Γράφει ο Δημήτρης Γκουτζελάς
Η Ευρωπαϊκή ήπειρος, και ιδίως οι πρωτεύουσές της, έχουν υποφέρει σημαντικά τις τελευταίες δεκαετίες από τρομοκρατικές επιθέσεις. Λαμβάνοντας υπόψη πως τέτοιες επιθέσεις στοχεύουν άκριτα κατά οποιουδήποτε τυχαίνει να ταξιδεύει, να κάνει τα ψώνια του, ή να απολαμβάνει μια Χριστουγεννιάτικη αγορά, ο φόβος πραγματοποίησής τους γιγαντώνεται. Ο τελικός σκοπός της τρομοκρατίας είναι η επιβολή ενός πολιτικού, ιδεολογικού ή θρησκευτικού κατεστημένου σε έναν πληθυσμό με την χρήση του φόβου (Gurski, 2015). Στην εξεταστέα περίπτωση, επιχειρείται η επίτευξη του στόχου αυτού μέσω των συχνών και τυχαίων επιθέσεων στους Ευρωπαϊκούς πληθυσμούς, ενώ ο κρατικός μηχανισμός παρακολουθεί, φαινομενικά ανήμπορος να τους προστατεύσει. Την τελευταία δεκαετία, έχει πραγματοποιηθεί στην Ευρωπαϊκή ήπειρο σημαντικός αριθμός τρομοκρατικών επιθέσεων κατά άμαχων στόχων. Χαρακτηριστικά παραδείγματα η βομβιστική επίθεση στο αεροδρόμιο αλλά και σε σταθμό μετρό των Βρυξελλών το 2016, και η επίθεση με όχημα, που προσέκρουσε σε πλήθος στο Βερολίνο κατά το ίδιο έτος (Chaliand et al., 2016). Και στις δύο περιπτώσεις το Ισλαμικό Κράτος ανέλαβε την ευθύνη για τις επιθέσεις. Αντιθέτως, σε πιο πρόσφατες επιθέσεις, όπως αυτή της Βιέννης του 2020 και του Παρισίου του 2023, οι θύτες έδρασαν κατά μόνας, αφού «υπάκουσαν» στο κάλεσμα για «ιερό πόλεμο».
Σύμφωνα με επίσημα στατιστικά, από το 2021 έως σήμερα έχουν πραγματοποιηθεί 15 τρομοκρατικές επιθέσεις και εκατοντάδες σχετικές συλλήψεις σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, 2024). Η Ρωσική Ομοσπονδία έχει αντίστοιχα υποφέρει στο παρελθόν από τρομοκρατικές επιθέσεις, οργανωμένες από Τσετσένους μαχητές, λόγω των πολέμων που διεξήχθησαν για τον έλεγχο της ομώνυμης περιοχής (Kollar et al., 2017). Υπό αυτό το πρίσμα, οι επιθέσεις δεν είχαν Ισλαμικό υπόβαθρο, αλλά αυτό δεν σημαίνει απαραίτητα ότι η Ρωσική Ομοσπονδία είναι ασφαλής. Παρά το γεγονός ότι η χώρα δεν συμπνέει ιδεολογικά με την αποκαλούμενη «Δύση», που αποτελεί παραδοσιακό στόχο για την Ισλαμική τρομοκρατία, γεωγραφικά και πολιτισμικά παραμένει στην Ευρωπαϊκή ήπειρο. Ως εκ τούτου, έχει πάγια συμφέροντα στην περιοχή της μέσης ανατολής. Προς προάσπιση των προαναφερθέντων συμφερόντων, και κατόπιν αιτήσεως της κυβέρνησης του Μπασάρ-Αλ-Ασσάντ, η Ρωσική Ομοσπονδία συμμετείχε στον Συριακό εμφύλιο πόλεμο έναντι του ISIS (Grajewski, 2021). Γεγονός που φαινομενικά, την καθιστά στα μάτια του Ισλαμικού Κράτους ως έναν ακόμη πιθανό στόχο. (Salem, 2015)
