Γράφει η Ελισάβετ Χατζηδάκη
Έχοντας διανύσει έναν αιώνα από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, ο οποίος αποτέλεσε το σημείο καμπής για τη δημιουργία εθνικιστικών αισθημάτων και έδωσε ώθηση στην ανάπτυξη του φασισμού και του ναζισμού στην Ευρώπη, η Γηραιά Ήπειρος βρίσκεται και πάλι αντιμέτωπη με την άνθιση των ίδιων ιδεών. Αυτό βέβαια για την πολιτική επιστήμη αποτελεί μια κρίση του πολιτικού συστήματος, αποτέλεσμα της οικονομικής δυσπραγίας της ευρωζώνης, η οποία θα κάνει τον κύκλο της, έχοντας διασπάσει το κέντρο και συστηματοποιήσει τα αντισυστημικά κόμματα των άκρων. Όμως, από τις αρχές της προηγούμενης δεκαετίας όλο και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες αντιμετωπίζουν την ένταξη ακροδεξιών, εθνικιστικών, λαϊκιστικών και ναζιστικών πολλές φορές κομμάτων στα κοινοβούλια τους, θέτοντας εμπόδια στις διαδικασίες για μία ενωμένη Ευρώπη και ξεχνώντας τις συνέπειες που είχαν αυτές οι ιδεολογίες στο Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνήθως, μάλιστα, συναντάμε περιπτώσεις συνεργασίας των ακροδεξιών κομμάτων με τα ναζιστικά των κοινοβουλίων τους, αλλά και με άλλα κόμματα της αριστερής πτέρυγας.
Η κοινοβουλευτική πορεία ξεκίνησε το 2010, όταν στην Ουγγαρία ο ακροδεξιός Βίκτορ Ορμπάν κέρδισε την πλειοψηφία του κοινοβουλίου, την οποία κατέχει μέχρι σήμερα. Στο ακροδεξιό φάσμα ανήκει και το κόμμα «Jobbik», ο επικεφαλής του οποίου είναι από τους ιδρυτές της απαγορευμένης «Ουγγρικής Φρουράς». Έπειτα την ίδια περίοδο στη Σουηδία το κόμμα των «Σουηδών Δημοκρατών» εισήλθε στη βουλή με 20 έδρες, ενώ από το Σεπτέμβριο του 2014 αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα με 14% των ψήφων.
Στην Ελλάδα το πρώτο επιτυχές ακροδεξιό πολιτικό μόρφωμα ήταν το ΛΑΟΣ. Στις αρχές του 2012, όμως, αναδείχθηκε η ναζιστική «Χρυσή Αυγή», η οποία μέχρι τις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2019 αποτέλεσε την τρίτη δύναμη στο κοινοβούλιο. Στις βουλευτικές εκλογές του 2019 τη θέση της στο κοινοβούλιο πήρε το κόμμα «Ελληνική Λύση» του Κυριάκου Βελόπουλου.
Σημείο αναφοράς για την άνοδο της ακροδεξιάς στη Γαλλία και τη Βρετανία αποτελεί το 2014. Στη Γαλλία ο «Εθνικός Συναγερμός» της Μαρί Λεπέν κέρδισε τις ευρωεκλογές, συγκεντρώνοντας το ιστορικό ποσοστό του 25%, ενώ στη Βρετανία οι εθνικιστικές παρατάξεις διπλασίασαν τις έδρες τους και κυριάρχησαν. Ο Νάιτζελ Φάρατζ με το «Κόμμα της Ανεξαρτησίας» κέρδισε την αναμέτρηση με ποσοστό 27%, διαδραματίζοντας καθοριστικό ρόλο στο δημοψήφισμα του Ιουνίου του 2016. Στις ευρωεκλογές του 2019 πάλι, η Λεπέν προηγήθηκε του κόμματος του Μακρόν, με 23,31% έναντι 22,41%.Το ίδιο συνέβη και στη Βρετανία, καθώς ο Φάρατζ κατάφερε με το νεοϊδρυθέν «Κόμμα του Brexit» να εκλέγει ξανά ευρωβουλευτής και να συγκεντρώσει ποσοστό 31,5%, αφήνοντας τη Μέι στην 5η θέση.
To 2015 στην Πολωνία σηματοδοτεί την στροφή προς τον εθνικισμό με το μεγαλύτερο κόμμα της αντιπολίτευσης, «Νόμος και Δικαιοσύνη», να αναδεικνύεται νικητής με 37,6%, εξασφαλίζοντας αυτοδυναμία στο σώμα της Βουλής. Στις εκλογές του Οκτωβρίου του 2019 οι εθνικιστές θριάμβευσαν ξανά με 43,6% των ψήφων, σχηματίζοντας αυτοδύναμη κυβέρνηση.
