Γράφει η Αθηνά Φατσέα
Τους τελευταίους μήνες, ο πόλεμος που μαίνεται στην Ουκρανία έχει επιφέρει συνέπειες σε πολλαπλά επίπεδα. Μεταξύ άλλων, η διεθνής κοινότητα εκφράζει την ανησυχία της για την καταστροφή πολιτιστικών αγαθών και χώρων. Με βάση πρόσφατη έρευνα της UNESCO, μέχρι σήμερα, 152 μνημεία πολιτιστικής κληρονομιάς έχουν καταστραφεί μερικώς ή ολοσχερώς στην Ουκρανία. Συγκεκριμένα, πρόκειται για 70 θρησκευτικούς χώρους, 30 ιστορικά κτίρια, 18 πολιτιστικά κέντρα, 15 μνημεία, 12 μουσεία και 7 βιβλιοθήκες. Μάλιστα, το μεγαλύτερο μέρος των εν λόγω καταστροφών εντοπίζεται σε τρεις περιοχές· στο Ντονέτσκ, στο Χάρκοβο και στο Κίεβο.
Από την έναρξη του πολέμου, καταβάλλονται προσπάθειες για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Άλλωστε, η Ουκρανία διαθέτει 7 χώρους που έχουν χαρακτηριστεί ως μνημεία παγκόσμιας κληρονομιάς από την UNESCO. Πρόκειται για τον καθεδρικό ναό της Αγίας Σοφίας στο Κίεβο, το ιστορικό κέντρο της πόλης του Λβιβ, την αρχαία πόλη της Χερσώνας στην Κριμαία, το Απόθεμα Βιόσφαιρας Καρπαθίων, την Κατοικία των Μπουκοβινιανών και Δαλματών Μητροπολιτών, το μοναστηριακό συγκρότημα της Λαύρας των Σπηλαίων του Κιέβου και τις Ξύλινες Εκκλησίες της περιοχής των Καρπαθίων στη δυτική Ουκρανία. Φυσικά, υπάρχει και πλήθος άλλων σημαντικών πολιτιστικών χώρων στην Ουκρανία, οι οποίοι χρήζουν προστασίας, ενώ μερικοί εξ αυτών έχουν ήδη πληγεί. Για παράδειγμα, το κτίριο της όπερας και της αίθουσας συναυλιών στο Χάρκοβο αποτέλεσαν στόχο των ρωσικών πυραύλων.
Τόσο η Ουκρανία όσο και η Ρωσία έχουν υπογράψει τη Σύμβαση της Χάγης του 1954 για την Προστασία των Πολιτιστικών Αγαθών σε περίπτωση ένοπλης σύρραξης και, επομένως, έχουν την υποχρέωση να προστατεύουν την πολιτιστική κληρονομιά σε περίπτωση ένοπλων συγκρούσεων. Σύμφωνα με το προοίμιο της Σύμβασης, η ζημία σε πολιτιστικά αγαθά που ανήκουν σε οποιονδήποτε λαό σημαίνει ζημία στην πολιτιστική κληρονομιά όλης της ανθρωπότητας. Οι μαζικές καταστροφές μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου οδήγησαν στην υιοθέτηση της εν λόγω Σύμβασης. Σχεδόν επτά δεκαετίες αργότερα, η συζήτηση για την προστασία πολιτιστικών θησαυρών σε εμπόλεμες περιοχές παραμένει ―δυστυχώς―επίκαιρη.
Διεθνείς οργανισμοί, όπως η UΝΕSCΟ, έχουν καλέσει τη διεθνή κοινότητα να συνδράμει σε μια κοινή προσπάθεια για την προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς της Ουκρανίας. Μέσω της καταγραφής των καταστροφών των μνημείων πολιτιστικής κληρονομιάς, η UNESCO αναδεικνύει την επιτακτικότητα της κατάστασης και προλειαίνει το έδαφος για τη μελλοντική ανοικοδόμησή τους. Μάλιστα, έχει ήδη δημιουργηθεί ένα ταμείο για την οικονομική στήριξη της Ουκρανίας. Παράλληλα, η UNESCO παρείχε τεχνικές συμβουλές σε ειδικούς για την προστασία των κτιρίων και των εργασιών καταγραφής, εντοπίστηκαν ασφαλείς τοποθεσίες για τη μεταφορά των κινητών αγαθών και ενισχύθηκαν τα μέτρα πυρόσβεσης. Η UNESCO βοήθησε, επίσης, τις ουκρανικές αρχές στη σήμανση πολιτιστικών χώρων με το χαρακτηριστικό έμβλημα της μπλε ασπίδας (blue shield). Αναλυτικότερα, το εν λόγω σύμβολο δηλώνει ότι το αγαθό που το φέρει προστατεύεται βάσει της Σύμβασης της Χάγης του 1954. Συνακόλουθα, ενδεχόμενη παραβίασή του θεωρείται παραβίαση του διεθνούς δικαίου και μπορεί να διωχθεί.
