Γράφει η Ηλέκτρα Σιμίτση
Η ρητορική μίσους στο διαδίκτυο είναι ένα πολύπλευρο κοινωνικοπολιτικό φαινόμενο που προέρχεται από ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών αιτιών και λαμβάνει χώρα με εξίσου εκτεταμένους αριθμούς. Ως βασικός ορισμός για τον λόγο μίσους μπορεί να διατυπωθεί ότι είναι «ο λόγος που περιλαμβάνει επιθέσεις βασισμένες σε στερεοτυπικές προκαταλήψεις, οι οποίες εκδηλώνονται εναντίον του φύλου, της φυλής, της εθνότητας, της θρησκείας, των σεξουαλικών προτιμήσεων και όποιας άλλης πτυχής της ταυτότητας κάποιας κοινωνικής ομάδας». Στη ρητορική μίσους τονίζεται η διάσταση της κοινωνικής ομάδας έναντι του ατόμου, καθώς εντοπίζεται μεταξύ άλλων χαρακτηριστικών και ο διαχωρισμός του εκφοβισμού (bullying) όπου στοχοποιεί το άτομο και του λόγου μίσους όπου στοχοποιεί κοινωνικές ομάδες, αν και σε πολλές περιπτώσεις ο ατομικός εκφοβισμός περιλαμβάνει λόγο που «επεκτείνεται» στην ουσιαστική απαξίωση (ευάλωτης) κοινωνικής ομάδας.
Ο λόγος, αποτελεί απόλυτο δικαίωμα, αυτό της ελευθερίας της έκφρασης, το οποίο όμως έγκειται σε ορισμένους περιορισμούς που προστατεύονται από διεθνείς συνθήκες. Με την υιοθέτηση της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (UDHR), έχει σημειωθεί αρκετή βελτίωση στην καταπολέμηση των διακρίσεων σε κάθε πιθανή πτυχή, όπως η φυλή, ο ρατσισμός, η ξενοφοβία και άλλες τέτοιες εμπάθειες. Για παράδειγμα το Αρ.2 αφορά στην ελευθερία της έκφρασης ανεξαρτήτως φύλου, γλώσσας, θρησκείας, πολιτικών ή άλλων πεποιθήσεων, εθνικής ή κοινωνικής καταγωγής, περιουσίας, γέννησης ή οποιασδήποτε άλλης κατάστασης. Το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ICCPR) αναφέρει ότι «κάθε επίκληση εθνικού, φυλετικού ή θρησκευτικού μίσους, που αποτελεί υποκίνηση διακρίσεων, εχθρότητας ή βίας απαγορεύεται από το vόμo». Ωστόσο, όσον αφορά τη ρητορική μίσους στο διαδίκτυο, αυτή δεν αναφέρεται διακριτά σε αυτές καθώς στην εποχή που διανύουμε η επικοινωνία έχει αλλάξει εντελώς τις προσεγγίσεις ως προς τα ανθρώπινα δικαιώματα. Κατά συνέπεια, τα προαναφερθέντα διεθνή μέσα για τα ανθρώπινα δικαιώματα, UDHR και ICCPR δεν αναφέρονται στο θέμα της διαδικτυακής ρητορικής μίσους καθαυτή(Μπακάλης, 2015).
Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ στις 21 Δεκεμβρίου 1965 υιοθέτησε τη Σύμβαση για την εξάλειψη όλων των μορφών φυλετικών διακρίσεων (CERD). Συγκεκριμένα, το άρθρο 4 περιλαμβάνει αρχές σχετικά με τον ρατσισμό και την ελευθερία της έκφρασης και είναι η πιο σημαντική προδιαγραφή όσον αφορά τη ρητορική μίσους αφού «τα Συμβαλλόμενα Κράτη καταδικάζουν κάθε προπαγάνδα και όλους τους οργανισμούς που βασίζονται σε ιδέες ή θεωρίες ανωτερότητας μιας φυλής ή ομάδας ατόμων ενός χρώματος ή εθνοτικής καταγωγής, ή που επιχειρούν να δικαιολογήσουν ή να προωθήσουν το φυλετικό μίσος και τις διακρίσεις σε οποιαδήποτε μορφή, και δεσμεύονται να υιοθετήσουν άμεσα και θετικά μέτρα που αποσκοπούν στην εξάλειψη κάθε παρότρυνσης ή πράξεων τέτοιων διακρίσεων…». Υπό το ίδιο πρίσμα, ο Ευρωπαϊκός Κοινωνικός Χάρτης, που εγκρίθηκε το 1996, προστατεύει το δικαίωμα όλων των εργαζομένων για ίσες ευκαιρίες και ίση μεταχείριση όσον αφορά την απασχόληση και την εργασία, ενώ απαγορεύει τις διακρίσεις λόγω φύλου. Επιπλέον, η Σύμβαση-Πλαίσιο του Συμβουλίου της Ευρώπης (CoE) για την Προστασία των Εθνικών Μειονοτήτων, που εισήχθη το 1994 και άρχισε να εφαρμόζεται το 1998, συνίσταται σε διατάξεις που απαγορεύουν τις διακρίσεις. Ομοίως, το Πρωτόκολλο για την Ξενοφοβία και τον Ρατσισμό στη Σύμβαση του Συμβουλίου για παραβάσεις στο διαδίκτυο περιέχει όρους σχετικά με τη διανομή ρατσιστικού και μεροληπτικού υλικού μέσω των κοινωνικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και του Διαδικτύου και είναι, κατά συνέπεια, ένα σημαντικό εργαλείο για την καταπολέμηση της διαδικτυακής ρητορικής μίσους.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει υιοθετήσει μεγάλο αριθμό νομοθετικών διατάξεων για τις διακρίσεις που πρέπει να εφαρμόσουν τα κράτη μέλη. Ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ βασίζεται στην ΕΣΔΑ και περιλαμβάνει διατάξεις σχετικά με την ελευθερία της έκφρασης (άρθρο 11) και την απαγόρευση των διακρίσεων (άρθρο 21)τα οποία πρέπει να θεωρηθούν ως βάση για την προστασία από τη ρητορική μίσους. Η Συνθήκη του Άμστερνταμ του 1999, έδωσε στο Κοινοβούλιο της ΕΕ την εξουσία να εγκρίνει μεθόδους καταπολέμησης των διακρίσεων, όπως η εφαρμογή δεσμευτικής νομοθεσίας για τις διακρίσεις λόγω φύλου, φυλής, εθνοτικής καταγωγής, θρησκείας ή πεποιθήσεων, αναπηρίας, ηλικίας ή γενετήσιου προσανατολισμού. Για το σκοπό αυτό, η ΕΕ ενέκρινε τέσσερις οδηγίες και κατευθυντήριες γραμμές βάσει του Άρθ. 153 και 157 (παλαιότερα άρθρα 137 και 141) της συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ίσα δικαιώματα ανδρών και γυναικών στο χώρο εργασίας και ίση αμοιβή ανδρών και γυναικών).
Στα περισσότερα κράτη μέλη, η εθνική νομοθεσία προστατεύει τους πολίτες της ΕΕ. Υπάρχουν, όμως, πολλά κενά στην εφαρμογή. Στην ΕΕ, δεν υπάρχει έγγραφο «τυπικού» νόμου για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους στο διαδίκτυο. Η καταπολέμηση του ρατσισμού αποτελεί σκοπό για την Ευρωπαϊκή Ένωση. Σε μια προσπάθεια ρύθμισης της ψηφιακής σφαίρας, η οποία χαρακτηρίζεται από εγγενείς δυσχέρειες όσον αφορά οποιαδήποτε νομική ρύθμιση, η ΕΕ έχει εφαρμόσει μέτρα ήπιου δικαίου. Τον Μάιο του 2016, η Επιτροπή της ΕΕ υπέγραψε συμφωνία με το Facebook, τη Microsoft, το Twitter και το YouTube ως προς την εφαρμογή ενός «Κώδικα Δεοντολογίας» για την καταπολέμηση της παράνομης ρητορικής μίσους στο Διαδίκτυο» ώστε να οι εταιρίες αυτές να μεριμνήσουν για την ανάληψη συνόλου μέτρων για την αντιμετώπιση της ρητορικής μίσους στις πλατφόρμες τους, χωρίς όμως να δεσμεύονται νομικά ή χωρίς να υπάρχουν κυρώσεις για τη μη εφαρμογή.
Δυστυχώς, η ρητορική μίσους μπορεί να χαρακτηριστεί και ως «καθημερινή ρουτίνα» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και οι δράστες της διαδικτυακής ρητορικής μίσους μπορεί να είναι είτε οργανωμένες (πολιτικές) ομάδες, είτε άτομα που ασκούν ρητορική μίσους με συγκεκριμένους σκοπούς, κυρίως για την υποβάθμιση συγκεκριμένων ατόμων ή / και κοινωνικών ομάδων.
Τρόπος για την εξάλειψή της δεν υπάρχει, καθώς ο λόγος μίσους είναι κυρίως ιδεολογικός. Παρόλα αυτά θα πρέπει να υπάρξει μια επιδίωξη για ένα αποτελεσματικότερο νομικό πλαίσιο, ενώ και στα μέσα ενημέρωσης οι δημοσιογράφοι θα πρέπει να μπορούν να αναγνωρίζουν και να επιδιώκουν να καταργήσουν τη ρητορική μίσους από τη δημόσια σφαίρα, παρόλο που μπορούν να είναι δράστες ρητορικής μίσους και δεν έχουν πάντα την «ανεξαρτησία» να εφαρμόζουν ηθικές αξίες στη δουλειά τους. Η μόνη ουσιαστική «απάντηση» στην επέκταση της ρητορικής μίσους είναι η εκπαίδευση σε διάφορες μορφές στο πλαίσιο δραστηριοτήτων που επιδιώκουν τη διάδοση των ιδανικών της ισότητας, του σεβασμού, της δικαιοσύνης και της ένταξης προκειμένου να μειωθεί σταδιακά η ρητορική μίσους. Ωστόσο, αυτή είναι μια πραγματικά δύσκολη και μακροπρόθεσμη προσπάθεια χωρίς εγγυημένη επιτυχία.
Πηγές–Βιβλιογραφία
Balkin J., (2004), ‘Digital Speech and Democratic Culture: A Theory of Freedom of Expression for The Information Society’, 79 New York University Law Review 1.
Bakalis, C., (2015),Cyberhate: an issue of continued concern for the Council of Europe’s Anti-Racism Commission, Council of Europe.
Council of Europe Framework Convention for the Protection of National Minorities, διαθέσιμοστηνιστοσελίδαhttps://www.coe.int/en/web/minorities/at-a-glance, (πρόσβαση 31/08/2020).
Council Framework Decision 2008/913/JHA of 28 November 2008 on combating certain forms and expressions of racism and xenophobia by means of criminal law, OJ L 328/55, 6.12.2008
EU, Code of conduct on countering illegal hate speech online, 30 June 2016.
European Convention on Human Rights, διαθέσιμοστηνιστοσελίδαhttps://www.echr.coe.int/Documents/Convention_ENG.pdf, (πρόσβαση 31/08/2020).
George, Ch. (2017), Hate Speech: A Dilemma for Journalists the World Over’. Ethics in the News. EJN Report on Challenges for Journalism in the Post-truth Era. Available at: https://ethicaljournalismnetwork.org/resources/publications/ethics-in-the-news/hate-speech, (πρόσβαση 31/08/2020).
Recommendation No. R (97) 20 of the Committee of Ministers to member states on “hate speech”:https://www.coe.int/en/web/freedom-expression/committee-of-ministers-adopted-texts/-/asset_publisher/aDXmrol0vvsU/content/recommendation-no-r-97-20-of-the-committee-of-ministers-to-member-states-on-hate-speech-?_101_INSTANCE_aDXmrol0vvsU_viewMode=view
Protocol on Xenophobia and Racismδιαθέσιμοστηνιστοσελίδαhttps://edoc.coe.int/en/cybercrime/6559-convention-on-cybercrime-protocol-on-xenophobia-and-racism.html, (πρόσβαση 31/08/2020).
The EU Code of conduct on countering illegal hate speech online, διαθέσιμοστηνιστοσελίδαhttps://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/combatting-discrimination/racism-and-xenophobia/eu-code-conduct-countering-illegal-hate-speech-online_en, (πρόσβαση 31/08/2020).
Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα, άρθρο 20, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://unric.org/el/?option=com_content&view=article&id=26230&Itemid=33, (πρόσβαση 31/08/2020).
Θεματικό Δελτίο – Ρητορικής μίσους, Φεβρουάριος 2018, CoE, διαθέσιμο στην ιστοσελίδα https://www.echr.coe.int/Documents/FS_Hate_speech_ELL.pdf,(πρόσβαση 31/08/2020).