Γράφει ο Πασχάλης Μπανδάς
Στις 23 Μαρτίου του 1983, ο Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, Ρόναλντ Ρίγκαν, ανακοίνωσε στο τηλεοπτικό κοινό της χώρας του, την έναρξη της Στρατηγικής Πρωτοβουλίας Άμυνας (Σ.Π.Α.), ενός νέου προγράμματος ανάπτυξης πυραυλικής άμυνας απέναντι στους διηπειρωτικούς, πυρηνικούς πυραύλους της Σοβιετικής Ένωσης (Reagan, 1983) Ο Πρόεδρος Ρίγκαν, ως ο ίσως αυστηρότερος κριτής της “Αμοιβαίας Εξασφαλισμένης Καταστροφής” (ένα δόγμα το οποίο θα είχε ακόμα και στην καλύτερη δυνατή περίπτωση καταστροφικές συνέπειες για την αμυνόμενη χώρα), θέλησε να αναπτύξει όπλα και οπλικά συστήματα τα οποία θα μπορούσαν να αποτρέψουν μια επίθεση στο έδαφος των ΗΠΑ. Αυτό θα επιτυγχανόταν και με την καταστροφή οποιουδήποτε πυραύλου κατευθυνόταν προς τις ΗΠΑ, όσο αυτός θα βρισκόταν στον αέρα. Μία ορθή σκέψη, αν αναλογιστεί κανείς πως η ασφάλεια του δυτικού μπλοκ βασιζόταν στις διαθέσεις των Σοβιετικών αρχηγών (Hiebert, 1986). Το πρόγραμμα δέχτηκε έντονη κριτική, αφενός λόγω της υπέρμετρης φιλοδοξίας που επέδειξε όσον αφορά την υλοποίηση του, με συστήματα τα οποία δεν προέβλεπε η τεχνολογία της εποχής, αφετέρου λόγω του προβληματισμού των Ευρωπαίων συμμάχων για τον χαρακτήρα του προγράμματος. Εξάλλου αυτός απέρριπτε την ιδέα της αποτροπής και -συνεπώς- προέβλεπε μια διένεξη όπου τα πυρηνικά θα χρησιμοποιούνταν ενάντια στα δυτικά κράτη.
Ένα γεγονός που αποδεικνύει το μέγεθος της κριτικής που ασκήθηκε στο πρόγραμμα είναι πως χαρακτηρίστηκε από τον Τύπο και τους δημοκρατικούς κυρίως αντιπάλους του ως “πρόγραμμα Star Wars”, λόγω της τεχνολογίας που θα χρειαζόταν για να υλοποιηθεί. Η πεποίθηση αυτή βασιζόταν στο γεγονός ότι η συγκεκριμένη τεχνολογία ξεπερνούσε κατά πολύ τις δυνατότητες των ΗΠΑ την εποχή εκείνη. Η κριτική αυτή γίνεται κατανοητή αφού μερικά από τα οπλικά συστήματα που προτάθηκαν ως μέρος του προγράμματος (Halberstam, 2010). Το πρόγραμμα “Excalibur” για παράδειγμα, μέρος του ευρύτερου προγράμματος Κατευθυνόμενων Ενεργειακών Όπλων της Στρατηγικής Πρωτοβουλίας Άμυνας, οδήγησε στο σχεδιασμό ενός συστήματος που μέσω ακτίνων λέιζερ, θα κατέστρεφε τις πυρηνικές κεφαλές των Σοβιετικών πυραύλων όσο εκείνοι ήταν σε πτήση. Παρά τις υψηλές ελπίδες που στηρίχθηκαν στα σχέδια αυτά, η πολυπλοκότητα του συστήματος αλλά και η απαιτούμενη τεχνολογία- τεχνολογία που ακόμα και σήμερα θα δυσκόλευε τους επιστήμονες- σήμαινε πως το πρόγραμμα παρέμεινε σε φάση σχεδιασμού. Παραμένοντας στην ίδια κατηγορία οπλισμού, το CHECMATE (Compact High Energy Capacitor Module Advanced Technology Experiment) ήταν μια απόπειρα να σχεδιαστεί ένα οπλικό σύστημα το οποίο θα εκτόξευε βλήματα με ταχύτητα άνω των 3000 μέτρων ανά δευτερόλεπτο και το οποίο θα προκαλούσε ζημιά στους στόχους όχι μέσω κάποιου εκρηκτικού φορτίου αλλά μέσω της παραγόμενης κινητικής ενέργειας του βλήματος, όπως λειτουργούν για παράδειγμα τα σύγχρονα συστήματα τύπου “railgun”. Παρομοίως με το “Excalibur”, το πρόγραμμα δεν τέθηκε σε λειτουργία, ωστόσο κατάφερε να παράγει ένα πρωτότυπο, του οποίου η χρήση έβγαλε χρήσιμα συμπεράσματα για μελλοντικά προγράμματα και σχέδια παρόμοιων οπλικών συστημάτων. Το τελευταίο πρόγραμμα που θα αναφέρουμε είναι το λεγόμενο “Brilliant Pebbles”, το πιο επιτυχημένο πρόγραμμα της Πρωτοβουλίας, το οποίο ωστόσο δεν πρόλαβε να τεθεί σε εφαρμογή πριν καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση και συνεπώς ακυρώθηκε. Προϊόν της ίδιας δυάδας επιστημόνων που ανέπτυξαν το “Excalibur” (Wood & Teller), το πρόγραμμα βασίστηκε στην ιδέα των διαστημικών αναχαιτιστικών ενώ στην πιο ανεπτυγμένη του φάση, ήταν ένας πύραυλος με μεγάλη αυτονομία και ο οποίος, εκτοξευόμενος από το διάστημα, θα κυνηγούσε τις πυρηνικές κεφαλές των Σοβιετικών και θα τις κατέστρεφε. Οι δορυφόροι από τους οποίους θα εκτοξεύονταν τα Brilliant Pebbles θα ήταν διασκορπισμένοι σε μια τεράστια γεωγραφική έκταση, ενώ στο σύνολο θα υπήρχαν έως και 100000 πύραυλοι έτοιμοι να εκτοξευτούν, ικανοί να αντιμετωπίσουν μαζικά το σύνολο του Σοβιετικού οπλοστασίου. Το σχέδιο ήταν ελκυστικό για δύο λόγους. Ο πρώτος ήταν πέρα από τη διαδικασία προ εκτόξευσης, μετά δεν χρειαζόταν περαιτέρω ανθρώπινη παρέμβαση, αφού τα συστήματα του πυραύλου ήταν ικανά να ακολουθούν τον στόχο. Δεύτερον, το κόστος ήταν μικρό για κάθε πύραυλο, με το “ Brilliant Pebbles” να απαιτεί 10 δις δολάρια για την εφαρμογή του, μικρό ποσό για τα δεδομένα της εποχής αλλά και για την αποτελεσματικότητά του. Συνυπολογίζοντας λοιπόν την ανορθόδοξη μορφή των περισσότερων συστημάτων που συνέστησαν το πρόγραμμα, αλλά και την αβεβαιότητα σχετικά με την υλοποίησή τους, ο χαρακτηρισμός Star Wars δεν είναι υπερβολικός.
Ο βουλευτής του δημοκρατικού κόμματος, Ted Kennedy, ήταν ο πρώτος που συνέδεσε τα Star Wars με την Σ.Π.Α. Πράγματι, η κοινή γνώμη της εποχής στις ΗΠΑ δεν πείστηκε σε ικανοποιητικό βαθμό για τις δυνατότητες που θα μπορούσε να αναπτύξει η χώρα μέσω αυτού (Encyclopaedia Britannica, n.d.). Το δε υψηλό κόστος ανάπτυξης και έρευνας, το οποίο στις αρχές της δεκαετίας του 90 ξεπέρασε τον προϋπολογισμό, επίσης δεν έχαιρε εκτίμησης, ειδικά μέσα στο Κογκρέσο. Υπήρχαν και ζητήματα ωστόσο που προέκυψαν σε επίπεδο στρατηγικής, και άλλα που προέκυψαν από τους ενδοιασμούς των συμμαχικών χωρών σχετικά με την αλλαγή της στρατηγικής των ΗΠΑ απέναντι στη Σοβιετική απειλή. Αρχικά, πολλοί αναλυτές της εποχής δεν θεώρησαν πως η Σ.Π.Α. θα μετριάσει την απειλή χρήσης βίας από το σοβιετικό στρατόπεδο, αλλά θα αποτελέσει την αιτία επαναπροσδιορισμού του τρόπου αντιπαράθεσης των δύο δυνάμεων. Με λίγα λόγια, οι Σοβιετικοί, σε περίπτωση που δεν πτοούνταν από το ενδεχόμενο να τεθούν μη χρηστικά τα οπλικά τους συστήματα, θα εστίαζαν εκ νέου στα συμβατικά όπλα, οδηγώντας τις δύο υπερδυνάμεις σε έναν νέο εξοπλιστικό και αναπτυξιακό αγώνα. Ένα άλλο ζήτημα που προέκυψε ήταν πως οι Ευρωπαίοι σύμμαχοι των ΗΠΑ προβληματίστηκαν με την στρατηγική αλλαγή, έναν προβληματισμό που εκφράστηκε δυσδιάστατα. Η πρώτη αφορούσε τη μετάβαση σε έναν συμβατικό τρόπο διεξαγωγής πολέμου και η δεύτερη