Γράφει ο Γεώργιος Τσιάλας
Εισαγωγή
Το εξεταζόμενο θέμα έχει διττό σκοπό. Από τη μια δείχνει την ιδιαίτερη φύση ενός πολιτικού ηγέτη, κυρίως λόγω της αλληλεπίδρασης των διαφορετικών χαρακτηριστικών ενός ηγέτη, όπως τα χαρακτηριστικά του «Big Man» και του «Chief». Από την άλλη το δοκίμιο απεικονίζει τη σημασία του εξεταζόμενου φαινομένου σε σχέση με την πολιτική ηγεσία και οργάνωση.
Μεθοδολογία
Ως σημείο εκκίνησης θα λάβουμε υπόψη ως υπόθεση ερευνας ότι οι πολιτικοί ηγέτες εμφανίζουν έναν συνδυασμό χαρακτηριστικών «Big Man» και «Chief», ο οποίος είναι επωφελής για την πολιτική οργάνωση και την ιδιότητά τους ως ηγετών. Η αναλυτική διαδικασία θα ξεκινήσει με μια σύντομη εξέταση της Βεμεπεριανής κατηγοριοποίησης των τύπων ηγεσίας και τη Μακιαβελική θεωρία. Με αυτόν τον τρόπο θα εξεταστεί ως ρόλος η ιδιότητα του ηγέτη, αποτελούμενη από διαφορετικά χαρακτηριστικά που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους.
Επιπλέον, η παραπάνω διπλωματική εργασία θα ολοκληρωθεί με αντιπαράθεση των χαρακτηριστικών του «Big Man» και του «Chief». Αυτό το σημείο έρευνας θα οδηγήσει σε μια περισσότερο αντιπροσωπευτική θεωρητική βάση για την εξέταση του τρέχοντος θέματος που υποστηρίζεται από εμπειρικά παραδείγματα. Με αυτή την αναλυτική διαδικασία, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε την κατάσταση του πολιτικού ηγέτη ως σύνολο χαρακτηριστικών, με κάθε χαρακτηριστικό κατάλληλο για διαφορετικές λειτουργίες και περιστάσεις. Στο επόμενο επίπεδο, η ανάλυση θα χρησιμοποιήσει τα δεδομένα της προαναφερθείσας αναλυτικής διαδικασίας για τη διαπίστωση της εμφάνισης και των δύο χαρακτηριστικών στο status του πολιτικού ηγέτη και τη σημασία τους στην πολιτική διαδικασία και οργάνωση.
Ο διαφορετικός τύπος ηγεσίας σύμφωνα με τη Βεμπεριανή Θεωρία, την Μακιαβελική θεωρία ενός ηγέτη και η απόδειξη της πολλαπλής φύσης ενός ηγέτη
Καταρχάς, ο ρόλος του πολιτικού ηγέτη έχει ιδιαίτερη φύση. Αυτή η θέση έχει αναλυθεί από πολλούς πολιτικούς στοχαστές και πολιτικούς θεωρητικούς όπως ο M. Βέμπερ και ο N. Μακιαβέλλι. Ο πρώτος, στη θεωρία του για την τυπολογία των μητρώων εξουσίας, προσπάθησε να οργανώσει τους διαφορετικούς τύπους ηγέτη. Ο τελευταίος, με παρόμοιο τρόπο έδειξε τις διαφορετικές πτυχές που ενσωματώνονται στο ρόλο του ηγέτη.