Ταυτόχρονα, μέχρι σήμερα, εθελοντές και ειδικοί έχουν προσφέρει τη βοήθειά τους σε μια προσπάθεια διαφύλαξης της επαπειλούμενης πολιτιστικής κληρονομιάς της χώρας. Ιδιαίτερα σημαντική είναι προσπάθεια που καταβάλλεται από μια νεοσύστατη διαδικτυακή οργάνωση, η οποία ονομάζεται “Saving Ukrainian Cultural Heritage Online” (SUCHO) και αποτελείται από βιβλιοθηκάριους, αρχειοθέτες, προγραμματιστές και ερευνητές, σε συνεργασία με ερευνητικά ιδρύματα. Η εν λόγω οργάνωση έχει ως στόχο τη διάσωση των πολιτιστικών αγαθών και μνημείων της χώρας, μέσω της εφαρμογής καινοτόμων ψηφιακών μεθόδων για την καταλογογράφηση του αρχειακού υλικού, το οποίο θα καταστεί για πρώτη φορά διαθέσιμο στους ερευνητές σε παγκόσμιο επίπεδο.
Αδιαμφισβήτητα, μετά την παύση του πολέμου, η πολιτιστική κληρονομιά της Ουκρανίας θα μπορούσε να λειτουργήσει ως συνεκτικός δεσμός με το παρελθόν της χώρας και ως τη βάση για την ανοικοδόμησή της. Σήμερα, η στοχοποίηση πολιτιστικών χώρων έχει εξελιχθεί σε μια τακτική του πολέμου, με στόχο την πρόκληση ζημιών και καταστροφών στην εκάστοτε πληττόμενη κοινωνία. Σε αυτό το πλαίσιο, καθίσταται ακόμα πιο κρίσιμη η διαφύλαξη των πολιτιστικών μνημείων της χώρας, προκειμένου οι καταστροφές να είναι όσο το δυνατόν πιο περιορισμένες και να μη διαρραγεί η σχέση των Ουκρανών πολιτών με την ιστορία και τον πολιτισμό τους, αλλά να διατηρηθεί και μεταβιβαστεί στις επόμενες γενιές.
Πηγές
Η Καθημερινή (2022) Ουκρανία: Υπέρ βωμών και εστιών πολιτισμού, Διαθέσιμο στο: https://www.kathimerini.gr/world/561769843/oykrania-yper-vomon-kai-estion-politismoy/ (Ημερομηνία επίσκεψης: 27 Ιουνίου 2022).
Bellamy, D. (2022) ‘Cultural cleansing’: Ukraine’s heritage is in danger, UNESCO warns, Euronews, Available at: https://www.euronews.com/culture/2022/03/12/ukraine-s-cultural-heritage-is-in-danger-unesco-warns (Accessed 26 June 2022).
Deutsche Welle (2022) How Ukrainian cultural heritage is being preserved online, Available at: https://www.dw.com/en/how-ukrainian-cultural-heritage-is-being-preserved-online/a-61231999 (Accessed 18 June 2022).
UNESCO (2022) Ukraine: over 150 cultural sites partially or totally destroyed, Available at: https://www.unesco.org/en/articles/ukraine-over-150-cultural-sites-partially-or-totally-destroyed?fbclid=IwAR2Uclv8UpsPqjhqjngvH45J80aw9inJlFcxQbSXhZQ9__flCuQTzFq-xeM (Accessed 27 June 2022).
United Nations, Cultural destruction in Ukraine by Russian forces will reverberate for years, UN rights expert warns, Available at: https://news.un.org/en/story/2022/05/1119052 (Accessed 21 June 2022). Πηγή εικόνας: https://news.un.org/en/story/2022/05/1119052