Το 2017 αποτελεί κρίσιμο έτος για την Αυστρία και τη Γερμανία. Το Δεκέμβριο ορκίστηκε για πρώτη φορά η ακροδεξιά κυβέρνηση της Αυστρίας με Καγκελάριο τον Σεμπάστιαν Κούρτς και συγκυβέρνηση το «Κόμμα της Ελευθερίας». Ηγέτης του συγκυβερνώντος κόμματος ήταν ο Χέινζ-Κρίστιαν Στράσε, γνωστός για τη νεοναζί προ-ιστορία του και τις επιθέσεις ενάντια μεταναστών.Τον Ιανουάριο του 2020 ορκίστηκε κυβέρνηση συνασπισμού του Κουρτς και των πρασίνων. Στη Γερμανία στις ομοσπονδιακές εκλογές του 2017 το κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία», της Άλις Βάιντελ, κατόρθωσε να εισέλθει στο κοινοβούλιο με 94 έδρες. Το Σεπτέμβριο του 2019 στις περιφερειακές εκλογές στο Βρανδεμβούργο και τη Σαξονίαοι ακροδεξιοί ήρθαν δεύτεροι, επιφέροντας σημαντική μείωση στα αντίπαλα κόμματα με ποσοστά 22,5% και 27,5% αντίστοιχα.
Το 2018 είναι το έτος της Ιταλίας και της Ισπανίας. Στην Ιταλία τον Ιούνιο τα δύο ακροδεξιά κόμματα, η «Λέγκα» του Ματέο Σαλβίνι και το «Κίνημα των Πέντε Αστέρων», συμφώνησαν σε κυβέρνηση συνεργασίας, έχοντας συγκεντρώσειτο 17,4% και το 32% στις κοινοβουλευτικές εκλογές. Στην Ισπανία το Δεκέμβριο το ακροδεξιό κόμμα «Vox» κέρδισε 12 έδρες στο κοινοβούλιο της Ανδαλουσίας, κάνοντας την αρχή για τη δημιουργία νέων δεξιών περιφερειακών κυβερνήσεων εκεί, στη Μούρθια και τη Μαδρίτη. Ο ηγέτης του, Σαντίαγο Αμπασκάλ, προσπαθεί να μην δείχνει την ιδεολογική συνάφεια του με το Φράνκο. Το 2019 η «Λέγκα» βγήκε πρώτη στις ευρωεκλογές, ενώ το «Vox» στις βουλευτικές της 10ης Νοεμβρίου αναδείχθηκε σε τρίτο κόμμα, αριθμώντας 52 έδρες από τις 24 που είχε λάβει στις εκλογές του Απριλίου.
Το κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των κομμάτων είναι ότι τάσσονται κατά των μεταναστών και ενάντια της ΕΕ. Όλα τα μέλη της ευρωσκεπτικιστικής λαϊκιστικής ακροδεξιάς, η οποία έχει κάνει την εμφανή της παρουσία στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο, έχουν παρόμοιο πολιτικό πρόγραμμα, αν και δεν αποτελούν μέλη των ίδιων παρατάξεων. Την πιο ακραία θέση υποστηρίζει η Λεπέν στη Γαλλία, η οποία έκανε λόγο για επαναφορά της θανατικής ποινής, ενώ από τους πιο μετριοπαθείς εμφανίζεται ο αυστριακός Καγκελάριος Κουρτς που δηλώνει πιστός στην ΕΕ. Ακόμα κι αυτός, όμως, έχει προβεί στη μείωση των επιδομάτων για τους πρόσφυγες και προάγει σκληρή αντιμεταναστευτική πολιτική, όπως συμβαίνει και στην Ιταλία. Στη Σουηδία οι πρόσφυγες αποτελούν το λόγο που οι ακροδεξιοί προσελκύουν ψηφοφόρους και προτάσσουν τη δελεαστική ιδέα του “Svexit”. Στην Πολωνία η κυβέρνηση έχει δημιουργήσει κλίμα ξενοφοβίας και απομονωτισμού, εναντιωμένη εκτός των άλλων σε αλλόθρησκους, φιλελευθέρους και ομοφυλόφιλους για τη διάσωση της πολωνικής εθνικής ταυτότητας. Εδώ θα πρέπει να τονιστεί, ότι παρόμοιο πρόγραμμα ακολουθεί και η Άλις Βάιντελ στη Γερμανία, η οποία είναι η πρώτη ομοφυλόφιλη που τάσσεται εναντία των ομοφυλοφίλων. Παρόμοια με τη Γερμανία, σε Ελλάδα και Γαλλία τα ακροδεξιά κόμματα εκμεταλλεύονται το κλίμα φόβου και ρατσισμού, τονίζοντας πως για την εγκληματικότητα ευθύνονται οι μετανάστες. Με τον ίδιο τρόπο και ο Φάρατζ στη Μεγάλη Βρετανία τασσόταν κατά της μετανάστευσης και υπέρ της αποχώρησης από την ΕΕ, ακόμη και χωρίς συμφωνία. Επιπλέον, η ακροδεξιά ουγγρική κυβέρνηση προσπαθεί να ενισχύσει τις ένοπλες δυνάμεις και το αίσθημα πατριωτισμού, ενώ έχει πολλάκις προκαλέσει αντιδράσεις διεθνώς με τις πρακτικές της σε βάρος μεταναστών, ρομά και αδύναμων ομάδων. Τις ίδιες αντιδράσεις προκάλεσαν και οι πρακτικές της πολωνικής κυβέρνησης το 2017, όταν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενεργοποίησε για πρώτη φορά στην ιστορία το Άρθρο 7 της Συνθήκης, το οποίο περιλαμβάνει στέρηση των δικαιωμάτων της και του δικαιώματος ψήφου, με την προϋπόθεση της ομοφωνίας του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, λόγω σοβαρής παραβίασης του κράτους δικαίου. Τέλος, το ισπανικό «Vox» διαφέρει από τα άλλα κόμματα διαμαρτυρίας, καθώς εναντιώνεται στην έκτρωση, το γάμο ομόφυλων ζευγαριών και τη νομοθεσία για τη βία κατά των γυναικών. Υποστηρίζει τον κεντρικό ρόλο του κράτους στον έλεγχο της παιδείας, της υγείας και της δικαιοσύνης, την απέλαση ακόμη και των ασυνόδευτων ανήλικων και τη μη αυτονομία κρατιδίων της Ισπανίας, όπως η Καταλονία.
Το πρόβλημα της ύπαρξης ευρωσκεπτικιστικών κινημάτων σε ολοένα και περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες έγκειται στο γεγονός, ότι σήμερα δεν εμφανίζονται κόμματα, τα οποία, ανεξαρτήτως ιδεολογικού προσήμου, να μπορούν να εμπνεύσουν τους ψηφοφόρους και να παρέχουν σταθερότητα και ασφάλεια. Η δημιουργία των αντισυστημικών κομμάτων και η κοινοβουλευτική τους άνοδος στηρίχτηκε στην οικονομική κρίση και στα αυστηρά μέτρα λιτότητας που επιβάλλονται στις χώρες, ώστε να επιβιώσουν οι οικονομίες τους, μη έχοντας, όμως, τη νομιμοποίηση των πολιτών του εκάστοτε κράτους. Η λιτότητα που εφαρμόζεται με οδηγίες της ΕΕ συντελεί στην ανάπτυξη των αντι-ευρωπαϊκών αισθημάτων από πλευράς πολιτών. Η υφιστάμενη οικονομικοπολιτική δυσαρέσκεια σε συνδυασμό με τη μεγάλη εισροή προσφύγων που δέχεται η Ευρώπη με εντελώς διαφορετική κουλτούρα και αξίες συνεχίζει να ενισχύει την άνοδο αυτών των κομμάτων και την παραμονή τους στα κοινοβούλια, αντικατοπτρίζοντας αυτή την τάση και στο ευρωκοινοβούλιο.
Βιβλιογραφία
Paxton O. Robert, Η ανατομία του Φασισμού,Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα, Σεπτέμβριος 2006.
CNNGREECE (cnn.gr), «Γερμανικές εκλογές 2017:Ντροπή για τη Γερμανία το ακροδεξιό AfD στη Βουλή, λέει ο Τύπος της χώρας», 24 Σεπτεμβρίου 2017, Διαθέσιμο σε: https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/98816/germanikes-ekloges-2017-ntropi-gia-ti-germania-to-akrodexio-afd-sti-voyli-leei-o-typos-tis-xoras
CNNGREECE (cnn.gr), «Εκλογές Σουηδία: Η αντιμεταναστευτική ακροδεξιά ενισχύει τη δύναμή της», 3 Σεπτεμβρίου 2018, Διαθέσιμο σε:
DeutscheWelle (dw.com), «Θρίαμβος για το εθνολαϊκιστικό PiS στην Πολωνία», 14 Οκτωβρίου 2019, Διαθέσιμο σε:
Enikos.gr, «Ευρωεκλογές στη Σουηδία: Νικητές οι Σοσιαλδημοκράτες και η …Ακροδεξιά», 27 Μαΐου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.enikos.gr/international/650443/evroekloges-sti-souidia-nikites-oi-sosialdimokrates-kai-iakrodexi
Euronews. (greuronews.com), «Αυστρία: Ορκίστηκε η νέα κυβέρνηση με ισχυρή ακροδεξιά», 8 Δεκεμβρίου 2017, https://gr.euronews.com/2017/12/18/orkistike-h-nea-kivernisi-ths-austrias