την μετατροπή του στρατηγικού δόγματος από την Αμοιβαία Εξασφαλισμένη Καταστροφή σε μια πυρηνική αποτροπή που επικεντρώνεται στις ΗΠΑ. Με λίγα λόγια, εφόσον οι Σοβιετικοί δεν θα μπορούσαν να πλήξουν την αμερικανική ήπειρο με τα πυρηνικά τους όπλα – εφόσον οι ΗΠΑ δεν επέκτειναν το πρόγραμμα πέραν της χώρας τους- πιθανόν να τα χρησιμοποιούσαν στο ευρωπαϊκό πεδίο, με όποιες συνέπειες θα απέφερε αυτή η χρήση στις χώρες της Γηραιάς Ηπείρου (Holm, 1988).
Η Σ.Π.Α. ήταν ένα σημαντικό σημείο στην εξέλιξη του ύστερου Ψυχρού Πολέμου. Τόσο όμως η τεχνολογική φιλοδοξία του, όσο και η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης, δεν του επέτρεψαν να αναπτυχθεί πλήρως και να εκπληρώσει τις προσδοκίες που είχε από αυτό ο Ρόναλντ Ρίγκαν. Η τεχνογνωσία όμως που αποκτήθηκε κατά τη διάρκεια του προγράμματος έγινε βάση για πολλά μετέπειτα εξοπλιστικά προγράμματα των ΗΠΑ, ενώ πολλές ιδέες “αναστήθηκαν” αργότερα, όταν η επιστήμη επέτρεψε την υλοποίησή τους.
Πηγές
Editors of Encyclopaedia Britannica (2024, February 6). Strategic Defense Initiative. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Strategic-Defense-Initiative
Gordon, M. (1992). “Star wars” x-ray laser weapon dies as its final test is canceled. The New York Times Retrieved 2024, from Gordon, M. (1992). “Star Wars” x-ray laser weapon dies as its final test is canceled. The New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/1992/07/21/us/star-wars-x-ray-laser-weapon-dies-as-its-final-test-is-canceled.html
Halberstam, D. (2010). Selling War in a Media Age: The Presidency and Public Opinion in the American Century (K. Osgood & A. K. Frank, Eds.). University Press of Florida. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.2307/j.ctvx07318
Harper, J. (2019). The Legacy of the Strategic Defense Initiative. National Defense, 103(785). Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/27022547
Hiebert, T. H. (1986). Reagan’s Strategic Defense Initiative: The U.S. Presentation And The European Response. The Fletcher Forum. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/45331210
Holm, H.H. (1988) SDI Successes and SDI Failures: A European Perspective. Διαθέσιμο σε:https://heinonline.org/HOL/LandingPage?handle=hein.journals/jleg15&div=22&id=&page=
Pratt, E. K. (2001). Missile Defense Sponsors: Shifting Political Support for Strategic Defense after Reagan. Asian Perspective, 25(1), 11–72. http://www.jstor.org/stable/42704299
Podvig. P. (2017) Did Star Wars Help End the Cold War? Soviet Response to the SDI Program. Science and Global Security (VOL.25) Διαθέσιμο σε: https://scienceandglobalsecurity.org/archive/2017/01/did_star_wars_help_end_the_col.html
Yonas, G. (1985). The Strategic Defense Initiative. Daedalus. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/20024979
Πηγή εικόνας
RealClearSports – Strategic Defense Initiative – March 23, 1983. (n.d.). Διαθέσιμο σε: https://www.realclearpolitics.com/lists/reagan_memorable_moments/strategic_defense_initiative.html