Γράφει ο Χάρης Μπουρσιάνης
Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια επιχειρείται συστηματικά μία στροφή προς μία βιώσιμη πράσινη ανάπτυξη και αξιοποίηση πηγών ενέργειας με στόχο το ελάχιστο δυνατό περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Ένας τομέας που παρουσιάζει μεγάλες προοπτικές και ενδεχομένως να κυριαρχήσει στο άμεσο μέλλον είναι τα αιολικά πάρκα ή οι αιολικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας (ΑΣΠΗΕ). Αποτελούν οργανωμένες χερσαίες ή θαλάσσιες εγκαταστάσεις με ανεμογεννήτριες, στοχεύοντας στη μετατροπή της κινητικής ενέργειας του ανέμου σε ηλεκτρική. Η ενέργεια αυτή χαρακτηρίζεται ως ήπιας μορφής και περιλαμβάνεται στις λεγόμενες «καθαρές» πηγές, εκείνες δηλαδή που ούτε χρησιμοποιούν ορυκτά καύσιμα ούτε εκπέμπουν ή προκαλούν αέρια ή άλλους ρύπους. Βέβαια, όπως συμβαίνει με κάθε νέα λύση, έτσι και τα αιολικά πάρκα φέρουν μαζί τους ορισμένους προβληματισμούς και στοιχεία που οφείλουν να ληφθούν σοβαρά υπόψη εάν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική λύση και ουσιαστική βιώσιμη ανάπτυξη.
Ωστόσο, πριν προχωρήσουμε στην ανάλυση του θέματος, θα γίνει μία σύντομη αναφορά στο κανονιστικό πλαίσιο που έχει αναπτυχθεί μέχρι σήμερα, τόσο σε παγκόσμιο όσο και σε εθνικό επίπεδο, σχετικά με τη γενικότερη έννοια της κλιματικής ουδετερότητας και αειφορίας, εντοπίζοντας εν συνεχεία τους λόγους που οδηγούν στην ταχύτατη ανάπτυξη δικτύων και κατασκευή των ΑΣΠΗΕ.
Ξεκινώντας από το έτος 2015, εγκρίνεται η Ατζέντα 2030 για τη βιώσιμη ανάπτυξη, αποτελούμενη από 17 στόχους και 169 υποστόχους μη νομικά δεσμευτικούς, υιοθετημένη από 193 χώρες-μέλη των Ηνωμένων Εθνών και με ορίζοντα υλοποίησης το 2030. Στη συνέχεια, το 2016 υπογράφεται η νομικά δεσμευτική παγκόσμια Συμφωνία του Παρισιού σύμφωνα με την οποία, οι κυβερνήσεις έχουν ως στόχο να συγκρατήσουν την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας του πλανήτη αρκετά κάτω από τους 2°C πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα και να συνεχίσουν τις προσπάθειες για να την περιορίσουν στον 1,5°C. Από τα τέλη του 2019, η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αποτελεί τη νέα αναπτυξιακή στρατηγική προς μία βιώσιμη Ευρωπαϊκή οικονομία, η οποία μεταξύ άλλων έχει ως στόχο την εκμηδένιση των καθαρών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου μέχρι το 2050, την παροχή καθαρής, προσιτής και ασφαλούς ενέργειας, καθώς και τη διατήρηση-αποκατάσταση των οικοσυστημάτων και της βιοποικιλότητας. Τέλος, έχουμε την κατάρτιση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), που ακολουθεί τις ευρωπαϊκές προδιαγραφές και αποτελεί νομική υποχρέωση του κράτους, στο οποίο παρουσιάζεται ένας αναλυτικός οδικός χάρτης για την επίτευξη συγκεκριμένων ενεργειακών και κλιματικών στόχων προς όφελος της Ελληνικής κοινωνίας έως το 2030.
Το ΕΣΕΚ συνιστά ένα φιλόδοξο σχέδιο, διότι συγκεκριμένα: α) προσβλέπει σε ένα 35% της ακαθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας να προέρχεται από ανανεώσιμες πηγές (ΑΠΕ) καθιστώντας το υψηλότερο από το όριο του 32% της ΕΕ, β) προβλέπει διείσδυση των ΑΠΕ κατά 61% στο ενεργειακό ισοζύγιο και γ) το 37% του τελευταίου να καλύπτεται από ΑΣΠΗΕ. Αυτό θα αντιστοιχεί σε εγκατεστημένη ισχύ της τάξεως των 7.05 GW έως το 2030, ενώ προβλέπεται να αυξηθεί σε 11.2-17.5 GW έως το 2050. Εντός του ΕΣΕΚ παρουσιάζονται οι επιμέρους ποσοτικές επιδιώξεις στο πλαίσιο της επίτευξης των εθνικών ενεργειακών και περιβαλλοντικών στόχων για το έτος 2030, ενώ επισημαίνεται ότι λαμβάνεται υπόψη και η σχετική επίτευξη των αντίστοιχων στόχων για το 2020.
Επιπρόσθετα, χώρες όπως το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γερμανία, η Ολλανδία, η Δανία και το Βέλγιο κατέχουν από τα μεγαλύτερα ποσά εγκατεστημένης υπεράκτιας αιολικής χωρητικότητας στην Ευρώπη. Αναφέρεται συγκεκριμένα, πως το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά στον κόσμο με ήδη 40 έργα σε λειτουργία σήμερα, με μελλοντικό στόχο έως το 2030 την επίτευξη των 40 GW με την παράλληλη εγκατάσταση πλωτών ανεμογεννητριών. Συνυπολογίζοντας ακόμη ότι η θαλάσσια αιολική ενέργεια αναμένεται να καλύπτει το μεγαλύτερο μέρος της κατανάλωσης της Ευρώπης περί το 2040, γίνεται σαφές ότι απαιτείται ένα στρατηγικό πλάνο σχετικά με τον τόπο ανάπτυξης των αιολικών πάρκων και τη βέλτιστη χωροθέτηση και ενσωμάτωση τους στο φυσικό περιβάλλον, με απώτερο σκοπό την ελάχιστη έως και μηδαμινή διατάραξη του οικοσυστήματος και αναγλύφου του εδάφους εξαιτίας της παρουσίας τους.
Στο σημείο αυτό οφείλουν να καταγραφούν οι κυριότερες συνέπειες της χρήσης των ΑΣΠΗΕ, από τις άμεσες και βραχυπρόθεσμες έως τις έμμεσες και μακροπρόθεσμες. Ειδικότερα, η περίπτωση των αιολικών πάρκων εκτείνεται σε τρεις διαστάσεις καθώς άπτεται οικονομικών, περιβαλλοντικών και κοινωνικών θεμάτων, αποτελώντας ταυτόχρονα ευκαιρία και κίνδυνο, με αποτέλεσμα να εγείρεται το ερώτημα τι από τα δύο τελικά θα υπερισχύσει.
Αρχικά, σημειώνονται τα πλεονεκτήματα τα οποία προκύπτουν, όπως για παράδειγμα: α) τα ενεργειακά οφέλη μίας περιοχής από την ανάπτυξη της αιολικής βιομηχανίας, β) η αξιοποίηση κατά κύριο λόγο του εγχώριου εργατικού δυναμικού κατά τις φάσεις κατασκευής και λειτουργίας, γ) η προσέλκυση κεφαλαίων από εταιρίες του εξωτερικού και η παροχή τεχνογνωσίας και τεχνολογίας, δ) ανάλογες επενδύσεις με υψηλή προστιθέμενη αξία που εμπλέκουν μία σειρά από φορείς όπως τον χώρο των κατασκευών, τις βιομηχανίες τσιμέντου/ χάλυβα/ καλωδίων κ.λπ., τα ναυπηγεία, τα λιμάνια και ε) την προοπτική να καταστεί η Ελλάδα σε εξαγωγό χώρα καθαρής ενέργειας, λόγω της αξιοποίησης του θαλάσσιου αιολικού δυναμικού της, με άμεσο επακόλουθο την ενδυνάμωση της γεωστρατηγικής της θέσης.
Αντίθετα στα μειονεκτήματα, πέρα από τα προφανή και εξίσου σημαντικά εκείνα της οπτικής όχλησης και της σκίασης, εντάσσονται το αυξημένο κόστος κατασκευής, η σημαντική περίοδος απόσβεσης του έργου, το σημαντικά υψηλότερο κόστος ενός θαλάσσιου πάρκου έναντι ενός χερσαίου, η μη σταθερή ισχύς λόγω διακυμάνσεων των τοπικών μετεωρολογικών συνθηκών και τέλος, ο εκπεμπόμενος θόρυβος από την ανεμογεννήτρια που μπορεί να ξεπεράσει ακόμα και τα επίπεδα των 100 ντεσιμπέλ (dB). Ωστόσο, η επίδραση των ανωτέρω μπορεί να μετριαστεί με ενδελεχή έρευνα και ανάλυση των δεδομένων στην προκαταρκτική φάση, εκπόνηση λεπτομερών μελετών, αξιοποίηση της πιο πρόσφατης τεχνολογίας κ.λπ. Εκτός των παραπάνω βέβαια, υπάρχουν ορισμένες όχι και τόσο εμφανείς ή/και άμεσες επιπτώσεις, οι οποίες θέτουν καίρια και εξαιρετικά κρίσιμα ζητήματα που τίθενται αμέσως παρακάτω.
Σύμφωνα με σχετικά πρόσφατα στοιχεία, βρίσκονται σε φάση αξιολόγησης, αδειοδότησης ή εγκατάστασης περίπου 20.000 ανεμογεννήτριες σε περισσότερα από 1.500 σημεία στη χώρα, ενώ κατά το 2020 συνδέθηκαν στο δίκτυο 200 νέες ανεμογεννήτριες συνιστώντας αύξηση περίπου 14.5% σε σχέση με το τέλος του 2019. Άμεσο αποτέλεσμα αυτού είναι η σημαντική απώλεια γης και ο κατακερματισμός τοπίου, μέσω της αύξησης των τεχνητών επιφανειών και της επέκτασης του οδικού δικτύου, τα οποία στην περίπτωση της Ελλάδας δεν είναι αμελητέα λόγω της τοπογραφίας της. Οι περιοχές εγκατάστασης βρίσκονται μακριά από το οδικό και το ηλεκτρικό δίκτυο, οπότε χρειάζονται πολλά χιλιόμετρα δρόμων και συνοδών έργων διασύνδεσης, συχνά και την κατασκευή υποσταθμών με αποτέλεσμα μεγαλύτερες επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με την εκμετάλλευση μεγάλων θαλάσσιων περιοχών, τη δέσμευση παραλιών και την κατασκευή νέων λιμανιών αποκλειστικά για λόγους φόρτωσης-εκφόρτωσης υλικών, μηχανημάτων κ.λπ.
Μία άλλη παράμετρος που προκύπτει, είναι ότι τα αιολικά πάρκα απορροφούν γη η οποία είναι απαραίτητη για την επιβίωση της ορνιθοπανίδας της γύρω περιοχής, οδηγώντας τελικά σε μία σύγκρουση μεταξύ των στόχων βιώσιμης ανάπτυξης, όπως αναφέρονται στην Ατζέντα 2030: η «φτηνή και καθαρή ενέργεια» (#7) έρχεται σε αντίθεση με τη «ζωή στη στεριά» (#15). Επίσης, ένα καίριο ζήτημα είναι το τι γίνεται μετά το τέλος του κύκλου ζωής των ανεμογεννητριών. Συνήθως, η συμβατική διάρκεια ζωής τους είναι τα 20-25 χρόνια και ενώ το μεγαλύτερο μέρος μπορεί να ανακυκλωθεί ή να επαναπωληθεί, εξαίρεση αποτελούν τα πτερύγια τα οποία κατά κανόνα μέχρι σήμερα οδηγούνται σε ταφή, με αρκετά παραδείγματα ήδη σε περιοχές της Εύβοιας. Συνολικά, οι διαπιστώσεις που απορρέουν σε κάθε περίπτωση είναι ότι χρειάζεται να λαμβάνονται συγκεκριμένα μέτρα πρόληψης της περιβαλλοντικής ζημιάς και της «επαναφοράς» του φυσικού τοπίου στην αρχική του κατάσταση, καθώς και να προηγείται εκτενής διαβούλευση με πολίτες τοπικών κοινωνιών, περιβαλλοντικούς και πολιτιστικούς φορείς προκειμένου να λαμβάνονται υπόψη οι γνώμες και οι αντιρρήσεις τους.
