίες, η Μοσάντ και η Shin Bet πιάστηκαν στον ύπνο και δεν μπόρεσαν να προβλέψουν την επίθεση της Χαμάς, μολονότι παραμένουν από τις πιο διάσημες και με την μεγαλύτερη επιρροή στον κόσμο. Η αποτυχία αυτή οφείλεται κυρίως στην υποτίμηση των δυνατοτήτων της Χαμάς από την πλευρά των Ισραηλινών, καθώς δεν έδωσαν την δέουσα προσοχή σε μια επαπειλούμενη στρατιωτική επιχείρηση. Επιπλέον, το ενδιαφέρον του Ισραήλ ήταν στραμμένο στη Δυτική Όχθη και σε συνδυασμό με τις εσωτερικές κοινωνικές αναταραχές εξαιτίας της δικαστικής μεταρρύθμισης, οι οποίες προκάλεσαν ένα μαζικό κύμα διαμαρτυρίας, συνέβαλαν στην αδρανοποίηση και τον αποπροσανατολισμό των ισραηλινών δυνάμεων.
Η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς πέρα από την κλιμάκωση της έντασης στη Μέση Ανατολή, κλυδωνίζει τις σχέσεις του Ισραήλ με τα κράτη του Αραβικού Κόσμου. Με τις αποτρόπαιες πράξεις ωμής βίας και μίσους φαλκιδεύει το δίκαιο αίτημα των Παλαιστινίων για δημιουργία ανεξάρτητου κράτους, ενώ παράλληλα δημιουργεί προσκόμματα στην διαδικασία επαναπροσέγγισης και εξομάλυνσης του Ισραήλ με τα αραβικά κράτη και συγκεκριμένα τις συμφωνίες του Αβραάμ. Με την συμφωνία αυτή, η οποία υπεγράφη στις 13 Αυγούστου 2020 στην Ουάσιγκτον με τη διαμεσολάβηση των ΗΠΑ, το Ισραήλ, τα ΗΑΕ και το Μπαχρέιν συμφώνησαν να προωθήσουν τον διαθρησκευτικό και διαπολιτισμικό διάλογο και να συνεργαστούν σε θέματα χαμηλής πολιτικής (τουρισμός, ενέργεια κτλ), ώστε να προωθήσουν την ειρήνη στη Μέση Ανατολή.
Ο ρόλος ενός ακόμη παίκτη στην διεθνή σκακιέρα και εν προκειμένω στη Μέση Ανατολή που δεν πρέπει να παραληφθεί, είναι αυτός της Τουρκίας. Η Τουρκία διαδραματίζοντας, σε πρώτη φάση, τον ρόλο του επιτήδειου ουδέτερου, απέφυγε να καταδικάσει την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς, ενώ εν συνεχεία τάχθηκε ξεκάθαρα υπέρ του παλαιστινιακού λαού. Επιπρόσθετα, φιλοξενεί στελέχη της Χαμάς, διότι τα κεντρικά γραφεία της βρίσκονται στην Κωνσταντινούπολη και συλλήβδην ο ισλαμικός χαρακτήρας του AKP φαίνεται να ανησυχεί το Ισραήλ.
Σε όλη τη διάρκεια του 20ού αιώνα ο παναραβισμός και ο σιωνισμός αντιπαρατίθενται, χωρίς ποτέ να εξετάζουν την πιθανότητα να οικοδομηθεί μια σύνθετη πολυπολιτισμική οντότητα. Οι μεν Παλαιστίνιοι διεκδικούν το δικαίωμα αυτοδιάθεσης και συγκρότησης ανεξάρτητου κράτους, το δε Ισραήλ παραβιάζει το διεθνές δίκαιο, την διεθνή νομιμότητα, τα ψηφίσματα του ΟΗΕ και συγχρόνως έχει καταψηφίσει το καταστατικό του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, το οποίο είναι το κατεξοχήν αρμόδιο όργανο για την ποινική δίωξη προσώπων για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, το έγκλημα της γενοκτονίας και τον επιθετικό πόλεμο.
Συνεπώς, το πρόβλημα είναι σύνθετο, αλλά η μοναδική βιώσιμη λύση είναι γνωστή. Η λύση των δύο κρατών έχει σκιαγραφηθεί σε πολλά σχέδια και προτάσεις (π.χ. Καμπ Ντέιβιντ [2000], Πρωτοβουλία Γενεύης, Σαουδαραβικό σχέδιο κλπ.) με στόχο τη δημιουργία ενός βιώσιμου παλαιστινιακού κράτους στη Λωρίδα της Γάζας και το σύνολο σχεδόν της Δυτικής Όχθης, με εγκατάλειψη των περισσοτέρων ισραηλινών οικισμών, και εδαφική αποζημίωση των Παλαιστινίων για όσους οικισμούς διατηρηθούν, διασφάλιση απρόσκοπτης επικοινωνίας μεταξύ Γάζας και Δυτικής Όχθης, αναγνώριση του κράτους του Ισραήλ από ολόκληρο τον αραβικό κόσμο, διαίρεση της Ιερουσαλήμ και κατεδάφιση του Τείχους Ασφαλείας.
Πηγές:
Θάνος Π. Ντόκος. Στρατηγικό Αλφαβητάρι Αραβο-Ισραηλινής διένεξης. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/gsBFW
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2020). Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/E-9-2020-006093_EL.html
Μιχάλης Ψύλος. (2023). 1947-2023:76 χρόνια Ισραηλινο-Παλαιστινιακών συγκρούσεων, χωρίς ορατό τέλος. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/kosmos/1523289/evdominta-exi-chronia-israilino-palaistiniakon-sygkroyseon-choris-orato-telos/
Ζοζέπ Μπορέλ. (2023). Το Ισραήλ καταπατά το διεθνές δίκαιο στη Γάζα . Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/kosmos/story/386240/borel-to-israil-katapata-to-diethnes-dikaio-sti-gaza
Γεώργιος Κουκάκης. (2023). Η διεθνής σκακιέρα, η επόμενη μέρα στη Μέση Ανατολή και ο ρόλος της Ελλάδας. Διαθέσιμο σε: https://infognomonpolitics.gr/2023/10/giorgos-koukakis-sto-liberal-i-diethnis-skakiera-i-epomeni-mera-sti-m-anatoli-kai-i-thesi-tis-elladas/
Πηγή φωτογραφίας: