Γράφει η Μαρία Κουλουριώτη
Αναμφίβολα, το ύφασμα αποτελεί ύλη άρρηκτα συνδεδεμένη με τον καθημερινό βίο, καθώς εντοπίζεται, μεταξύ άλλων, στα έπιπλα, στα κτίρια και πρωτίστως στον τομέα της ένδυσης. Απεναντίας, το περιβαλλοντικό και κοινωνικό κόστος της βιομηχανίας ενδυμάτων και κλωστοϋφαντουργίας αυξάνεται ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες, κατάσταση η οποία φαίνεται ότι στο μέλλον θα παρουσιάσει εκθετική αύξηση. Παράλληλα, πυροδοτείται η υπερκατανάλωση, και καθίσταται αντικείμενο εκμετάλλευσης η αγοραστική δύναμη των πολιτών. Με αυτά τα δεδομένα, η μόδα, και κυρίως η γρήγορη μόδα, αποτελεί μια ταχέως αναπτυσσόμενη βιομηχανία, που εδραιώνεται για ένα μικρό χρονικό διάστημα και αναδιαμορφώνεται άμεσα, μόλις πετύχει τους στόχους των πωλήσεων. Κατά συνέπεια, γίνεται άμεσα αντιληπτό ότι η βιώσιμη ανάπτυξη και η γρήγορη μόδα είναι εκ διαμέτρου αντίθετες έννοιες, ενώ πέραν του υψηλού περιβαλλοντικού κόστους, σημειώνεται η παραβίαση βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων του εργατικού δυναμικού.
Ειδικότερα, πριν τα ενδύματα φτάσουν στο τελικό στάδιο της πώλησης, προηγούνται πολυάριθμα στάδια παραγωγής. Από την καλλιέργεια του βαμβακιού, τη βαφή υφασμάτων, το ράψιμο έως και τη συσκευασία ενός ρούχου, δημιουργούνται ρύποι και εκπομπές αερίων που πλήττουν σημαντικά το περιβάλλον. Επί τούτοις, δημιουργείται μια αντιστρόφως ανάλογη σχέση στο πραγματικό και στο κοινωνικό κόστος της ένδυσης, καθώς όσο μειώνεται η τιμή των ρούχων, τόσο αυξάνεται η επίπτωση στο περιβάλλον. Στο πλαίσιο της ΕΕ, τον Μάρτιο του 2020, δημοσιεύθηκε στο Ειδικό Ευρωβαρόμετρο ότι το 94% των ανθρώπων αντιλαμβάνεται την ευθύνη για την προστασία του περιβάλλοντος, ενώ λιγότεροι κρίνουν ότι η κλιματική αλλαγή αποτελεί σοβαρό πρόβλημα στη χώρα τους. Τρία χρόνια αργότερα, σε επανάληψη της ίδιας έρευνας, η πλειοψηφία των Ευρωπαίων θεωρεί ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση (56%), οι εθνικές κυβερνήσεις (56%), οι επιχειρήσεις και η βιομηχανία (53%) είναι υπεύθυνες για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, και μόνο το 35% επωμίζεται την ατομική ευθύνη. Με αυτό τον τρόπο, η ελλιπής ενημέρωση σε συνδυασμό με την απουσία της κοινωνικής ευαισθητοποίησης, οδήγησαν στον διπλασιασμό των αγορών ρούχων από 100 σε 200 δισεκατομμύρια τεμάχια, από το 2022 έως το 2023. Ειδικότερα, ο μέσος αριθμός περιστάσεων που φορέθηκε ένα ρούχο μειώθηκε συνολικά κατά 36%, και σε συνδυασμό με την έλλειψη παραγωγής ανακυκλώσιμου ρουχισμού, δαπανώνται περισσότερα από 500 δισεκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο σε συνθετικά υφάσματα ( Ειδικό Ευρωβαρόμετρο, 538, 2023)
Σύμφωνα με το Global Fashion Agenda (GFA), η βιομηχανία της μόδας φέρει την ευθύνη για περίπου 2,1 δισεκατομμύρια τόνους εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου σε ένα μόνο έτος, που ισοδυναμεί με το 4% όλων των παγκόσμιων εκπομπών (Global Textiles Policy Forum, 2023). Συγχρόνως, το κυρίαρχο επιχειρηματικό μοντέλο επιτυγχάνει να παράγει με ρυθμούς γεωμετρικής προόδου περισσότερα ρούχα από όσα χρειάζονται οι άνθρωποι για να καλύψουν τις ανάγκες τους.