Συγκεκριμένα, ο Μακιαβέλλι στο έργο «Ο Ηγεμόνας» ήταν από τους πρώτους που εννοιολόγησαν την πολυχαρακτηριστική φύση ενός πολιτικού ηγέτη. Με πραγματιστική άποψη ο θεωρητικός απεικονίζει την ανάγκη ενός ηγέτη να προσαρμόσει ανάλογα την προσωπικότητά του και τις πρακτικές του περιστάσεις, όταν αναφέρεται στη διπλή ιδιότητα ενός ηγεμόνα, ως λιονταριού στις εξωτερικές υποθέσεις του κράτους και ως αλεπού στις εσωτερικές υποθέσεις (Machiavelli, 2019). Ο Μακιαβέλλι υποδεικνύει ότι ο πολιτικός ηγέτης πρέπει να έχει πολλά διαφορετικά χαρακτηριστικά. Αυτό μπορεί να είναι εμφανές σε πολλά εμπειρικά παραδείγματα και σύμφωνα με τον «Table 1». Όπως υποδεικνύεται σύμφωνα με τις περιστάσεις, ο πολιτικός ηγέτης μπορεί να επιδείξει είτε την ιδιότητα του «λιονταριού» είτε της «αλεπούς» για να προωθήσει τη δύναμη, συνοχή και οργάνωση στο κράτος του.
π.χ. Ο Στάλιν, ο διαβόητος σοβιετικός δικτάτορας είναι η ενσάρκωση της μακιαβελικής θεωρίας. Τα ιστορικά στοιχεία απεικονίζουν ότι σύμφωνα με τις περιστάσεις συμπεριφέρεται είτε ως «Λιοντάρι» ή ως «Αλεπού». Αυτό το παράδειγμα θα επανεξεταστεί, σε σχέση με τα χαρακτηριστικά του «Μεγάλου Ανθρώπου» και του «Αρχηγού».
Επιπλέον, για τον Βέμπερ, η ηγεσία βασίζεται σε ποικίλα κίνητρα αλλά τελικά αυτό εξαρτάται από την αίσθηση της εξουσίας [(Weber, 2013), (McIntosh, 1970)]. Αυτή η λογική φαίνεται στη δική του θεωρία στην οποία υπάρχουν τρία είδη εξουσίας (Matheson, 1987) ή ηγεσίας. Ο πρώτος τύπος είναι η «ορθολογική/νομική εξουσία», στην οποία ο πολιτικός ηγέτης αποκτά εξουσία και η δική του εξουσία βασίζεται στην πίστη στη νομιμότητα των καθιερωμένων κανόνων και στο δικαίωμα αυτών που εξουσιοδοτούνται σύμφωνα με αυτούς τους κανόνες να εκδίδουν εντολές [(Weber, 2013), (Φαράκλας, 2018)]. Ο δεύτερος τύπος είναι η «παραδοσιακή εξουσία» που βασίζεται στην πίστη στη σημασία ενός παραδοσιακού συνόλου κανόνων [(Weber, 2013), (Matheson, 1987)]. Τελευταίος αλλά εξίσου σημαντικός, ο τρίτος τύπος είναι το «χαρισματική εξουσία», ο οποίος βασίζεται στην εξαιρετική προσωπικότητα και δεξιότητες ενός πολιτικού αρχηγού [(Weber, 2013), (Φαράκλας, 2018)].
Eάν αυτή η θεωρία εξεταστεί από εμπειρική άποψη, θα καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι δεν υπάρχει σαφής τύπος αρχής. Με άλλα λόγια, όταν εξετάζουμε οποιαδήποτε φιγούρα πολιτικού ηγέτη, στην πραγματικότητα βλέπουμε έναν συνδυασμό αυτών των διαφορετικών τύπων εξουσίας που αποτελούν τη φιγούρα του πολιτικού ηγέτη. Όπως φαίνεται στον «Table 2» αυτοί οι τύποι εξουσίας βρίσκονται σε διαρκή αλληλεπίδραση και ανάλογα με τις περιστάσεις, σχηματίζουν τη φύση ενός πολιτικού προσώπου.
Τα χαρακτηριστικά του «Big Man» και του «Chief» σε σχέση με μια εμπειρική εξέταση της πολιτικής ηγεσίας
Σε αυτό το τμήμα, πρέπει να εισαχθεί η έννοια του «Big Man» και του «Chief» έτσι ώστε να αποκτήσουμε μια βαθύτερη κατανόηση της φύσης ενός πολιτικού ηγέτη. Αυτές οι έννοιες έχουν εμφανιστεί μέσω εμπειρικών εξετάσεων ορισμένων συγκεκριμένων κοινωνιών, αλλά θα μπορούσαν να ενσωματωθούν στους κλασικούς δυτικούς τύπους εξουσίας. Πριν από αυτή την τοποθέτηση, θα χρειαστεί μια σύντομη ανάλυση των όρων, ακολουθούμενη από εμπειρικά παραδείγματα.
Πρώτον και κύριον, πρέπει να ληφθεί υπόψη η ανάλυση του M.D. Sahlins για τους δύο τύπους ηγετών. Ο συγγραφέας μέσα από την ανθρωπολογική του ανάλυση μας παρέχει εμπειρικά παραδείγματα των δύο τύπων πολιτικών ηγετών. Η πρώτη του μελέτη περίπτωσης είναι αυτή των Μελανήσιων κοινωνιών όπου το χαρακτηριστικό του «Big Man» είναι εμφανές μεταξύ των πολιτικών ηγετών (Sahlins, 1963). Αυτό το χαρακτηριστικό, σύμφωνα με την ανάλυση, μπορεί να ταυτιστεί με αυτό του αστού ή του επιχειρηματία, με φαινομενικό ενδιαφέρον για τη γενική ευημερία. Ο «Big Man» είναι εξαιρετικά ανταγωνιστικός στη διατήρηση της κοινωνικής του θέσης και εξουσίας, η οποία δεν βασίζεται σε ένα θεσμικό επίπεδο αλλά στις πράξεις του και στις διαπροσωπικές του σχέσεις με τα μέλη της κοινωνίας (Sahlins, 1963). Όπως φαίνεται από τον παρακάτω πίνακα, ο Μελανησιανός «Big Man» βρίσκεται σε συνεχή κατάσταση αβεβαιότητας μην του αφαιρεθεί η εξουσία από άλλον παράγοντα. Το κοινωνικό του στάτους μπορεί να εξασφαλιστεί μόνο από την αποτελεσματικότητα και την παραγωγικότητά του σε θέματα οργάνωσης.
Μια παρόμοια λογική με αυτή του χαρακτηριστικού του «Big Man» βρίσκεται στη θεωρία P. Clastres για κάποια μορφή διατεταγμένης αναρχίας. Στη θεωρία του ένα είδος φιγούρας «Big Man» απεικονίζεται στο πλαίσιο της διατεταγμένης αναρχίας (Clastres, 1987). Όπως αναφέρει:
«Ο αρχηγός δεν έχει καμία εξουσία στη διάθεσή του, καμία δύναμη εξαναγκασμού, κανένα μέσο για να δώσει διαταγή. Ο αρχηγός δεν είναι διοικητής; Οι άνθρωποι της φυλής δεν έχουν καμία υποχρέωση να υπακούουν […] Ο αρχηγός είναι εκεί για να υπηρετεί την κοινωνία, έτσι μια κοινωνία […] ασκεί την εξουσία της πάνω στον αρχηγό».
Σε αυτή την περίπτωση, η λειτουργία του ηγέτη ελέγχεται από τη λαϊκή γνώμη και έχει μια ασταθή φύση (Clastres, 1987) όπως ο «Big Man» στην ανάλυση του Freeman. Κάτι παρόμοιο μπορεί να παρατηρηθεί στις περιπτώσεις των Ιταλών μαφιόζων που μπορούν να θεωρηθούν ως ένας τύπος ηγέτη «Big Man». Ο Σικελός «Patron» έχει παράνομη επιρροή που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την παροχή βοήθειας ή προστασίας στα μέλη της κοινωνίας και σε αντάλλαγμα διατηρεί την παραδοσιακή του εξουσία (Boissevain, 1966) που μπορεί να έχει κάποια χαρισματικά χαρακτηριστικά. Στο φάσμα του «Μεγάλου Ανθρώπου», η εξουσία του δεσμεύεται από τη λαϊκή γνώμη.
Από την άλλη, το χαρακτηριστικό του «Chief» είναι διαφορετικό τόσο σε επίπεδο δομής όσο και πρακτικής. Σύμφωνα με τον Sahlins, στις Πολυνησιακές κοινωνίες, όπου αυτό το χαρακτηριστικό του ηγέτη είναι πιο εμφανές, η κοινωνική δομή έχει ένα καλά καθορισμένο σχήμα πυραμίδας όπως φαίνεται στον παρακάτω πίνακα.