Τέλος, επιβάλλεται να τονιστεί ότι πρέπει να αποφεύγονται απαρέγκλιτα τοποθεσίες υψηλής πολιτιστικής κληρονομιάς και προστατευόμενες περιοχές του δικτύου Natura. Χαρακτηριστικότερο αποτελεί το γεγονός ότι για το 2021 στις 12 πιο απειλούμενες περιοχές πολιτιστικής κληρονομιάς στην Ευρώπη, επιλεγμένες μέσω του Προγράμματος «7 Υπό Απειλή» του οργανισμού Europa Nostra, εντάσσονται πέντε νησιά του Νοτίου Αιγαίου – Αμοργός, Κίμωλος, Κύθηρα, Σίκινος και Τήνος. Στη συνέχεια παρατίθεται ένα απόσπασμα άρθρου που δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ: «Το σχέδιο είναι η εγκατάσταση ανεμογεννητριών σε διάφορες τοποθεσίες σε κάθε νησί, συχνά δίπλα σε αρχαιολογικούς χώρους, προστατευόμενες περιοχές Natura 2000 και ως σκηνικό-περιμετρικά από παραδοσιακά χωριά. Οι προτεινόμενες ανεμογεννήτριες υπερβαίνουν κατά πολύ τις πραγματικές ενεργειακές ανάγκες των νησιών και πρόκειται να παρέχουν ενέργεια και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας. Οι ανεμογεννήτριες όχι μόνο θα επηρεάσουν οπτικά το τοπίο των νησιών, αλλά θα έχουν επιπτώσεις στα μορφολογικά και κλιματολογικά στοιχεία τους, θέτοντας σε κίνδυνο τόσο τη χλωρίδα και την πανίδα τους, όσο και τους τομείς της γεωργίας, της κτηνοτροφίας και του τουρισμού. Αναμφίβολα, αυτό θα μειώσει την περιβαλλοντική και πολιτιστική αξία του τοπίου και θα θέσει σε κίνδυνο την επιβίωση των τοπικών κοινοτήτων».
Κλείνοντας, ενδεικτικά αναφέρονται ορισμένοι τρόποι και μέσα αντιμετώπισης με σκοπό τον περαιτέρω στοχασμό και εμβάθυνση. Για παράδειγμα, η κατάρτιση νομοσχεδίων με εγκεκριμένες μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων, η χωροταξική ιεράρχηση των ΑΣΠΗΕ στις λιγότερο «ευαίσθητες» περιοχές, η αξιοποίηση των προτάσεων φορέων όπως η Ελληνική Εταιρεία Περιβάλλοντος και Πολιτισμού (ΕΛΛΕΤ) και η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία, καθώς και η πληροφόρηση μέσω σχετικού ερευνητικού έργου. Συμπερασματικά λοιπόν, εάν θέλουμε να συνοψίσουμε την κεντρική ιδέα των παραπάνω σε δύο γραμμές θα λέγαμε: Ναι στην καθαρή ενέργεια υπό προϋποθέσεις, «από όλες τις κατευθύνσεις» και όχι για καιροσκοπικές αναπτυξιακές επιλογές.
Βιβλιογραφία
Denchak Μ. (2021). Paris Climate Agreement: Everything You Need to Know. Διαθέσιμο σε https://www.nrdc.org/stories/paris-climate-agreement-everything-you-need-know
ekathimerini.com, (2020). Five islands listed as at risk due to wind farms. Διαθέσιμο σε https://www.ekathimerini.com/news/260148/five-islands-listed-as-at-risk-due-to-wind-farms/
Europa Nostra, 7 Most Endangered Programme. Διαθέσιμο σε https://www.europanostra.org/our-work/campaigns/7-most-endangered/
Europa Nostra (2020), 12 European heritage sites shortlisted for the 7 Most Endangered Programme 2021. Διαθέσιμο σε http://7mostendangered.eu/news-coverage/
Kati I.V., (2021). Need of habitat fragmentation minimization policy in the EU for resolving road sprawl -wind farm -biodiversity loss nexus: the case of Greece, Policy Committee of the European Section of the Society for Conservation Biology. Διαθέσιμο σε https://www.researchgate.net/publication/348884613
Kati V., Kassara, C., Vrontisi, Z., Moustakas, A., (2021). The biodiversity-wind energy-land use nexus in a global biodiversity hotspot, Διαθέσιμο σε https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.144471