Έτσι, αυτός ο αριθμός είναι συγκρίσιμος με τις ετήσιες εκπομπές του αερίου του θερμοκηπίου (GHG) της Γαλλίας, της Γερμανίας και του Ηνωμένου Βασιλείου μαζί. Αυτό σημαίνει ότι μέσα στα επόμενα 10 χρόνια, οι εκπομπές προβλέπεται να αυξηθούν σε 2,7 δισεκατομμύρια τόνους ετησίως, εάν οι προσπάθειες να μειωθεί o αντίκτυπος του υπερκαταναλωτισμού δεν επιταχυνθούν άμεσα (J. Marsh, 2021). Απεναντίας, η πλειονότητα των μεγάλων εταιρειών και οίκων ένδυσης δεν έχουν εφαρμόσει τα κατάλληλα μέτρα που θα εναρμονιστούν με την αρχή της περιβαλλοντικής επιμέλειας, καθώς εκλείπουν τα ουσιαστικά βήματα προς τη βιώσιμη παραγωγή. Πιο συγκεκριμένα, οι μεγάλες επωνυμίες αποφεύγουν την ανάληψη της ευθύνης του περιβαλλοντικού κόστους από τις δραστηριότητές τους, οδηγώντας σε έναν ατέρμονο κύκλο παραγωγής, κατανάλωσης και καταστροφής. Επιπλέον, οι ρύποι που προκαλούνται από τα απόβλητα υφασμάτων και τα μικροπλαστικά αποτελούν κύρια απειλή για την προστασία των θαλασσών και των δασών.
Προς την αντιμετώπιση αυτού του φαινομένου, αναφέρεται το τμήμα της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η “Στρατηγική της ΕΕ για βιώσιμα και κυκλικά κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα”, η οποία παρουσιάζει την πορεία για τη μετάβαση από την γρήγορη στη βιώσιμη παραγωγή υφασμάτων έως το 2030. Το σχέδιο, σύμφωνο με τους περιβαλλοντικούς και κλιματικούς στόχους της ΕΕ, στοχεύει συγκεκριμένα να διασφαλίσει ότι τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα που πωλούνται στην ΕΕ θα κατασκευάζονται όσο το δυνατόν περισσότερο από ανακυκλωμένες ίνες, μειώνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την ποσότητα των επικίνδυνων μικροπλαστικών που περιέχουν (Bernetti, 2022). Ειδικότερα, ανακοινώνεται μια ολοκληρωμένη σειρά συγκεκριμένων δράσεων, σύμφωνα με τις ευρείες διαβουλεύσεις που πραγματοποιήθηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 10 Μαρτίου 2022. Η συγκεκριμένη ενέργεια είναι πολύ σημαντική, καθώς σύμφωνα με τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Περιβάλλοντος (ΕΟΠ), η παραγωγή κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων στην Ευρώπη έχει τον τέταρτο υψηλότερο αντίκτυπο στο περιβάλλον, μετά τα τρόφιμα, τη στέγαση και τις μεταφορές. Ιδιαίτερα για τη βιομηχανία της ένδυσης, η ανεπάρκεια πληροφόρησης σχετικά με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και τις συνθήκες εργασίας που συνδέονται με την παραγωγή ρούχων χαρακτηρίζει τον πληθυσμό της Ευρώπης σε ποσοστό 82%, ενώ για την Ελλάδα το ποσοστό αυτό αυξάνεται έως και 92%. Ως αποτέλεσμα, η ανάγκη συνεργασίας κρίνεται επιτακτική και η λύση έγκειται στην ανάληψη δράσης, τόσο για την καταπολέμηση του «φαινομένου» της γρήγορης μόδας, η οποία για τις ανάγκες της ολοένα και αυξανόμενης ζήτησης των προϊόντων θυσιάζει τα ανθρώπινα δικαιώματα στο βωμό του κέρδους, όσο και στην εδραίωση μιας κουλτούρας με στόχο την οικολογική παραγωγή ενδυμάτων.