Στην περίπτωση αυτή, η εξουσία του πολιτικού ηγέτη βασίζεται στην πολιτική του υπόσταση η οποία διασφαλίζεται από το θεσμικό πλαίσιο (Sahlins, 1963). Προέρχεται δηλαδή η εξουσία του από το αξίωμά του, τον τίτλο του, τον βαθμό του επί του υπολοίπου «chiefdom». Σε σύγκριση με τον «Big Man», ο «Chief» δεν χρειάζεται να αγωνίζεται για τη συνέχεια της ηγεσίας του με την αποτελεσματικότητά του ή την λαϊκή έγκριση των λειτουργιών του και έχει μια πιο σταθερή κατάσταση από την προηγούμενη (Sahlins, 1963). Από την άλλη πλευρά, είναι προφανές ότι και τα δύο χαρακτηριστικά παίζουν καθοριστικό ρόλο στην πολιτική οργάνωση, όπως η διανομή και η αναδιανομή αγαθών.
Εμπειρική απόδειξη της εμφάνισης τόσο του χαρακτηριστικού του «Big Man» όσο και του «Chief» και η σημασία και των δύο χαρακτηριστικών σε σχέση με την πολιτική ηγεσία και οργάνωση
Σε αυτό το στάδιο, η εμπειρική εξέταση, μαζί με το θεωρητικό πλαίσιο, θα αποδείξουν ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν σαφείς τύποι πολιτικού ηγέτη, αλλά ένας συνδυασμός των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών. Αυτή η διατριβή θα αποδείξει τη σημασία και των δύο χαρακτηριστικών σε σχέση με την πολιτική οργάνωση και την ηγεσία.
Όπως φαίνεται στην ανάλυση του L. Freeman, μια πολιτική προσωπικότητα μπορεί να εμφανίσει και τα δύο χαρακτηριστικά είτε ταυτόχρονα είτε το ένα πριν την εκλογική περίοδο και το άλλο αφού λάβει το κύρος του αξιώματός του. Εξετάζοντας την προσωπικότητα του πρώην προέδρου της Μαδαγασκάρης, Marc Ravalomanana, ο ερευνητής βρίσκει χαρακτηριστικά «Big Man» και «Chief» στην προσωπικότητά του (Freeman, 2007). Συγκεκριμένα, ο Freeman σημειώνει ότι κατά τη διάρκεια της προεκλογικής του εκστρατείας, το χαρακτηριστικό του «Big Man» ήταν πιο εμφανές. Η ανάγκη του να εδραιώσει την εξουσία του και να κερδίσει τη δική του θέση στην πολιτική σκηνή βασιζόταν στην κοινωνική του εικόνα και στη διαπροσωπική του σχέση με τους ψηφοφόρους.
Μετά την εκλογή του, ο Freeman περιέγραψε την άνοδο της σημασίας του χαρακτηριστικού του «Big Man». Ωστόσο, είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι ακόμη και μετά την εκλογή του, υπήρξαν περιστατικά στα οποία το χαρακτηριστικό του «Big Man» έπαιξε σημαντικό ρόλο στην σταθερότητα του καθεστώτος του και στη διατήρηση της λαϊκής του υποστήριξης (Freeman, 2007). Αυτή η μελέτη περίπτωσης δεν εμπίπτει στη θεωρία του Clastre, εκτός από το γεγονός ότι η δημοτικότητά του έπαιξε έναν σημαντικό ρόλο, αφού στην περίπτωση αυτή ο πολιτικός αρχηγός έχει νόμιμη εξουσία και δεν αποτελεί μέρος μιας οριζόντιας κοινωνίας ισότητας (Clastres, 1987).
