Γράφει ο Στυλιανός Χαραλάμπους
Τον περασμένο Μάιο, η Κύπρος έκλεισε 20 χρόνια από την ένταξη της στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Η προσχώρηση ολόκληρης της Κύπρου στην ΕΕ αποτελεί χωρίς αμφιβολία το μεγαλύτερο επίτευγμα στη σύγχρονη κυπριακή ιστορία καθώς και μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες της εξωτερικής πολιτικής της Ελλάδος. Οι Τουρκοκύπριοι ως νόμιμοι πολίτες της Κυπριακής Δημοκρατίας απέκτησαν όλα τα ιδιωτικά δικαιώματα που έχει ένας Ευρωπαίος πολίτης, όμως με την αναστολή του Ευρωπαϊκού κεκτημένου στο βόρειο τμήμα του νησιού, η σχέση μεταξύ της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας και Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν μπόρεσε να αναπτυχθεί στο ίδιο επίπεδο με την σχέση που ανέπτυξαν οι Ελληνοκύπριοι με την ΕΕ. Η απουσία λύσης στο κυπριακό απαιτεί περαιτέρω βήματα ώστε αφενός οι Τουρκοκύπριοι να νιώσουν ότι ανήκουν στην ΕΕ και αφετέρου να προετοιμαστεί το έδαφος για μια ενωμένη Ευρωπαϊκή Κύπρο.
Το ταξίδι αυτό ξεκίνησε όταν το 1990 ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γιώργος Βασιλείου, υπέβαλε αίτηση ένταξης στην ΕΕ. Τρία χρόνια αργότερα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκδίδει θετική γνωμοδότηση για την αίτηση και το 1998 ξεκινούν επίσημα πλέον οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις υπό τον Πρόεδρο Γλαύκο Κληρίδη με την στήριξη της Ελλάδος και την σημαντική συμβολή του Γιάννου Κρανιδιώτη (Ιωακειμίδης, 2019). Τον επόμενο χρόνο στην ιστορική Σύνοδο Κορυφής στο Ελσίνκι σε μια αμοιβαία επωφελή συμφωνία αποφασίζεται από την μια ότι αν και η πολιτική επίλυση του Κυπριακού προβλήματος θα διευκόλυνε την προσχώρηση της Κύπρου στην ΕΕ η επίτευξη λύσης δεν αποτελεί προϋπόθεση και από την άλλη, η Τουρκία αποκτά καθεστώς υποψήφιας προς ένταξη χώρας.(Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Ελσίνκι – Συμπέρασμα 9, 1999).
Στα χρόνια που ακολούθησαν εντάθηκαν οι προσπάθειες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την εύρεση λύσης στο Κυπριακό. Σημείο καμπής υπήρξε η αλλαγή της Κυβέρνησης στην Τουρκία με την νίκη τoυ AKP στις εκλογές του Νοεμβρίου 2002 και την ανάδειξη του Recep Tayyip Erdoğan στην Πρωθυπουργία. Αποκορύφωση των προσπαθειών του ΟΗΕ ήταν η επίδειξη από τον ΓΓ Γραμματέα του Οργανισμού, Kofi Annan, του σχεδίου του που προέβλεπε λύση Διζωνικής Δικοινοτικής Ομοσπονδίας μερικές μέρες μετά την εκλογική μάχη στην Τουρκία. Η προοπτική επίλυσης του κυπριακού και ένταξης ολόκληρης της Κύπρου στη Ευρωπαϊκή Ένωση έδωσε την ώθηση στους Τουρκοκύπριους να βγουν στους δρόμους και να απαιτήσουν από τον ηγέτη τους, Rauf Denktash, ο οποίος τηρούσε αδιάλλακτη στάση κατά των διαπραγματεύσεων, να επιστρέψει στο τραπέζι και να προχωρήσει σε λύση. Χιλιάδες Τουρκοκύπριοι διαδήλωναν καθημερινά υπέρ της λύσης και της επανένωσης. Τον Φεβρουάριο του 2003 ο ΓΓ του ΟΗΕ υποβάλλει την τρίτη έκδοση του σχεδίου του ‘Σχέδιο Ανάν ΙΙΙ’ (Kizilyurek, 2009). Οι διαπραγματεύσεις αρχίζουν ξανά στην Χάγη και καταλήγουν σε ναυάγιο λόγω της αδιαλλαξίας του Denktash (K. Annan, Good Office Report). Εν μέσω αυτού το κλίματος, σε μια προσπάθεια να κατευνάσει την κοινότητα του, ο Denktash ανακοινώνει το μονομερές άνοιγμα των οδοφραγμάτων που παρέμεναν κλειστά για 29 χρόνια. Αρχικά άνοιξε το οδόφραγμα του Λήδρα Πάλας και στην συνέχεια τα οδοφράγματα Στροβιλιών, Περγάμου και Αγίου Δομετίου. Συνολικά τις πρώτες 15 μέρες της λειτουργίας των σημείων διέλευσης, 260.000 Ελληνοκύπριοι και 90.000 Τουρκοκύπριοι πέρασαν στην ‘άλλη πλευρά’ της Πράσινης γραμμής (Φέσιας, 2017).
