Γράφει η Μαρία Στεφιάδου
Η εμφύλια πολεμική σύγκρουση στην Υεμένη έχει τις ρίζες της σε μια λαϊκή εξέγερση που ξέσπασε το 2011, στα πλαίσια του κύματος εξεγέρσεων του επαναστατικού κινήματος της Αραβικής Άνοιξης, ξεκινώντας από την Τυνησία, κατά του προέδρου της Υεμένης Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ, ο οποίος βρισκόταν στην εξουσία για περισσότερα από τριάντα χρόνια. Η εξέγερση, τελικά, οδήγησε σε μια πολιτική συμφωνία, με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Εθνών και του Συμβουλίου Συνεργασίας του Κόλπου, μιας ένωσης αραβικών κρατών στην περιοχή, όπου ο Πρόεδρος της Υεμένης, Σάλεχ, παρέδωσε την εξουσία στον αντιπρόεδρό του, Αμπντ Ράμπο Μανσούρ Χάντι, το 2012, προσφέροντας ως αντάλλαγμα ασυλία. Η Διάσκεψη Εθνικού Διαλόγου πραγματοποιήθηκε το επόμενο έτος, στα πλαίσια της συμφωνημένης μεταβατικής διαδικασίας διαλόγου και περιλάμβανε τη σύνθεση και σύνταξη συντάγματος.
Στις 13 Δεκεμβρίου του 2018, όλοι οι συμβαλλόμενοι παράγοντες στον πόλεμο της Υεμένης δεσμεύτηκαν, ώστε να συνεδριάσουν μαζί στη Στοκχόλμη, γεγονός που γέννησε ελπίδες ενόψει της ειρηνικής διευθέτησης των βίαιων πολεμικών συγκρούσεων που ξέσπασαν το 2015 στην περιοχή. Έκτοτε, έχει προκληθεί μία ανείπωτη ανθρωπιστική κρίση, από κοινού με μεγάλης κλίμακας καταστροφές, ενώ διαρκώς έρχονται στο φως ισχυρισμοί και στοιχεία που συνδέονται με εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας, εγκλήματα πολέμου και καταπατήσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Οι δεσμεύσεις που ορίζονται στη Συμφωνία της Στοκχόλμης περιλάμβαναν τρία μέρη: τη Συμφωνία της Χοντέιντα, τη Συμφωνία Τάιζ και μια συμφωνία ανταλλαγής κρατουμένων. Συνολικά, αυτές οι δεσμεύσεις αφορούσαν στην κατάπαυση του πυρός στην πόλη της Χοντέιντα και στα λιμάνια των πόλεων Χοντέιντα, Σαλίφ και Ρας Ίσα, καθώς και στην αναδιάταξη δυνάμεων και από τις δύο πλευρές, το άνοιγμα γεωγραφικών διαδρόμων στη χώρα, ώστε να εξασφαλιστεί η παροχή και η ελεύθερη μετακίνηση ανθρωπιστικής βοήθειας, και την ανταλλαγή κρατουμένων με στόχο την απελευθέρωση περισσότερων από 15.000 κρατουμένων αντίστοιχα. Τα διαπραγματευόμενα μέρη συμφώνησαν στη δημιουργία ενός ειδικού διαδρόμου που θα επέτρεπε την πρόσβαση μέσων παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας στο Κυβερνείο Τάιζ.
Παρ’ όλα αυτά, η έμπρακτη εφαρμογή των όρων της Συμφωνίας ακολουθεί ένα ανησυχητικό μοτίβο εναλλαγής μεταξύ ενδείξεων προόδου και οπισθοδρόμησης προς την αναζωπύρωση των βιαιοτήτων και των επιθέσεων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν τα γεγονότα του Μαΐου 2019, όταν αναφορές των Ηνωμένων Εθνών περιέγραφαν, από τη μία, την επιτυχή παύση πυρών και τον αφοπλισμό των στρατευμάτων των Χούθι, που εκτυλισσόταν σταδιακά με επιτυχία, σύμφωνα και με το έγγραφο της Συμφωνίας της Στοκχόλμης. Από την άλλη, η αναζωπύρωση των συγκρούσεων που σημειώθηκε λίγες μέρες αργότερα στην περιοχή της πόλης Αλ Χουνταϊντά, οι οποίες απείλησαν σοβαρά την ανακωχή που είχε συζητηθεί και διαπραγματευτεί στα πλαίσια της Συμφωνίας στη Σουηδία. Δύο μήνες πριν το συμβάν, τα πέντε διακεκριμένα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας είχαν απευθύνει μία δήλωση μέσω των εκπροσώπων των Ηνωμένων Εθνών, με την οποία εξέφρασαν την «εξαιρετικά έντονη ανησυχία τους», ενώ παράλληλα απαίτησαν την άμεση και ορθή εφαρμογή των όρων της Συμφωνίας, «χωρίς περαιτέρω καθυστερήσεις». Αυτό συνέβη μετά από αλλεπάλληλες αναφορές που αφορούσαν την δημιουργία αποθεμάτων σε πυρομαχικά και από τις δύο πλευρές, καθώς και την προετοιμασία τους για επιθέσεις, λόγω της ανησυχίας ότι οι όροι της Συμφωνίας θα χειραγωγηθούν για ιδιωτικά στρατηγικά οφέλη.
