Γράφει ο Μάρκος Ρόκας
Η ψήφος για τις επερχόμενες Ευρωπαϊκές Εκλογές του 2024 θα καταστεί κρίσιμη, καθώς μέσω αυτής θα διαμορφωθούν τα επόμενα 5 χρόνια των ευρωπαϊκών πολιτικών και του Κοινοβουλίου σε ένα κλίμα διεθνών αναταραχών λόγω των πολέμων και των τεταμένων διακρατικών σχέσεων. H βαρύτητα που έχει η ψήφος και οι εκλογές εν γένει, αποδεικνύεται από ορισμένες μεταρρυθμίσεις σε μια από τις σημαντικότερες συνθήκες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη Συνθήκη της Λισαβόνας.
Η παρούσα ανάλυση επιχειρεί να προσεγγίσει τη Συνθήκη αυτή, καθώς αποτελεί κομβικό σημείο για την ιστορία της ΕΕ. Αρχικά, θα γίνει αναφορά στο ιστορικό πλαίσιο της Συνθήκης, καθώς και στους λόγους που οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των κρατών-μελών κατέληξαν στην υπογραφή της. Έπειτα, θα επικεντρωθεί στις εξουσίες και στις αρμοδιότητες που η Συνθήκη αυτή αναγνώρισε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Η Συνθήκη της Λισαβόνας ή αλλιώς η Ευρωπαϊκή Μεταρρυθμιστική Συνθήκη εγκρίθηκε από τις κυβερνήσεις των κρατών-μελών στις 18-19 Οκτωβρίου 2007 στη Λισαβόνα. Υπογράφηκε στις 13 Δεκεμβρίου από τον Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Hans-Gert Pöttering και τέθηκε σε ισχύ από την 1η Δεκεμβρίου 2009. Με τη Συνθήκη αυτή, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέκτησε νέες αρμοδιότητες ενώ διασφαλίστηκε η πλήρης ισότητα αυτού με τους υπόλοιπους θεσμούς, αλλά και η δυνατότητα διαμόρφωσης των πολιτικών της Ευρώπης και ο τρόπος συνεργασίας με τους υπόλοιπους θεσμούς της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεταξύ Κοινοβουλίου και Συμβουλίου δε, παρατηρείται πιο στενή συνεργασία ως προς τη διαδικασία του ετήσιου προϋπολογισμού, εφόσον πρέπει να έρθουν σε κοινή συμφωνία επί του σχεδίου που έχει υποβάλλει η Επιτροπή.
Ο γενικότερος στόχος είναι ο εκδημοκρατισμός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Οι βασικές αλλαγές που επιφέρει η Συνθήκη είναι η προσπάθεια επίτευξης της διαφάνειας και της αποτελεσματικότητας στη διαδικασία λήψης αποφάσεων, η ενισχυμένη συμμετοχή των πολιτών στις εκλογές, αλλά και γενικά σε πρωτοβουλίες της Ένωσης, όπως η προστασία των πολιτών και των δικαιωμάτων τους. Επιπρόσθετα, υφίσταται η δυνατότητα υπογραφής διεθνών συμφωνιών, εφόσον έχουν παραχωρηθεί σχετικές αρμοδιότητες από τα κράτη μέλη.
Ως προς την προστασία των δικαιωμάτων, ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων αποκτά δεσμευτικό νομικό χαρακτήρα δηλαδή αποτελεί πλέον πηγή πρωτογενούς δικαίου παρόλο που δεν ενσωματώνεται απευθείας στη Συνθήκη (άρθρο 6 παράγραφος 1 ΣΕΕ). Ο Χάρτης Θεμελιωδών Δικαιωμάτων ήταν καινοτόμος και πρωτοπόρος προσθέτοντας στην απαγόρευση λόγω διακρίσεων θέματα αναπηρίας, γενετήσιου προσανατολισμού και ηλικίας ενώ όλα τα δικαιώματα παρέχονται σε όλους τους πολίτες στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Με βάση τη Συνθήκη της Λισαβόνας, για να προσχωρήσει μία χώρα στην Ένωση πρέπει να δεσμευτεί νομικά αναφορικά με την τήρηση των διατάξεων του Χάρτη Θεμελιωδών Δικαιωμάτων και της ΕΣΔΑ (Ευρωπαϊκή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Ανθρώπου).