Το 2004 ολοκληρώθηκε ένας μεγάλος κύκλος προσπαθειών για την επίλυση του Κυπριακού. Οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των μερών συνεχίστηκαν μέχρι και την Διάσκεψη του Bürgenstock την 24η Μαρτίου, όπου ο ΓΓ παρουσίασε την τελική μορφή του Σχεδίου του που έμεινε γνωστό ως ‘Σχέδιο Ανάν V’. Τον επόμενο μήνα, στις 24 Απριλίου, διεξάγονται δύο ταυτόχρονα δημοψηφίσματα για της δύο Κοινότητες της Κύπρου με ερώτημα εάν αποδέχονται το Σχέδιο Ανάν. Οι ηγέτες των δύο Κοινοτήτων τάσσονται κατά του Σχεδίου. Το αποτέλεσμα γνωστό, οι Ελληνοκύπριοι απορρίπτουν το Σχέδιο με 76% ενώ οι Τουρκοκύπριοι το αποδέχονται με 65%, το σχέδιο απορρίπτεται (KibrisPostasi, 2018).
Η αποδοχή του Σχεδίου Ανάν από τους Τουρκοκυπρίους κατέδειξε την θέληση της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας για ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Πολλές Ευρωπαϊκές χώρες εξέδωσαν ανακοινώσεις οι οποίες θεωρούσαν μεν σεβαστό το αποτέλεσμα όμως καλούσαν στην λήψη θετικών μέτρων επιβράβευσης του ‘Ναι’ των Τουρκοκυπρίων και την άρση της απομόνωσης τους.
Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών σε δελτίο τύπου αναφέρει «Το Συμβούλιο είναι αποφασισμένο να βάλει τέλος στην απομόνωση της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας και να βοηθήσει στην επανένωση της Κύπρου ενθαρρύνοντας την οικονομική ανάπτυξη της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας» (EU Council PR, 2004, Cyprus-Council conclusions σελ.9). Ο Υπουργός Ευρώπης του ΗΒ δηλώνει ότι «Η Βρετανική Κυβέρνηση πιστεύει ότι πρέπει να παρθούν μέτρα για την όσο το δυνατό γρηγορότερη άρση της απομόνωσης των Τουρκοκυπρίων» (House of Commons Hansard Written Answers, 2004).
Ανακοινώσεις στο ίδιο μήκος κύματος εξέδωσαν και άλλες χώρες και θεσμοί μεταξύ αυτών η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Συμβούλιο της Ευρώπης, ο ΟΗΕ, η Γαλλία, η Τσεχία, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Αυστρία κ.α. Σε αυτό το πλαίσιο τα χρόνια που ακολούθησαν η ΕΕ έλαβε μέτρα βοήθειας για την Τουρκοκυπριακή Κοινότητα. Στις 29 Απριλίου του 2004 υιοθέτησε τον Κανονισμό για την Πράσινη Γραμμή που επιτρέπει την διέλευση ανθρώπων και αγαθών με στόχο την επαναπροσέγγιση των δύο κοινοτήτων και την οικονομική ανάπτυξη του βόρειου τμήματος της Κύπρου. Το 2006 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο έγκρινε Πρόγραμμα Βοήθειας της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας με τον κύριο στόχο να παραμένει η επανένωση της Κύπρου, η οικονομική ανάπτυξη των Τουρκοκυπρίων και προετοιμασία για την εφαρμογή του Ευρωπαϊκού Κεκτημένου μετά την συνολική διευθέτηση του Κυπριακού. Κατά την περίοδο 2006-2018 διατέθηκαν σχεδόν 520 εκατομμύρια ευρώ για την ανάπτυξη έργων στήριξης για τους Τουρκοκυπρίους (EU Commision, Πρόγραμμα βοήθειας για την τουρκοκυπριακή κοινότητα).
Τα θετικά μέτρα που ελήφθησαν καλωσορίστηκαν από τους Τουρκοκυπρίους, όμως η υπόσχεση για άρση της λεγόμενης απομόνωσης δεν τηρήθηκε, δηλώνουν πολλά Τουρκοκυπριακά κόμματα. Οι ιδέες για απευθείας εμπόριο ή απευθείας πτήσεις με το κατεχόμενο τμήμα του νησιού δεν υλοποιήθηκαν. Η διάψευση των μεγάλων προσδοκιών που είχαν οι Τουρκοκύπριοι από τις διακηρύξεις που έγιναν το 2004 οδήγησαν σε ένα κλίμα καχυποψίας ως προς την ΕΕ. Οι Τουρκοκυπριακές δυνάμεις που αντιτίθενται στην λύση και επιθυμούν την μόνιμη διχοτόμηση του νησιού εκμεταλλεύονται αυτή την καχυποψία και προσπαθούν να παρουσιάσουν τις ευκαιρίες που ομολογουμένως προσφέρει οι ΕΕ στους Τουρκοκυπρίους ως παγίδες για ενσωμάτωση τους στην ‘ελεγχόμενη από Ελληνοκυπρίους Κυπριακή Δημοκρατία’. Το όραμα όμως για μια Τουρκοκυπριακή Κοινότητα εντός μιας επανενωμένης Κύπρου και της Ενωμένης Ευρώπης παραμένει ζωντανό (Boland 2004)). Μετά την εκλογή του Mustafa Akinci στην ηγεσία της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας το 2015 και την αποδοχή εκ μέρους του για συμμετοχή της ΕΕ στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων η Ευρωπαϊκή Ένωση συμμετείχε ως παρατηρητής σε όλες τις Διασκέψεις για το Κυπριακό που ακολούθησαν και συνέβαλε ενεργά στην προσπάθεια εύρεσης λύσης και επαναπροσέγγισης των δύο Κοινοτήτων.
Τον Ιούνιο μετά την ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ διεξήχθησαν οι πρώτες Ευρωεκλογές. Με βάση το Σύνταγμα της Κυπριακής Δημοκρατίας οι εκλογές στην Κύπρο είναι κοινοτικές, η κάθε Κοινότητα εκλέγει τους δικούς της εκπροσώπους σε ξεχωριστές εκλογές. Οι Ευρωεκλογές είναι οι μόνες εκλογές στην Κύπρο που διεξάγονται με ένα κοινό εκλογικό κατάλογο κατά τις οποίες όλοι οι Κύπριοι, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι, μπορούν να συμμετάσχουν και να ψηφίσουν για άτομα που προέρχονται από την άλλη κοινότητα. Το καθεστώς αυτό ισχύει μέχρι την επίλυση του κυπριακού κατά αφού σε περίπτωση Ομοσπονδιακής λύσης του κυπριακού υπάρχει σύγκλιση ότι η Ελληνοκυπριακή ομόσπονδη πολιτεία θα εκπροσωπείται από 4 ευρωβουλευτές και οι Τουρκοκυπριακή ομόσπονδη πολιτεία από 2. Από την πρώτη κιόλας εκλογική αναμέτρηση ένας Τουρκοκύπριος, ο Mehmet Hasan, συμμετείχε ως ανεξάρτητος υποψήφιος ευρωβουλευτής. Δέκα χρόνια αργότερα μετά από ρύθμιση που επέτρεπε στους Τουρκοκύπριους κάτοικους στο βόρειο τμήμα του νησιού να συμμετέχουν στις Ευρωεκλογές, ο γνωστός για την αντικατοχική του δράση δημοσιογράφος Sener Levent καθώς και ένα μικρό Σοσιαλιστικό κόμμα κατέθεσαν τις υποψηφιότητες τους. Το 2019 έγινε κάτι πρωτόγνωρο, ένα ελληνοκυπριακό κατά βάση κόμμα συμπεριέλαβε στο ψηφοδέλτιο του ένα Τουρκοκύπριο κάτοικο του μοναδικού δικοινοτικού χωριού εντός των περιοχών που ασκεί αποτελεσματικό έλεγχο η Κυπριακή