Τέλος, πρέπει να σκεφτεί κανείς τι μπορεί να προσφέρει αυτή η ταυτόχρονη ύπαρξη και των δύο χαρακτηριστικών. Σε μια στρουκτουραλιστική προσέγγιση, μπορεί να υποστηριχθεί ότι αυτό το φαινόμενο μπορεί να είναι επωφελές τόσο για τον ηγέτη όσο και για την πολιτική οργάνωση. Ένας πολιτικός ηγέτης μπορεί να χρησιμοποιήσει το χαρακτηριστικό «Big Man» να ενισχύει τους δεσμούς του με τους ψηφοφόρους του και τους πολίτες, αφού θα στηρίζεται στις διαπροσωπικές σχέσεις για να διατηρήσει τη λαϊκή του υποστήριξη, κάτι που δεν μπορεί να επιτευχθεί εύκολα με το χαρακτηριστικό του «Chief». Χρησιμοποιώντας το χαρακτηριστικό του «Chief» μπορεί να παρέχει στο κοινό μια εικόνα ακεραιότητας και επαγγελματισμού που πηγάζει από τη δική του κατάσταση. Ως αποτέλεσμα, όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία μπορούν να είναι ωφέλιμα για την πολιτική οργάνωση όχι μόνο επειδή ενισχύουν την κοινωνική συνοχή αλλά μπορούν επίσης να δώσουν την ευκαιρία σε έναν πολιτικό ηγέτη να ενεργήσει σε ένα πλαίσιο όπου οι γενικές «κυριαρχικές» πρακτικές δεν είναι αποτελεσματικές ή δημοφιλείς.
Συμπεράσματα
Σύμφωνα με την παραπάνω ανάλυση αποδεικνύεται ότι υπάρχουν περιπτώσεις που ένας πολιτικός ηγέτης εμφανίζει χαρακτηριστικά «Big Man» και «Chief». Αυτή η στρατηγική, όπως αποδεικνύεται από την εμπειρική εξέταση, έχει βασικό ρόλο όχι μόνο στη διατήρηση της πολιτικής ηγεσίας αλλά είναι και επωφελής για την πολιτική οργάνωση. Σύμφωνα με τις συνθήκες και τα ζητήματα που πρέπει να επιλύσει ο πολιτικός αρχηγός, αυτά τα δύο χαρακτηριστικά μπορούν να προσαρμοστούν ώστε να αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά μια μεγάλη ποικιλία θεμάτων. Αυτά τα θέματα έχουν να κάνουν με την πολιτική οργάνωση με διάφορους τρόπους όπως η διανομή και αναδιανομή αγαθών, υπηρεσιών, εργασίας ή γενικά ο γραφειοκρατικός και διοικητικός έλεγχος.
Πηγές:
Astuti, Parry, J. P., & Stafford, C. (2007). Questions of anthropology. Berg.
Boissevain, J. (1966). Patronage in Sicily. Man, 1(1), 18–33.
Clastres. (1987). Society against the state : essays in political anthropology. Zone Books.
Machiavelli, Skinner, Q., & Price, R. (2019). Machiavelli : the prince (Skinner & R. Price, Eds.; Second edition.). Cambridge University Press.
Matheson, C. (1987). Weber and the Classification of Forms of Legitimacy. The British Journal of Sociology, 38(2), 199–215.
McIntosh, D. (1970). Weber and Freud: On the nature and sources of authority. American sociological review, 901-911.
Parry, J., Astuti, R., & Stafford, C. (Eds.). (2007). Questions of anthropology. Bloomsbury Publishing.
Sahlins, M. D. (1963). Poor Man, Rich Man, Big-Man, Chief: Political Types in Melanesia and Polynesia. Comparative Studies in Society and History, 5(3), 285–303.
Weber, Roth, G., & Wittich, C. (2013). Economy and society : an outline of interpretive sociology (Roth & C. Wittich, Eds.). University of California Press.
Φαράκλας, Γ. (2018). Η λογική του Κεφαλαίου, Μια κριτική εισαγωγή στην σκέψη του Μαρξ και του Βέμπερ. Published by Εστία
Πηγή εικόνας: Team Leverage Edu. (2020). Lessons to Learn form Political Leaders. Διαθέσιμη εδώ: https://leverageedu.com/blog/political-leaders/