naftemporiki.gr, (2021). Ρεκόρ για την αιολική ενέργεια στην Ελλάδα το 2020. Διαθέσιμο σε https://m.naftemporiki.gr/story/1686026/rekor-gia-tin-aioliki-energeia-stin-ellada-to-2020
Volterra, Παραγωγή Ηλεκτρικής Ενέργειας από ΑΠΕ (Αιολικά Πάρκα). Διαθέσιμο σε https://www.volterra.gr/aiolika-parka-old/
Αδαμόπουλος Α., (2020). Πλωτά Αιολικά Πάρκα: Τα Νέα “Ξύλινα” Ενεργειακά Τείχη της Ελλάδας. Διαθέσιμο σε https://www.energia.gr/article/172558/plota-aiolika-parka-ta-nea-xylina-energeiaka-teihh-ths-elladas
Ελληνική Δημοκρατία-Υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας (2019), Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα, Αθήνα. Διαθέσιμο σε Εθνικό-Σχέδιο-για-την-Ενέργεια-και-το-Κλίμα-ΕΣΕΚ.pdf (opengov.gr)
Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρεία. Αιολικοί σταθμοί παραγωγής ενέργειας (ασπηε). Διαθέσιμο σε https://ornithologiki.gr/page_in.php?tID=2885&sID=228 Biodiversity Conservation Lab – Dep. of Biological Applications and Technology (uoi.gr)
Ελληνική Πλατφόρμα για την Ανάπτυξη. Οι 17 Στόχοι. Διαθέσιμο σε http://hellenicplatform.org/oi-17-stoxoi/
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Διαθέσιμο σε https://www.consilium.europa.eu/el/policies/climate-change/paris-agreement/
Κατή, Β. & Κασσάρα, Χ., (2021). Πρόταση χωροθέτησης χερσαίων Αιολικών Σταθμών Παραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας στην Ελλάδα για καθαρή ενέργεια χωρίς σημαντικές επιπτώσεις στη βιοποικιλότητα. Διαθέσιμο σε https://www.researchgate.net/publication/348442609
Κατή Β., (2021). Το τρίπτυχο βιοποικιλότητα-δρόμοι-αιολικά στο πλαίσιο των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης: η Ελληνική περίπτωση, Ανοικτό Πανεπιστήμιο Κύπρου. Διαθέσιμο σε https://www.researchgate.net/publication/349255639
Κατσαπρακάκης Δ. & Χρηστάκης, Δ. Οι περιβαλλοντικές «επιπτώσεις» των αιολικών πάρκων – Μύθοι και αλήθειες, Εργαστήριο Αιολικής Ενέργειας και Σύνθεσης Ενεργειακών Συστημάτων, Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα Κρήτης, Διαθέσιμο σε: Eclass
Κυριαζής, Δ., (2019). Θα καταστρέψουν οι ανεμογεννήτριες τα Άγραφα;. Διαθέσιμο σε https://www.lifo.gr/now/perivallon/tha-katastrepsoyn-oi-anemogennitries-ta-agrafa
Λιάλιος, Γ., (2020). Αλήθειες και μύθοι για την αιολική ενέργεια. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/life/environment/1085965/alitheies-kai-mythoi-gia-tin-aioliki-energeia/
Λιάλιος, Γ., (2020). Τα αιολικά πάρκα διχάζουν τα νησιά του Αιγαίου. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/society/1092567/ta-aiolika-parka-dichazoyn-ta-nisia-toy-aigaioy/
Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης ΟΗΕ, Οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης. Διαθέσιμο σε Ατζέντα 2030 – Περιφερειακό Κέντρο Πληροφόρησης του ΟΗΕ – Greece (unric.org)
Σαραντής, Τ., (2021). Επέλαση ανεμογεννητριών και στην κεντρική Εύβοια. Διαθέσιμο σε https://www.efsyn.gr/ellada/periballon/278217_epelasi-anemogennitrion-kai-stin-kentriki-eyboia
ΤοΒΗΜΑ Team (2020). Πέντε νησιά του Νότιου Αιγαίου σε κίνδυνο. Διαθέσιμο σε https://www.tovima.gr/2020/12/17/society/pente-nisia-tou-notiou-aigaiou-se-kindyno/
Τσαούσης Κ., (2021). Πλωτά αιολικά πάρκα: Τι κάνει άραγε η Ελλάδα που έχει το Αιγαίο;. Διαθέσιμο σε https://www.in.gr/2021/01/14/economy/oikonomikes-eidiseis/plota-aiolika-parka-ti-kanei-arage-ellada-pou-exei-aigaio/