Δημοκρατία, Ποταμιά. Ο Niyazi Kizilyurek, ακαδημαϊκός στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και συγγραφέας πολλών βιβλίων για την ιστορία της Κύπρου και το Κυπριακό, κατάφερε να συγκεντρώσει υποστήριξη και από τις δύο κοινότητες και να γίνει ο πρώτος Τουρκοκύπριους ευρωβουλευτής λαμβάνοντας πάνω από 25.000 ψήφους. Επιπλέον, στις ίδιες εκλογές υπήρξε για πρώτη φορά ψηφοδέλτιο αποτελούμενο μόνο από Τουρκοκύπριους. Το ‘Κίνημα Γιασεμί’ με επικεφαλής τον Sener Levent και υποψηφίους άτομα που ζητούν τον τερματισμό της Τουρκικής κατοχής κατάφεραν λάβουν σχεδόν 4800 ψήφους. Παρ’ όλα αυτά το ενδιαφέρον και η συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων παρέμεναν χαμηλά. Το 2014 από τις 58.637 Τουρκοκύπριους με δικαίωμα ψήφου ψήφισαν μόνο 2.149, ενώ το 2019 από τις 82.925 ψήφισαν 5804. Η αντικειμενική δυσκολία που απαιτεί την μετάβαση τους στις ελεύθερες περιοχές για να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα φυσικά επηρεάζει την συμμετοχή (Στυλιανού, 2024).
Σε μερικές μέρες ο Κυπριακός λαός, Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι καλούνται να εκλέξουν τους αντιπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβούλιο. Ανάμεσα στους υποψηφίους αυτή την φορά βρίσκουμε τρεις Τουρκοκύπριους. Στο ψηφοδέλτιο του κόμματος της Αριστεράς (ΑΚΕΛ), ο Niyazi Kizilyurek επαναδιεκδικεί την εκλογή του. Το Κίνημα Οικολόγων στην βάση μιας εκλογικής συμμαχίας με το Κίνημα Γιασεμί συμπεριλαμβάνει στο ψηφοδέλτιο του τον Oz Karahan, ηγέτη της οργάνωσης «Ένωση Κυπρίων» που υποστηρίζει τον τερματισμό της Τουρκικής κατοχής και την αποκατάσταση της συνταγματικής τάξης της Κυπριακής Δημοκρατίας ως ενιαίο κράτος. Από την άλλη, αυτή την φορά στις ευρωεκλογές συμμετέχει και ένα νέο δικοινοτικό κόμμα, το Βολτ Κύπρος, στο ψηφοδέλτιο του οποίου συμμετέχει ο ΓΓ του, ο ακτιβιστής για την ειρήνη Hulusi Kilim. Η παρουσία Τουρκοκυπρίων που εκπροσωπούν διαφορετικές φιλοσοφίες όσον αφορά την επίλυση του κυπριακού σε συνδυασμό με την δημιουργία ειδικού εκλογικού κέντρου εντός της Νεκρής Ζώνης στο Γερμανικό πολιτιστικό Ινστιτούτο Goethe αναμένεται να αυξήσει την συμμετοχή των Τουρκοκυπρίων στις εκλογές. Παράλληλα, πολλοί Τουρκοκύπριοι μετά τις εξόφθαλμες παρεμβάσεις της Άγκυρας στις τελευταίες εκλογές για ανάδειξη του ηγέτη της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας, που οδήγησαν στην επικράτηση του υπέρμαχου της διχοτόμησης Ersin Tatar αντί του υποστηρικτή της ομοσπονδιακής λύσης επανένωσης Mustafa Akinci, νιώθουν ότι η Τουρκία σφετερίστηκε την βούληση της Κοινότητας τους. Γι’αυτό λοιπόν οι ευρωεκλογές αποτελούν ευκαιρία να δείξουν ότι έχουν βούληση και ο Tatar μαζί με την πολιτική του των δύο-κρατών δεν εκπροσωπεί το σύνολο της Τουρκοκυπριακής Κοινότητας (ReporterCY, 2021).