Αρχικά η Συνθήκη της Λισαβόνας προοριζόταν να είναι ένα συνταγματικό σχέδιο το 2001 ή αλλιώς δήλωση Λάκεν. Δηλαδή πριν την Συνθήκη σχεδιαζόταν η υπογραφή ενός Ευρωπαϊκού Συντάγματος. Ακολούθησαν τα επόμενα χρόνια συζητήσεις και διαβουλεύσεις για τη θέσπιση του Συντάγματος αυτού. Ωστόσο, οι αρνητικές αντιδράσεις που καταγράφηκαν, είχαν ως συνέπεια την τροποποίηση υπό πορτογαλική προεδρία και τελικά τη διαμόρφωση και σύναψη της Συνθήκης της Λισαβόνας.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έλαβε νέες και σημαντικές αρμοδιότητες. Αρχικά δύναται να αποφασίζει για Διεθνείς Συμφωνίες, καθώς και να προτείνει τροποποιήσεις σε Συνθήκες, όπως το Συμβούλιο, η Επιτροπή και οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών. Μια από τις σημαντικότερες αρμοδιότητες που έχει πλέον το Κοινοβούλιο, είναι η εκλογή του Προέδρου της Επιτροπής. Η τελευταία αποτελεί την εκτελεστική εξουσία της Ένωσης ενώ η εκλογή του Προέδρου της γίνεται μέσα σε μία ειδική ολομέλεια. Η υποψηφιότητα αυτού δε, προτείνεται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία και πάντα με βάση τα αποτελέσματα των ευρωπαϊκών εκλογών.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απαρτίζεται συνολικά από 705 βουλευτές από την 1η Φεβρουαρίου 2020 και με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ. Πρόκειται για «αντιπροσώπους των πολιτών της Ένωσης» σύμφωνα με το άρθρο 14 παράγραφος 2 της ΣΕΕ. Όμως, στη Συνθήκη είχε οριστεί ο αριθμος 751 βουλευτών, οι οποίοι εκπροσωπούν τις χώρες με αναλογικό τρόπο, με φθίνουσα σειρά και με βάση τον πληθυσμό. Η Γερμανία εκπροσωπείται από 96 βουλευτές που είναι ο μέγιστος αριθμός εδρών. Αντίθετα, χώρες όπως η Κύπρος και το Λουξεμβούργο εκπροσωπούνται από 6 βουλευτές που είναι ο μικρότερος αριθμός εδρών. Με την αποχώρηση του Ηνωμένου Βασιλείου, οι 27 από τις 73 έδρες που διατηρούσε δόθηκαν σε άλλες χώρες και οι άλλες 46 έδρες δεν δόθηκαν σε κάποια χώρα και διατηρούνται για τις επικείμενες διευρύνσεις της Ένωσης σε δυτικά Βαλκάνια και ανατολική Ευρώπη.
Μια απο τις σημαντικότερες αλλαγές που παρατηρείται, είναι η νομοθετική διαδικασία του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, εφόσον η απλή διαδικασία συναπόφασης αντικαταστάθηκε από τη συνήθη νομοθετική διαδικασία σε 40 νέους τομείς που αφορούν πολιτικές γεωργίας, δικαιοσύνης, μετανάστευσης, ενέργειας, αλλά και τον προϋπολογισμό της Ένωσης. Αρχικά, η Επιτροπή υποβάλλει πρόταση στο Συμβούλιο και στο Κοινοβούλιο, η οποία εγκρίνεται από αμφότερα τα σώματα είτε στην πρώτη είτε στη δεύτερη ανάγνωση. Αν δεν υπάρξει συμφωνία, τότε συγκαλείται η επιτροπή συνδιαλλαγής και εάν εγκριθεί το κοινό σχέδιο στην τρίτη ανάγνωση, εκδίδεται η νομοθετική πράξη (Άρθρα 289 και 294 ΣΛΕΕ).
