Γράφει η Τζένη Ντεμιράι
Η εκλογή του πρωθυπουργού Ζόραν Ζάεφ, τον Μάιο του 2017, αποτέλεσε καταλυτικό παράγοντα στην πορεία του μακεδονικού ζητήματος. Η επιθυμία του να πραγματοποιήσει το όνειρο των συμπατριωτών του και να εντάξει τη χώρα στο ΝΑΤΟ και την Ευρωπαϊκή Ένωση, οδήγησε στην έναρξη συζητήσεων με την Ελλάδα, με στόχο την επίλυση του ζητήματος της ονομασίας του κράτους. Αυτό, σε συνδυασμό με την επιθυμία της Ελληνικής Κυβέρνησης να διευθετήσει το ζήτημα, κρίνοντας πως είναι η «κατάλληλη ευκαιρία» να επιλυθεί μια διαμάχη 27 ετών, οδήγησαν στην υπογραφή της «Συμφωνίας των Πρεσπών», στις 12 Ιουνίου 2018, μέσω της οποίας γίνεται διεθνώς γνωστό πως οι Σκοπιανοί δεν έχουν καμία σχέση ιστορικά με τους Έλληνες πρόγονους της Μακεδονικής επικράτειας, αλλά διαθέτουν σλαβική προέλευση.
Ειδικότερα, από την ανεξαρτησία του Κράτους της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας, το 1991, το ζήτημα της ονομασίας της γειτονικής χώρας αποτέλεσε μείζον ζήτημα τόσο για την ίδια όσο και για την Ελλάδα. Συγκεκριμένα, η εθνική υπόσταση του γεωγραφικού όρου Μακεδονία που απέδιδαν στο κράτος τους, είχε ως αντίκτυπο τη δυσκολία ανάπτυξης σχέσεων καλής γειτονίας με τη χώρα μας. Για την επίλυση της διαμάχης αυτής έγιναν πολλές προσπάθειες, όπως το Πακέτο Πινέιρο τον Απρίλιο του 1992, αλλά και η πρόταση των μεσολαβητών του ΟΗΕ, Σάιρους Βανς και Λόρδου Όουεν, τον Μάιο του 1993. Ωστόσο, όλες είχαν απορριφθεί από την ΠΓΔΜ. Τη διαμάχη αυτή κατόρθωσαν, τελικά, να την λήξουν με τη Συμφωνία των Πρεσπών, οι κυβερνήσεις Ζόραν Ζάεφ και Αλέξη Τσίπρα, γεγονός που αποτέλεσε αιτία να συζητηθούν ακόμα και ως υποψήφιοι για το Νόμπελ Ειρήνης 2019.
Εντούτοις, εύκολα μπορεί να γίνει αντιληπτό πως η Συμφωνία των Πρεσπών διαθέτει σημαντικά μελανά σημεία. Η έντονη επιθυμία της γειτονικής χώρας να εισέλθει στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, θα μπορούσε να λειτουργήσει ως σπουδαίος μοχλός πίεσης και υποχώρησης της κυβέρνησης Ζάεφ. Η ελληνική πλευρά, ωστόσο, δεν κατόρθωσε να εκμεταλλευτεί στο έπακρο τα διαπραγματευτικά πλεονεκτήματα που διέθετε, με αποτέλεσμα η Συμφωνία να δυσαρεστεί την πλειοψηφία του ελληνικού λαού.
Πιο αναλυτικά, η Συμφωνία των Πρεσπών μετονόμασε το γειτονικό κράτος σε «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας». Ωστόσο, το νέο όνομα δεν ικανοποιεί τα ελληνικά εθνικά συμφέροντα, εφόσον, εύκολα υπονοούνται εδαφικές διεκδικήσεις. Συγκεκριμένα, ο όρος «Βόρεια» είναι γεωγραφικός προσδιορισμός, ο οποίος εντείνει το ιδεολόγημα των σλαβομακεδόνων περί «διαμελισμένης μακεδονικής πατρίδας» και συνειρμικά οδηγεί στη σκέψη πως υπάρχει και νότια Μακεδονία. Ενώ ο όρος «Μακεδονία», όπως αναφέρει ο καθηγητής οικονομικής γεωγραφίας και γεωπολιτικής θεωρίας, Ιωάννης Μάζης, πρέπει να αποβληθεί καθώς οι Σκοπιανοί δεν ανήκουν σε κάποια από τις διοικητικές ενότητες, οι οποίες υφίσταντο στη περιοχή την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας (βιλαέτι του Κοσσόβου και Μετοχίων, βιλαέτι του Μοναστηρίου, το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης). Επομένως, σύμφωνα με αυτή την άποψη, η ονομασία του κράτους δεν είναι απλώς μη αποδεκτή λόγω ελληνικών εθνικών συμφερόντων, αλλά ήταν πάντα ιστορικά λανθασμένη επιλογή.