Στις 22 Μαρτίου 2024, στο Μέγαρο Μουσικής “Crocus City Hall” της Μόσχας, 6000 θεατές ετοιμάζονταν να παρακολουθήσουν μια συναυλία, όταν ομάδα οπλισμένων ανδρών εισήλθαν στο χώρο. Οι δράστες άρχισαν να πυροβολούν άκριτα κατά των θεατών, σχεδόν εξ’ επαφής, ενώ παράλληλα έβαλαν φωτιά στο κτήριο με χρήση εύφλεκτων υλικών. Το τραγικό συμβάν οδήγησε (έως την ώρα συγγραφής του άρθρου) στον θάνατο περισσότερων από 140 Ρώσων πολιτών και στον τραυματισμό άλλων εκατοντάδων. Το παρελθόν έχει διδάξει πως ένας χώρος πολιτισμού είναι προτιμητέος στόχος τρομοκρατικής ενέργειας από ακραίους Ισλαμιστές (βλ. θέατρο Μπατακλάν). Στον απόηχο της επίθεσης, όμως, το Κρεμλίνο εξέφρασε μια διαφορετική άποψη. Ο πρόεδρος της Ρωσίας, σε τηλεοπτική αναμετάδοση, αφού καταδίκασε την επίθεση, ανέφερε πως η Ουκρανία είχε προετοιμάσει την φυγάδευση των δραστών εντός των συνόρων της, εμπλέκοντας έτσι την γειτονική χώρα (ABC News, 2024). Την ίδια γραμμή ακολούθησαν και άλλα μέλη της κυβέρνησης στις δηλώσεις τους, επιχειρώντας να συνδέσουν την επίθεση με την Ουκρανική κυβέρνηση και κατ’ επέκταση, με τους συμμάχους τους.
Σε τέτοιες περιστάσεις, τίποτα δεν μπορεί να ειπωθεί με απόλυτη βεβαιότητα, παρά ταύτα, είναι δυνατό να αξιολογηθούν τα δεδομένα. Στις αρχές του Μαρτίου, η Αμερικανική πρεσβεία στην Μόσχα προειδοποιούσε τους Αμερικανούς πολίτες πως επρόκειτο να πραγματοποιηθεί «εξτρεμιστική» επίθεση στην Ρωσική πρωτεύουσα (Gotev, 2024). Για να αξιολογηθεί αυτό το δεδομένο, πρέπει να ληφθεί υπόψιν, πως οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν περάσει τις τελευταίες 2.5 δεκαετίες παρακολουθώντας εξαιρετικά στενά την δράση Ισλαμιστικών οργανώσεων. Το πιθανότερο σενάριο επομένως, είναι πως απλώς κατείχαν μια πληροφορία που αναμετέδωσαν, και όχι πως συμμετείχαν ενεργά ή δια παραλείψεως στην επίθεση όπως υπονοεί ο Πρόεδρος Πούτιν.
Την ίδια ημέρα, μια τρομοκρατική οργάνωση, παρακλάδι του Ισλαμικού Κράτους, με την ονομασία ISIS-K, ανέλαβε την ευθύνη για την επίθεση στη Μόσχα. Η ανάληψη ευθύνης πραγματοποιήθηκε μέσω της εφαρμογής Telegram στο κανάλι που διατηρεί το δίκτυο Amaq. Το συγκεκριμένο κανάλι είναι γνωστό πως συνδέεται με τον Isis. Περαιτέρω, δόθηκαν στην δημοσιότητα βίντεο που τράβηξαν οι τρομοκράτες πριν και κατά την ώρα της δράσης τους. Προς επεξήγηση, ο ISIS-K, ιδρύθηκε το 2015 και δραστηριοποιείται στην νότιο-κεντρική Ασία, κυρίως στο Πακιστάν και Αφγανιστάν. Το πλήρες όνομα της οργάνωσης είναι ISIS-Κορασάν. Το Κορασάν είναι ιστορική επαρχία στην κεντρική Ασία που περιελάμβανε τμήματα του τωρινού Τατζικιστάν, Ουζμπεκιστάν, Τουρκμενιστάν, Αφγανιστάν και Ιράν (Freeman, 2024). Το συγκεκριμένο παρακλάδι έχει πραγματοποιήσει επιχειρήσεις έναντι της Ρωσίας στο παρελθόν. Στις 5 Σεπτεμβρίου του 2022, ο ISIS-K εκτέλεσε βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας στην πρεσβεία της Ρωσίας στην Καμπούλ του Αφγανιστάν. Το συμβάν οδήγησε στο θάνατο 8 ανθρώπων και στον τραυματισμό τουλάχιστον 15 ακόμα.