Η ένταξη της Κύπρου στην Ευρωπαϊκή Ένωση έστω και ως ένα de facto διαιρεμένο νησί έδωσε προοπτική σε όλον τον κυπριακό λαό. Η Τουρκοκυπριακή Κοινότητα ως ένα αναπόσπαστο κομμάτι της Κυπριακής Δημοκρατίας και κατά συνέπεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης αναντίλεκτα έχει αποκομίσει οφέλη από την ένταξη, όμως χωρίς την οριστική επίλυση του Κυπριακού, δεν μπορεί να υπάρξει δραστική βελτίωση στην οικονομική και η πολιτική κατάσταση στο βόρειο τμήμα του νησιού. Οι Τουρκοκύπριοι το 2004 επέλεξαν ένα μέλλον εντός μια Ομοσπονδιακής Ενωμένης Κύπρου εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης και πάνω σε αυτή την βούληση πρέπει να κτιστούν γέφυρες συνεργασίας ανάμεσα στην Ευρωπαϊκή Ένωση, την Κυπριακή Δημοκρατία και τις δύο Κοινότητες. Η αύξηση της συμμετοχής των Τουρκοκυπρίων στις ευρωεκλογές καθώς και εκλογή Τουρκοκυπρίων ευρωβουλευτών θα επιτρέψει στην Τουρκοκυπριακή Κοινότητα να αποκτήσει ξανά την φωνή της στην Διεθνή Κοινότητα και θα γκρεμίσει την διχοτομική πολιτική που προωθεί η Άγκυρα και ο εγκάθετος της στην Κύπρο, Ersin Tatar.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Boland, V., & Dombey, D. (2004). EU has broken its promises to North Cypriots. Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/d6ba6dee-0361-11d9-aec4-00000e2511c8
European Commission. (n.d.). Πρόγραμμα βοήθειας για την τουρκοκυπριακή κοινότητα. Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/funding-tenders/find-funding/eu-funding-programmes/support-turkish-cypriot-community/aid-programme-turkish-cypriot-community_el
European Council. (1999). Ελσίνκι – Συμπεράσματα της Προεδρίας. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/summits/pdf/hel1_el.pdf
European Council. (2004). Press Release 8566/04 (Presse 115). Διαθέσιμο σε: https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-8566-2004-INIT/en/pdf
House of Commons. (2004, June 7). Hansard Written Answers, Foreign and Commonwealth Affairs. Διαθέσιμο σε: https://publications.parliament.uk/pa/cm200304/cmhansrd/vo040607/text/40607w14.htm
Ιωακείμιδης, Π. Κ. (2019). Ο Γιάννος Κρανιδιώτης και το Κυπριακό. Διαθέσιμο σε: https://www.in.gr/2019/09/16/apopsi/o-giannos-kranidiotis-kai-kypriako/
KibrisPostasi. (2018). 14 years have passed since the April 24 “Annan Plan” referendum… Διαθέσιμο σε: https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n249409-24-nisan-annan-plani-referandumunun-uzerinden-14-yil-gecti
Niyazi, K. (2009). Οι Τουρκοκύπριοι, η Τουρκία και το Κυπριακό. Εκδόσεις Παπαζήση.
ReporterCY. (2021). Τις παρεμβάσεις της Τουρκίας στις «προεδρικές» καταγράφει έκθεση στα κατεχόμενα. Διαθέσιμο σε: https://reporter.com.cy/article/2021/6/11/79601/tis-parembaseis-tes-tourkias-stis-proedrikes-katagraphei-ekthese-sta-katekhomena/
Στυλιανού, Σ. (2024). Οι Τ/κ στις Ευρωεκλογές από το 2004 μέχρι σήμερα – Όλοι οι υποψήφιοι και πόσοι ψήφισαν. Διαθέσιμο σε: https://www.offsite.com.cy/politiki/ekloges-2024/oi-tk-stis-eyroekloges-apo-2004-mehri-simera-oloi-oi-ypopsifioi-kai-posoi
Φέσιας, Λ. (2017). 23 Απριλίου 2003: 14 χρόνια μετά τη διάνοιξη των οδοφραγμάτων. Διαθέσιμο σε: https://www.alphanews.live/cyprus/23-aprilioy-2003-14-chronia-meta-te-dianoixe-ton-odophragmaton-binteo
United Nations Security Council. (2003). Resolution 1475 (2003) S/RES/1475 (2003). Διαθέσιμο σε: http://unscr.com/en/resolutions/1475
United Nations Secretary-General. (2003). Report on his mission of good offices in Cyprus S/2003/398. Διαθέσιμο σε: https://digitallibrary.un.org/record/491574
Πηγή Εικόνας: YeniDuzen. (2019). UN Comprehensive Solution Plan (Annan Plan). Διαθέσιμο σε: https://www.yeniduzen.com/bm-kapsamli-cozum-plani-annan-plani-120663h.htm