Η διαδικασία σύνταξης Συντάγματος άρχισε να καταρρέει το 2014, ως συνέπεια των κλιμακούμενων εντάσεων μεταξύ των κομμάτων σχετικά με την κατανομή της εξουσίας και τα προσχέδια του Συντάγματος. Τον Σεπτέμβριο του 2014, οι διαπραγματεύσεις έληξαν μεταξύ των Χούτι (και άλλων ένοπλων ομάδων που υποστήριζαν τον πρώην πρόεδρο Σάλεχ) και της κυβέρνησης του Προέδρου Χάντι, όταν δυνάμεις που ευθυγραμμίστηκαν με τον πρώην πρόεδρο Σάλεχ κατέλαβαν τον έλεγχο περιοχών της Υεμένης, συμπεριλαμβανομένης της υεμενικής πρωτεύουσας Σαναά. Η όξυνση της σύγκρουσης οδήγησε στον σχηματισμό συνασπισμού για την υποστήριξη του Προέδρου Χάντι υπό τη Σαουδική Αραβία, τον Μάρτιο του 2015. Αυτός ο συνασπισμός δυνάμεων περιλάμβανε το Μπαχρέιν, την Αίγυπτο, την Ιορδανία, το Κουβέιτ, το Μαρόκο, τη Σενεγάλη, το Σουδάν, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και το Κατάρ, το οποίο αποχώρησε από τον συνασπισμό τον Ιούνιο του 2017. Ο συνασπισμός έλαβε υποστήριξη με τη μορφή πωλήσεων όπλων και ανταλλαγής πληροφοριών από χώρες όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, το Ηνωμένο Βασίλειο και η Γαλλία. Από τότε που εντάχθηκε στη σύγκρουση, ο συνασπισμός υπό την ηγεσία της Σαουδικής Αραβίας διεξήγαγε σημαντικές αεροπορικές εκστρατείες, που έχουν περαιτέρω οξύνει τις συγκρούσεις, είχε ως αποτέλεσμα σημαντικούς θανάτους αμάχων και συνέβαλε στην αυξανόμενη ανθρωπιστική κρίση.
Τον Ιανουάριο του 2015, ο Πρόεδρος Χάντι αναγκάστηκε να παραιτηθεί και τέθηκε σε κατ’ οίκον περιορισμό από τις δυνάμεις των Χούτι, μια θέση που στη συνέχεια απέσυρε, αφού διέφυγε στο Άντεν και, στη συνέχεια, στη Σαουδική Αραβία, όπου τέθηκε και πάλι σε κατ’ οίκον περιορισμό, το 2017. Στα τέλη του 2017, η συμμαχία μεταξύ του πρώην προέδρου Σάλεχ και των δυνάμεων των Χούτι κατέρρευσε. Ο πρόεδρος Σάλεχ διπλωματικά προσχώρησε σε διαδικασίες διαλόγου με τον Συνασπισμό υπό τη Σαουδική Αραβία και στις 4 Δεκεμβρίου δολοφονήθηκε, κατά τη διάρκεια επίθεσης από τους Χούτι.