Περαιτέρω, η πρόταση αποσκοπεί στην παγίωση των δικαιωμάτων των καταναλωτών, στοχεύοντας στην ενημέρωση και στην προώθηση των συνειδητών επιλογών τους. Με άλλα λόγια, η ευαισθητοποίηση του καταναλωτικού κοινού διαδραματίζει πρωταρχικό ρόλο στην μετάβαση από μια κλιματικά ουδέτερη σε μια «πράσινη» κοινωνία. Αναφορικά με τους νέους κανόνες της συμφωνίας, παρατίθενται πληροφορίες σχετικά με τη βιωσιμότητα των προϊόντων, και ιδιαίτερα την ανθεκτικότητά τους και τη δυνατότητα ανακύκλωσης μακροχρόνια. Με αυτό τον τρόπο, τα συμβαλλόμενα κράτη-μέλη στοχεύουν αφενός στην αναγνώριση και αφετέρου στην απαγόρευση του greenwashing. Επιπλέον, η προτεινόμενη στοχευμένη αναθεώρηση της οδηγίας, για το πλαίσιο των τοξικών αποβλήτων, που δημοσιεύθηκε τον Ιούλιο του 2023, εισήγαγε την υποχρεωτική και εναρμονισμένη Διευρυμένη Ευθύνη Παραγωγού (EPR) για τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα, ώστε να προωθηθεί η βιωσιμότητα των υφασμάτων. Επίσης, θέτει κανόνες για τη διαχείριση των κλωστοϋφαντουργικών απορριμμάτων με βάση τον δείκτη τοξικότητας των αποβλήτων προς το περιβάλλον. Μια αυστηρότερη νομοθεσία θα επιβάλλει σε διεθνές επίπεδο τη διαφάνεια και την ανάληψη ευθύνης από την πλευρά των εταιρειών, ώστε κατά την παραγωγή ενός ενδύματος πρωταρχικό σκοπό να αποτελεί η αποκατάσταση του περιβαλλοντικής ευημερίας (European Parliament, 2024)
Τελικά, μία αυστηρότερη νομοθεσία και στον τομέα της μόδας αφενός θα βοηθήσει στην προστασία του οικοσυστήματος και αφετέρου θα ενισχύσει την κοινωνική δικαιοσύνη. Αυτό σημαίνει, πως η περιβαλλοντική και η κοινωνική ευημερία πρέπει να επιδιώκονται συγχρόνως μέσα από τις προτεινόμενες πολιτικές, καθώς η επιδείνωση της πρώτης θα προκαλέσει την υποδαύλιση της δεύτερης, με βάση το φαινόμενο της διάχυσης ή αλυσιδωτής αντίδρασης (Haas, 1968). Κατά συνέπεια, η στρατηγική για την προάσπιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων θα συνδράμει θετικά στην παγίωση της περιβαλλοντικής ισορροπίας, και συγκεκριμένα για τη βιομηχανία της ένδυσης, αυτό συνεπάγεται την απαγκίστρωση από το επιχειρηματικό μοντέλο που βασίζεται στην εκμετάλλευση και τη σπατάλη. Ως εκ τούτου, η γρήγορη μόδα καθίσταται μία από τις σημαντικότερες αιτίες της παγκόσμιας παραγωγής αποβλήτων, και άρα οι υπηρεσίες επαναχρησιμοποίησης των υφασμάτων θα πρέπει να είναι διαθέσιμες προς το καταναλωτικό κοινό. Με αυτό τον τρόπο, θα είναι δυνατή η επαναχρησιμοποίηση των κλωστοϋφαντουργικών προϊόντων, χάρη στην ανακύκλωση των ινών, νημάτων και του υφάσματος (Ηawley, 2009). Με άλλα λόγια, θα προωθηθεί η διαδικασία επανεπεξεργασίας του υλικού, από “ίνες, σε ίνες” (Wetterberg Κ, Barrie J, Schröder P, House c. , 2022).