Επιπρόσθετα, δε θα πρέπει να ξεχνάμε ότι οι όροι “Μακεδόνας” και “Μακεδονική Γλώσσα” συνεχίζουν να υφίστανται ως είχαν. Η αιτία της μακροχρόνιας διαμάχης των δύο κρατών ήταν η άρνηση της ελληνικής πλευράς να δοθεί μακεδονική ταυτότητα στους Σκοπιανούς. Παρόλα αυτά, η Συμφωνία τούς αποδέχεται ως Μακεδόνες/ Πολίτες της Δημοκρατίας της Βόρειας Μακεδονίας. Η υποχώρηση στο ζήτημα της υπηκοότητας αποτελεί τεράστιο μειονέκτημα των ελληνικών διαπραγματεύσεων. Προς το παρόν, η Ελλάδα δεν μπορεί να απειληθεί από το γειτονικό κράτος, αν όμως οι συνθήκες στο μέλλον το επιτρέψουν, ο όρος “Μακεδόνες” θα αποτελέσει μεγάλο πρόβλημα για την χώρα μας και σημαντικό επιχείρημα πιθανών διεκδικήσεων.
Ωστόσο, από την άλλη πλευρά, η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών αποτελεί εξέλιξη με ιδιαίτερη σημασία, εφόσον οι διαμάχες και οι αντιπαραθέσεις δεν είναι θεμιτές, και μόνο μέσω των διαπραγματεύσεων μπορεί να επιτευχθεί η γεωπολιτική σταθερότητα στην περιοχή. Οι διαπραγματεύσεις, άλλωστε, αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της Διπλωματίας. Παρά τα μειονεκτήματα, λοιπόν, η υπογραφή της Συμφωνίας διαθέτει ορισμένα θετικά χαρακτηριστικά, τα οποία πιθανόν να αποτελέσουν ευνοϊκοί γεωπολιτικοί αλλά και οικονομικοί παράγοντες στο μέλλον.
Πρώτα από όλα, όπως είχε αναφέρει ο πρώην Υπουργός Εξωτερικών, κ. Κοτζιάς, η επίλυση του ζητήματος δίνει στη χώρα μας το περιθώριο να στρέψει το βλέμμα της περισσότερο στα ανατολικά και συγκεκριμένα στην Τουρκιά, με την οποία διαθέτει ανοιχτά μέτωπα που είναι δύσκολο να κλείσουν. Η διαμόρφωση σχέσεων καλής γειτονίας με την – πλέον – Βόρεια Μακεδονία θα αποτελέσει πλεονέκτημα της χώρας μας, αφού με αυτόν τον τρόπο, θα έχει λιγότερα «ανοιχτά μέτωπα», αλλά και έναν νέο σύμμαχο, ο οποίος για πολύ καιρό θεωρούταν από την Τουρκική Κυβέρνηση, σημαντικός “μοχλός” διπλωματικής πίεσης προς την Ελλάδα.