Η ανθρωπιστική κρίση στην Υεμένη έχει επανειλημμένα αναφερθεί ως μια από τις χειρότερες στον κόσμο, με εκτιμήσεις ότι το 80% του πληθυσμού, περίπου 24 εκατομμύρια άνθρωποι, χρειάζεται έκτακτη ανθρωπιστική βοήθεια. Ο λιμός στην Υεμένη έχει περιγραφεί ως ένας από τους χειρότερους των τελευταίων δεκαετιών παγκοσμίως, ενώ το Γραφείο του ΟΗΕ για τον Συντονισμό Ανθρωπιστικών Υποθέσεων (OCHA) ανέφερε ότι στο τέλος του 2018, περισσότεροι από 20 εκατομμύρια άνθρωποι ζούσαν υπό συνθήκες «επισιτιστικής ανασφάλειας» και σχεδόν 10 εκατομμύρια άνθρωποι υπέφεραν από ακραία πείνα. Η οικονομική κρίση, την οποία επέφερε ο εμφύλιος πόλεμος και υποτίμησε το εγχώριο νόμισμα, το ριάλ Υεμένης, αυτόματα αύξησε τις τιμές των τροφίμων, των φαρμάκων, αλλά και των καυσίμων. Με το 90% αυτών των εμπορευμάτων να είναι εισαγόμενα, η δεινή οικονομική κατάσταση επιδείνωσε σοβαρά την εξελισσόμενη ανθρωπιστική κρίση. Ομοίως, οι μάχες για πόλεις-λιμάνια, όπως η Χοντέιντα, και οι βομβαρδισμοί που βλάπτουν και καταστρέφουν τις ήδη περιορισμένες υποδομές της Υεμένης, έχουν εμποδίσει τη μετακίνηση και την πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια σε ολόκληρο το εύρος της χώρας.
Καθώς υπάρχουν ισχυρισμοί άμεσα σχετιζόμενοι με σοβαρά εγκλήματα και εκτεταμένες παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων απ’ όλες τις πλευρές, είναι σημαντικη η ρητή αναγνώριση της σημασίας της επείγουσας αντιμετώπισης της ανθρωπιστικής κατάστασης που αφορά τους κρατούμενους στην Υεμένη. Παράλληλα, η συμφωνία αυτή είναι σταθερά βασισμένη σε αναγνωρισμένες και επίσημες νομικές διαδικασίες και διατάξεις, ιδίως στις συμβάσεις, τις αρχές και τους κανόνες του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Οι όροι της συμφωνίας μπορούν να χαρακτηριστούν ως ανθρωπιστικού χαρακτήρα και βρίσκονταν σε ευθυγράμμιση με τους κανόνες διεθνούς δικαίου που σχετίζονται με τα ανθρώπινα δικαιώματα. Πιο συγκεκριμένα, αφορούν τις αδιάκριτες επιθέσεις σε βάρος άμαχων πληθυσμών, την πρόσβαση σε ανθρωπιστική βοήθεια και την απαγόρευση της κακοποίησης και των βασανιστηρίων που αποτελούν συχνό φαινόμενο στη διάρκεια αυθαίρετης και παράνομης κράτησης.
Συνοψίζοντας, η διεθνής κοινότητα θα πρέπει να υιοθετήσει μία αυστηρότερη και αμεσότερα επεμβατική στάση, εάν ο σκοπός της παραμένει η αντιμετώπιση της ολοένα και χειρότερης ανθρωπιστικής κρίσης στη χώρα, καθώς η Συμφωνία της Στοκχόλμης, παρά το γεγονός ότι παραμένει μία εν μέρει επιτυχημένη και επαρκής συλλογική προσπάθεια, δεν κατάφερε να επιλύσει τα βαθιά και σοβαρά προβλήματα που ταλανίζουν τη διχασμένη Υεμένη.
Βιβλιογραφία
Office of the Special Envoy of the Secretary General for Yemen. A Year After the Stockholm Agreement. Where Are We Now? Διαθέσιμο σε: https://osesgy.unmissions.org/year-after-stockholm-agreement-where-are-we-now
UN News. Stockholm Agreement. Διαθέσιμο σε: https://news.un.org/en/tags/stockholm-agreement
Chen R., De Vos C., Rolland S., Telesetsky A. Yemen and the Stockholm Agreement: Background, Context, and the Significance of the Agreement. May 31, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.asil.org/insights/volume/23/issue/5/yemen-and-stockholm-agreement-background-context-and-significance
Πηγή εικόνας: Middle East Institute, Yemen’s Stockholm Agreement one year on: Imaginary Process? Διαθέσιμο σε https://www.mei.edu/publications/yemens-stockholm-agreement-one-year-imaginary-progress