Κλείνοντας, οι προσπάθειες της ΕΕ στοχεύουν στη δημιουργία μιας πιο βιώσιμης και περιβαλλοντικά συνειδητοποιημένης κλωστοϋφαντουργίας, ευαισθητοποιώντας συγχρόνως τους καταναλωτές σχετικά με τις αρχές της βιωσιμότητας. Αναντίρρητα, απαιτείται ο ολοκληρωτικός επαναπροσδιορισμός της διαδικασίας με την οποία σχεδιάζονται, παράγονται, χρησιμοποιούνται και ανακυκλώνονται τα κλωστοϋφαντουργικά προϊόντα. Εντούτοις, η μετάβαση στην κυκλική παραγωγή στον τομέα της κλωστοϋφαντουργίας, σε συνδυασμό με την εδραίωση των κανονισμών που θα ενισχύσουν την κοινωνική δικαιοσύνη θα παγιώσουν την χρήση μη τοξικών υφασμάτων μακροχρόνια. Τελικά, η απαλλαγή από τη γρήγορη μόδα, έγκειται πρωτίστως στην ρύθμιση της μαζικής παραγωγής και εν συνεχεία στην ευαισθητοποίηση των πολιτών, με την επανεκτίμηση και την αλλαγή των συνηθειών τους.
Πηγές:
- Hawley, J. M. (2009). Blackburn, R. S., επιμ., Understanding and improving textile recycling: a systems perspective, Sustainable Textiles, Woodhead Publishing Series in Textiles (Woodhead Publishing): 179–199.
- Wetterberg Κ, Barrie J, Schröder P, House c. (2022). The EU’s circular economy transition for plastic and textiles: Opportunities and challenges for trade partners in emerging markets. Διαθέσιμο στο: https://www.switchtocircular.eu/publication/EU-circular-economy-policies-ChathamHouse-policy-paper?
- European Commission (2023). Special Eurobarometer, Climate Action and the Environment Energy.Διαθέσιμο στο: Climate change – July 2023 – – Eurobarometer survey.
- European Commission (2021). EU Funding & Tenders Portal. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/funding-tenders/opportunities/portal/screen/opportunities/topic-details/life-2021-prep-environment
- European Parliament(2024). EU Strategy for sustainable and circular textiles | Legislative Train Schedule. Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/legislative-train/theme-a-european-green-deal/file-eu-textiles-strategy
- Bernetti, M. (2022) EU unveils ‘Sustainable’ fashion push. Διαθέσιμο στο: https://phys.org/news/2022-03-eu-unveils-sustainable-fashion.html
- Marsh, J. (2021). How Can the Fashion Industry Reduce Textile Waste? Διαθέσιμο στο: https://earth.org/how-can-the-fashion-industry-reduce-textile-waste/
- Circular Fashion Partnership (2024). Switch to Circular Economy Value Chains. Global Fashion Agenda. Διαθέσιμο στο: https://globalfashionagenda.org/circular-fashion-partnership/switch-to-circle-economy-value-chains/
- Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2022), Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας, Κλωστοϋφαντουργία και περιβάλλον. Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/729405/EPRS_BRI(2022)
Πηγή Εικόνας: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, (2022), Διεύθυνση Υπηρεσιών Κοινοβουλευτικής Έρευνας, Ενημερωτικό σημείωμα, «Κλωστοϋφαντουργία και περιβάλλον», Διαθέσιμο στο: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/729405/EPRS_BRI