Παράλληλα, όμως, μέσω των σχέσεων καλής γειτονίας που ενδέχεται να επιτευχθούν μετά την υπογραφή της Συμφωνίας, η Ελλάδα θα μπορέσει να επωφεληθεί εμπορικά και επιχειρηματικά, έχοντας με αυτό τον τρόπο, θετικό αντίκτυπο στην οικονομία. Σύμφωνα με τον Διεθνολόγο Κωνσταντίνο Φίλη, το γεγονός ότι η γειτονική χώρα δεν βρέχεται από θάλασσα μπορεί να αποτελέσει ένα ακόμα πλεονέκτημα της Συμφωνίας των Πρεσπών. Εάν η Ελληνική πλευρά καταφέρει να το εκμεταλλευτεί εμπορικά και πολιτικά, η Βόρεια Μακεδονία θα εξαρτηθεί από τις ελληνικές παροχές και το λιμάνι της Θεσσαλονίκης. Επιπλέον, η χώρα μας μπορεί να επωφεληθεί και ενεργειακά, αποτελώντας τον κύριο τροφοδότη της γειτονικής χώρας σε έναν, πιθανόν μελλοντικό, κάθετο άξονα παροχής αερίου.
Επίσης, το γεγονός ότι πάνω από 100 κράτη είχαν αναγνωρίσει τη γειτονική χώρα ως “Δημοκρατία της Μακεδονίας” θα πρέπει να μας απασχολεί. Διεθνώς, το γειτονικό κράτος είχε την αναγνώριση που επιθυμούσε και την υποστήριξη της πλειοψηφίας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα λόγια του Αμερικανού Πρέσβη, τα πρώτα χρόνια ανεξαρτητοποίησης και διαμάχης του γειτονικού κράτους με την Ελλάδα, το 1993, στη διάσκεψη της ΔΑΣΕ στο Ελσίνκι. Συγκεκριμένα, ανέφερε, «δεν υπάρχει κανένας κανόνας του διεθνούς δικαίου που να επιβάλλει σε μια χώρα να αλλάξει την ονομασία της». Πάρα ταύτα, η ονομασία του γειτονικού κράτους άλλαξε, και ισχύει erga omnes, δηλαδή έναντι όλων, γεγονός που δεν πρέπει να θεωρηθεί αμελητέο στοιχείο. Αποτελεί αδιαμφισβήτητα ένα σπουδαίο πλεονέκτημα της Συμφωνίας, εφόσον, πλέον, η σημασίας της «δικής μας Μακεδονίας» είναι παγκοσμίως γνωστή και αναγνωρισμένη. Η Συμφωνία των Πρεσπών επικυρώνει πως δεν υπάρχει ιστορική σύνδεση των δύο κρατών. Η “ομολογία” αυτή θα φέρει το διεθνές σύστημα με το μέρος της χώρας μας σε περίπτωση μελλοντικών διεκδικήσεων.
Η υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών αποτελεί μια ιστορική Συμφωνία που δίχασε την κοινή γνώμη, τόσο στην Ελλάδα όσο και στη Βόρεια Μακεδονία. Τα περισσότερα πολιτικά κόμματα της χώρας μας εξέφρασαν την αντίθετη άποψη στο ζήτημα. Την ίδια στιγμή, ο ελληνικός λαός μέσω πληθώρας συλλαλητηρίων που πραγματοποιήθηκαν, κυρίως στη βόρεια Ελλάδα, εξέφρασε την απογοήτευση και τη δυσαρέσκειά του. Παρόμοιες, φαίνεται πως ήταν και οι αντιδράσεις των γειτόνων, καθώς σύμφωνα με δημοσκόπηση που πραγματοποιήθηκε, πάνω από το 45% των πολιτών έχουν αρνητική άποψη για τη Συμφωνία των Πρεσπών. Εντούτοις, δεν πρέπει να λησμονούμε και την κρίσιμη κατάσταση που επικρατεί σήμερα εξαιτίας του βέτου που άσκησε η Γαλλία στην ενταξιακή πορεία της Βόρειας Μακεδονίας με αποτέλεσμα τη διακοπή των διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο Ζόραν Ζάεφ ήταν βέβαιος πως η Συμφωνία με την Ελλάδα θα αποτελούσε το κλειδί για την είσοδο της χώρας στους Διεθνείς Οργανισμούς, όπως φαίνεται, όμως, η Ελλάδα δεν αποτελούσε το μόνο εμπόδιο.