Σχετικά με την επίθεση στη Μόσχα, οι φερόμενοι δράστες, που τώρα βρίσκονται στα χέρια των ρωσικών αρχών, είναι όλοι πολίτες του Τατζικιστάν (Baker et al., 2024), μια χώρα όπου το Ισλάμ είναι η κύρια θρησκεία. Χωρίς να σημαίνει ότι οι συγκεκριμένοι συλληφθέντες εμπίπτουν σε αυτή την κατηγορία, είναι αρκετά σύνηθες κάτοικοι των χωρών κεντρικής Ασίας με χαμηλό μορφωτικό επίπεδο να φθάνουν στην Ρωσική Ομοσπονδία προς αναζήτηση εποχικής εργασία. Οι εργάτες αυτοί, όντας μειονότητες, πέφτουν συχνά θύματα εργασιακής εκμετάλλευσης, ζουν σε δριμείς συνθήκες, και δέχονται ακόμα και επιθέσεις από εθνικιστικές ομάδες. Οι τοπικές εξτρεμιστικές οργανώσεις, γνωρίζουν την κατάσταση αυτή, συχνά προσηλυτίζουν μετανάστες με αυτό το προφίλ έξω από τζαμί στη Ρωσική Ομοσπονδία, υποσχόμενοι προστασία και ανταλλάγματα (Ter, 2016). Επομένως, η ανάληψη της ευθύνης, η δυνατότητα διεξαγωγής τέτοιων επιχειρήσεων, το γενικότερο κίνητρο της «τζιχάντ», αλλά και η ταυτότητα των συλληφθέντων, φαίνεται πως πιστοποιούν τον ενορχηστρωτή της επίθεσης από τον ISIS-K.
Θα μπορούσε όμως η Ουκρανία να έχει κάποια συμμετοχή; Η Ουκρανία, όπως είναι γνωστό, εμπλέκεται αυτή τη στιγμή σε έναν διετή πόλεμο με την Ρωσική Ομοσπονδία. Θα είχε να κερδίσει κάτι από μια τέτοια επιχείρηση; Τα δεδομένα δείχνουν ότι θα διακινδύνευε πολλά και θα κέρδιζε λίγα. Αρχικά, η στοχοποίηση απλών πολιτών, θα μπορούσε πιθανόν να νομιμοποιήσει μια νέα κλιμάκωση από την πλευρά της Ρωσικής κυβέρνησης. Επίσης, η Ουκρανία θα διακινδύνευε να απωλέσει την ιδεολογική υποστήριξη των Δυτικών Κρατών, αλλά και τη συνεχή τους υποστήριξη σε πολεμικό υλικό. Μια τέτοια εξέλιξη θα ήταν καταστροφική, καθώς η Ουκρανία είναι τη δεδομένη στιγμή απόλυτα βασισμένη στην δυτική συνδρομή ώστε να συνεχίσει να αμύνεται.
Πέρα από το επιχείρημα ότι μια τέτοια κίνηση από πλευράς Ουκρανίας στερείται λογικής, το Κρεμλίνο δεν έχει παράσχει κανένα στοιχείο για να υποστηρίξει την κατηγορία του. Άρα για ποιο λόγο το Κρεμλίνο πασχίζει να ενοχοποιήσει την Ουκρανία; Νωρίτερα, την ίδια ημέρα με αυτή της επίθεσης, ο εκπρόσωπος του Κρεμλίνου αποκάλεσε για πρώτη φορά την «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», «de facto πόλεμο», από την στιγμή που εμπλέκονται δυτικές δυνάμεις. Είναι φανερό, πως κατηγορώντας την Ουκρανία για την τρομοκρατική επίθεση έναντι αμάχων, ένα πρόβλημα εύκολα μετατρέπεται σε ευκαιρία για την μεταστροφή της ρωσικής κοινής γνώμης υπέρ της λήψης δραστικών αποφάσεων, όπως θα ήταν μια γενική επιστράτευση.