Εκτός αυτού η διαδικασία διαβούλευσης παραμένει αναλλοίωτη. Υπάρχει επίσης και η “διαδικασία έγκρισης”, κατά την οποία οι βουλευτές έχουν το δικαίωμα να δεχτούν ή να απορρίψουν τα ψηφίσματα, η γνωστή παλαιότερα ως διαδικασία “σύμφωνης γνώμης”. Όμως, έχουν και το δικαίωμα να απορρίπτουν διεθνείς συνθήκες, όπως και στην περίπτωση ACTA, μίας εμπορικής συμφωνίας καταπολέμησης της παραποίησης αγαθών και φαρμάκων που καταψηφίστηκε και απορρίφθηκε για καταπάτηση ανθρωπίνων δικαιωμάτων και ελευθεριών. Η περίπτωση αυτή αποδεικνύει ασφαλώς τις ενισχυμένες εξουσίες που διαθέτει πλέον το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.
Επιπλέον, το ύψος του ετήσιου προϋπολογισμού της Ένωσης αποφασίζεται από κοινού από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο με πλήρη ισότητα και συνεργασία μεταξύ των δύο θεσμών. Ειδικότερα, η Επιτροπή προτείνει αρχικά το σχέδιο του προϋπολογισμού ενώ στη συνέχεια πρέπει το Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο να έρθουν σε συμφωνία “επί ίσοις όροις”. Το Κοινοβούλιο δε, οφείλει μέσα σε 42 μέρες να εγκρίνει τη θέση του Συμβουλίου ή να προτείνει τροποποιήσεις. Αυτό γίνεται στη σύνοδο ολομέλειας τον Οκτώβριο, στη διάρκεια της οποίας τα μέλη ψηφίζουν επί της θέσης της Επιτροπής Προϋπολογισμών, ενώ σε περίπτωση ασυμφωνίας μεταξύ Κοινοβουλίου και Συμβουλίου, η Επιτροπή πρέπει να υποβάλλει νέο σχέδιο προϋπολογισμού.
Συνεπώς, παρατηρείται βάσει όσων αναφέρθηκαν ανωτέρω, ότι λόγω της Συνθήκης της Λισαβόνας, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο απέκτησε περισσότερη εξουσία στο πλαίσιο των θεσμών της Ένωσης, προασπίζοντας και προωθώντας τις αξίες και τα συμφέροντα των ευρωπαίων πολιτών. Με τον τρόπο αυτό, έχουν διαμορφωθεί οι απαραίτητες προϋποθέσεις με στόχο τη δημοκρατική ενίσχυση του ευρωπαϊκού οικοδομήματος και την αναδιαμόρφωση του ευρωπαϊκού κανονιστικού πλαισίου, γεγονός που αποδεικνύεται, και από το μεγαλύτερο ποσοστό των ευρωπαίων ψηφοφόρων που προσήλθε στις τελευταίες εκλογές.
Πηγές:
Eeva Pavy (2023) Η συνθήκη της Λισαβόνας. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/5/the-treaty-of-lisbon
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/ Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2023) Ετήσιος προϋπολογισμός- Consilium. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/policies/eu-annual-budget/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο/ Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης (2023) Η συνήθης νομοθετική διαδικασία. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/decision-making/ordinary-legislative-procedure/
Νέδα Αθ. Κανελλοπούλου-Μαλούχου. Η Συνθήκη της Λισσαβώνας και η εθνική συνταγµατική τάξη: Η εµβάθυνση ενός συνταγµατικού δεσµού. Διαθέσιμο σε: https://www.constitutionalism.gr/wp-content/uploads/2013/08/2010_Kanellopoulou.Neda
Το Κοινοβούλιο/Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο.Δημοσιονομικές αρμοδιότητες. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/el/powers-and-procedures/budgetary-powers
Το Κοινοβούλιο/Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Συνθήκη της Λισαβόνας. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/el/in-the-past/the-parliament-and-the-treaties/treaty-of-lisbon
Το Κοινοβούλιο/Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Το Κοινοβούλιο μετά τη συνθήκη της Λισαβόνας: Ενισχυμένος ρόλος στη διαμόρφωση της Ευρώπης. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/about-parliament/el/powers-and-procedures/the-lisbon-treaty
Πηγή Εικόνας:
Iefimerida (2021). 40 χρόνια στην ΕΕ- Η Συνθήκη της Λισαβόνας που δυνάμωσε το Ευρωκοινοβούλιο. Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/kosmos/40-hronia-ee-synthiki-lisabonas-eyrokoinoboylio