HUFFPOST (huffingtonpost.gr), «Γιατί εκτοξεύτηκε η ακροδεξιά στην Ισπανία και ποιοι ψήφισαν τελικά το Vox», 12 Νοεμβρίου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/yiati-ektoxeetheke-e-akrodexia-sten-ispania-kai-poioi-psefisan-telika-to-vox_gr_5dc9c040e4b02bf57944b3d6
iefimerida (iefimerida.gr), «Η ακροδεξιά βρυχάται στην Ουγγαρία και ο Βίκτορ Ορμπάν σιωπά…», 1 Νοεμβρίου 2016, Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/news/298279/i-akrodexia-vryhatai-stin-oyggaria-kai-o-viktor-ormpan-siopa
News247 (news247.gr), «Γερμανία: Δεύτερο και με εντυπωσιακή άνοδο το ακροδεξιό AfD σε Βρανδεμβούργο και Σαξονία», 1 Σεπτεμβρίου 2019, Διαθέσιμο σε:
News 247 (news247.gr), «Οι λόγοι για τους οποίους “καλπάζει” η ακροδεξιά του Vox», 9 Νοεμβρίου 2019, Διαθέσιμο σε:
https://www.news247.gr/kosmos/oi-logoi-gia-toys-opoioys-kalpazei-i-akrodexia-toy-vox.7529723.html
PontosNews (pontos-news.gr), «Ουγγαρία-εκλογές: Συντριπτική νίκη Ορμπάν με 48,8%, 9 Απριλίου 2018», Διαθέσιμο σε:
http://www.pontos-news.gr/article/177593/oyggaria-ekloges-syntriptiki-niki-ormpan-me-488
PowerPolitics (powerpolitics.eu), «Πολωνική Ακροδεξιά: Εθνικός Ρομαντισμός και Ξενοφοβία Σε Ένα Επικίνδυνο Κράμα», 18 Ιουνίου 2018, Διαθέσιμο σε:
Pressenza- IternationalPressAgency (pressenza.com), «Η ακροδεξιά της Βρετανίας και οι Ευρωεκλογές», 5 Μαΐου 2019, Διαθέσιμο σε:
https://www.pressenza.com/el/2019/05/h-akrodeksia-ths-bretanias-kai-oi-eyrwekloges/
Protothema.gr, «Ευρωεκλογέ-Βρετανία: Η νίκη του «Brexit»ενισχύει την έξοδο χωρίς συμφωνία», 27 Μαΐου 2019, Διαθέσιμο σε:
Tvxs Ανεξάρτητη Ενημέρωση (tvxs.gr), «Ελληνική ακροδεξιά: Ένα διαχρονικό φαινόμενο», 3 Μαΐου 2013, Διαθέσιμο σε:
Αντ1 NEWS (ant1news.gr), «Πρωτιά η Λεπέν στη Γαλλία», 25 Μαϊου 2014, Διαθέσιμο σε:
https://www.ant1news.gr/World/article/348988/protia-lepen-sti-gallia
H Ναυτεμπορική (naftemporiki.gr), «Γαλλία- Ευρωεκλογές: Η ακροδεξιά προηγείται σε δύο δημοσκοπήσεις», 3 Μαΐου 2019, Διαθέσιμο σε: https://m.naftemporiki.gr/story/1471517
ΣοφοκλέουςIn (sofokleousin.gr), «Κρίσιμες εκλογές σήμερα Αυστρία-Ισχυρή παραμένει η ακροδεξιά», 29 Σεπτεμβρίου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.sofokleousin.gr/krisimes-ekloges-simera-stin-aystria-isxyri-parameni-i-akrodeksia
Το Βήμα (tovima.gr), «Πρώτο κόμμα στην Ιταλία η ακροδεξιά Λέγκα του Σαλβίνι», 4 Σεπτεμβρίου 2018, Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2018/09/04/world/prwto-komma-stin-italia-i-akrodeksia-legka-toy-salbini/
Το Βήμα (tovima.gr), «Ορκίζεται την Τρίτη η νέα κυβέρνηση στην Αυστρία- Η πρώτη με συμμετοχή οικολόγων», 6 Ιανουαρίου 2020, Διαθέσιμο σε:
Τα Νέα (tanea.gr), «Ακροδεξιά κόμματα στη μέγγενη των εκλογών», 27 Ιουνίου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.tanea.gr/2019/06/27/politics/antipoliteysi/akrodeksia-kommata-sti-meggeni-ton-eklogon/
Τα Νέα (tanea.gr), «Ιταλία, η Ευρώπη και πως ενισχύεται η ακροδεξιά», 20 Αυγούστου 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.tanea.gr/2019/08/20/opinions/i-italia-i-eyropi-kai-pos-enisxyetai-i-akrodeksia/