Συμπερασματικά, μπορεί ασφαλώς να υποτεθεί, πως o ISIS-K πραγματοποίησε την τρομοκρατική επίθεση της 22ας Μαρτίου, καθώς είχε το κίνητρο, τώρα και στο παρελθόν, αλλά και τα κατάλληλα μέσα. Το γεγονός της σχετικά εύκολης υλοποίησης μιας τέτοιας επίθεσης σε Ρωσικό έδαφος, επιβεβαιώνει πως η Ρωσική Ομοσπονδία πάσχει από τον κίνδυνο τρομοκρατικών επιθέσεων όπως και κάθε άλλη Δυτική χώρα. Είναι σημαντικό να σημειωθεί, ότι η Ρωσική Ομοσπονδία, λόγω των παγκόσμιων γεωπολιτικών της συμφερόντων, μπορεί να αντιμετωπίζει επιθέσεις από διάφορους «γεωπολιτικούς παίκτες». Η εμπλοκή της, συνεπώς, σε ένοπλη σύγκρουση με την Ουκρανία, ενώ πραγματοποιείται παράλληλα, πιθανότατα δεν έχει καμία σύνδεση με την τρομοκρατική επίθεση. Οι προσπάθειες του Κρεμλίνου επομένως, να μετατραπεί μια τραγωδία από πρόβλημα σε ευκαιρία για την αξιοποίηση σε διαφορετικό μέτωπο, μπορούν να θεωρηθούν αναμενόμενες για την δεδομένη περίσταση, αλλά και μελλοντικά.
Βιβλιογραφία:
Gurski P. (2015). The threat from within: recognizing al Qaeda-Inspired radicalization and terrorism in the West. Rowman & Littlefield Publishers.
Chaliand G. & Blin A. (2016). The history of terrorism: From Antiquity to ISIS. University of California Press.
Salem P. (2015). Putin Comes to Syria: Contexts and Consequences. Middle East Institute. Διαθέσιμο σε: https://www.mei.edu/publications/putin-comes-syria-contexts-and-consequences
Ter M. (2016). Radicalism thrives among exploited migrant workers in Russia. The Jamestown Foundation. Διαθέσιμο σε: https://jamestown.org/program/radicalism-thrives-among-exploited-migrant-workers-in-russia/
Kollár C. & Bellasz Z. V. (2017). Terrorism and the information security of media content with special regard to ISIS, the Balkans and Russia. Socioeconomic Challenges, ARMG Publishing, σελ. 13-19. Διαθέσιμο σε: https://pdfs.semanticscholar.org/0f91/6c3f63e02d14d6e7d99a0a60b80bc69e3965.pdf
Grajewski N. (2021). The Evolution of Russian and Iranian Cooperation in Syria. Center for Strategic & International Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.csis.org/analysis/evolution-russian-and-iranian-cooperation-syria
Freeman N. (2024). Moscow terror: the Isis-K connection. Tortoise Media. Διαθέσιμο σε: https://www.tortoisemedia.com/2024/03/27/moscow-terror-the-isis-k-connection/
Baker G. & Greenall R. (2024). Russian court charges four men with act of terrorism in Moscow attack. BBC. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-68652380
Gotev G. (2024). US embassy warns of imminent attack in Moscow by “extremists”. www.euractiv.com. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/us-embassy-warns-of-imminent-attack-in-moscow-by-extremists/
ABC News (2024). Putin says gunmen who raided Moscow concert hall tried to escape to Ukraine. Kyiv denies involvement. ABC News. Διαθέσιμο σε: https://abcnews.go.com/International/wireStory/russian-detains-11-after-deadly-concert-hall-attack-108419908
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο (2024). Τρομοκρατία στην ΕΕ: στοιχεία και αριθμοί. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/infographics/terrorism-eu-facts-figures/
Πηγή εικόνας: Weaver C. (2024). Kremlin sends ‘message of fear’ to Vladimir Putin challengers. Financial times. Διαθέσιμη σε: https://www.ft.com/content/5fa36770-b20b-4e8e-b08a-ab3a55045d9f