Ο δρόμος είναι ακόμα μακρύς, τίποτα δεν έχει ολοκληρωθεί, και ταυτόχρονα τίποτα δεν είναι ακόμα αρκετά ώριμο για να κριθεί. Ωστόσο, το ενδεχόμενο εκλογής του Χρίστιαν Μιτσόσκι στις επικείμενες εκλογές της γείτονος, θα πρέπει να ανησυχεί, δικαιολογημένα, την Ελληνική Κυβέρνηση, εφόσον οι ιδέες του αντιτίθενται στη Συμφωνία των Πρεσπών. Παρά την ρευστή κατάσταση που επικρατεί, όμως, δεν μπορούμε να αμφισβητήσουμε πως η Συμφωνία των Πρεσπών, μετά από 27 χρόνια, άνοιξε το δρόμο της ειρήνης ανάμεσα στα δύο κράτη και, εν γένει, στα νότια Βαλκάνια. Μπορεί να αποτελέσει μια ελπιδοφόρα έναρξη διαμόρφωσης σχέσεων καλής γειτονίας μέσω εμπορικών συναλλαγών, αμοιβαίας εκτίμησης, συνεργασίας και, προπάντων, πιστής τήρησης της Συμφωνίας και από τις δύο πλευρές. Η Ελλάδα κατάφερε να αλλάξει την ονομασία ενός κράτους και αυτό έχει συμβεί μόνο δύο φορές στην παγκόσμια ιστορία. Μικρό ή μεγάλο, δεν παύει να είναι επίτευγμα.
Πηγές:
- Λυγερός Σταύρος, Εν ονόματι της Μακεδονίας: Ο διπλωματικός πόλεμος για το όνομα, Αθήνα, εκδ. Λιβάνη, 2008.
- Τζιώτης Λ. Δημήτρης, Πολιτικές Ευθύνες: Μακεδονία, Δυσοίωνοι χρησμοί, Αθήνα, εκδ. Γρηγόρη, 1994.
- Αγγελίδης Άγγελος, Η Αθήνα παρακολουθεί τα Σκόπια με το μυαλό στη συμφωνία των Πρεσπών, Ελεύθερος Τύπος, Οκτώβριος 26, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.eleftherostypos.gr/politiki/479039-i-athina-parakoloythei-ta-skopia-me-to-myalo-sti-symfonia-ton-prespon/
- Αναστόπουλος Βασ., Το ενδεχόμενο να ακυρώσουν τα Σκόπια τη Συμφωνία των Πρεσπών, Πρώτο Θέμα, Οκτώβριος 20, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.protothema.gr/blogs/bas-anastasopoylos/article/937225/kathe-katergaris-ston-pago-tou-i-to-endehomeno-na-akurosoun-ta-skopia-ti-sumfonia-ton-prespon/
- Λιγότεροι από τους Έλληνες οι Σκοπιανοί που διαφωνούν με τις Πρέσπες, Μακεδονία, Φεβρουάριος 25, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.makthes.gr/ligoteroi-apo-toys-ellines-oi-skopianoi-poy-diafonoyn-me-tis-prespes-201023
- Λυγερός Σταύρος, Σκοπιανό: Τα 19 μαύρα σημεία της συμφωνίας των Πρεσπών, Πρώτο Θέμα, Ιούνιος 28, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.protothema.gr/politics/article/800717/ta-19-maura-simeia-tis-sumfonias-gia-ta-skopia/
- Παπαδόπουλος Μιχάλης, Άκυρη η Συμφωνία των Πρεσπών – Ι.Θ. Μάζης: Αντίκειται ευθέως στη συνθήκη Ειρήνης του Βουκουρεστίου του 1913, Η Σημερινή της Κυριακής, Μάρτιος 31, 2019. Διαθέσιμο σε: https://simerini.sigmalive.com/article/2019/3/31/akure-e-sumphonia-ton-prespon/
- Χαλάτση Πένη, Η Συμφωνία των Πρεσπών και ο αντίκτυπός της στα ενεργειακά της Ελλάδας και τις επενδύσεις, insider.gr, Ιανουάριος 19, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.insider.gr/eidiseis/oikonomia/104940/pos-epireazei-ta-energeiaka-kai-tis-ependyseis-i-symfonia-ton-prespon
Πηγή εικόνας: Naser Pajaziti, Experts from North Macedonia and Greece met about the issue of school texts, Independent Balkan News Agency, March 25, 2019. Διαθέσιμο σε: https://balkaneu.com/experts-from-north-macedonia-and-greece-met-about-the-issue-of-school-texts/