Η πρόταση Μακρόν για έναν ενιαίο Ευρωστρατό και οι Ευρωατλαντικές σχέσεις

γράφει ο Δρ. Κωνσταντίνος Λουρίδας
Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τα Ευρωπαϊκά κράτη δεν ήταν σε θέση να εγγυηθούν την ασφάλεια και την ευημερία τους χωρίς τις διασφαλίσεις που τους παρείχαν οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής και η διατλαντική σχέση. Έχοντας υπ’ όψη την εξ’ Ανατολών Σοβιετική απειλή, οι ΗΠΑ υπήρξαν εξ’ αρχής ένθερμοι υποστηρικτές της ιδέας της Ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Όμως με την κατάρρευση του Ανατολικού μπλοκ και την λήξη του Ψυχρού Πολέμου, οι δυο πλευρές του Ατλαντικού διαφοροποιήθηκαν ως προς τη στρατηγική που επέλεξαν να ακολουθήσουν. Οι μεν ΗΠΑ συνέχισαν να προτιμούν την στρατιωτική τους ισχύ (αγνοώντας πολλές φορές τους διεθνείς θεσμούς) ως μέσο προάσπισης των συμφερόντων τους, τη στιγμή που οι Ευρωπαίοι έδειχναν να προτιμούν την διπλωματία και τις οικονομικές συμμαχίες.
Η γένεση όμως νέων απειλών και προκλήσεων στο διεθνές στερέωμα έχει οδηγήσει σε αμφισβήτηση του ρόλου και της σημασίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης τόσο εντός των τειχών (σχετικά με το όραμα που μπορεί να προσφέρει ακόμα στους πολίτες της) όσο και εκτός (με τη πιθανή μείωση της ισχύος της).
Σε αυτό το πνεύμα, ο Γάλλος Προέδρος της Δημοκρατίας Εμανουέλ Μακρόν, στις εκδηλώσεις που έλαβαν χώρα στο Παρίσι στις 11 Νοέμβριου για την επέτειο των εκατό χρόνων από τη λήξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου («Ημέρα Ανακωχής»), έκρουσε τον κώδωνα του κίνδυνου για την αναγκαιότητα ενός Ευρωπαϊκού στρατού.
Λίγες ημέρες αργότερα, σε ραδιοφωνική συνέντευξη του – την πρώτη μετά την εκλογή του στην Προεδρεία – στο Γαλλικό δίκτυο Europe 1, δήλωνε πως η Ευρώπη οφείλει να αναλάβει μεγαλύτερη ευθύνη όσον αφορά την άμυνά της ώστε να περιορίσει την εξάρτηση της από τις ΗΠΑ στον τομέα αυτό. Δεν θα μπορεί, είπε, να υπερασπισθεί τον εαυτό της απέναντι σε αυταρχικές δυνάμεις που αναδύονται και πάλι και επανεξοπλίζονται στα όρια της χωρίς ένα ισχυρό Ευρωπαϊκό στρατό. Συνεχίζοντας, ζήτησε από τους Ευρωπαίους εταίρους του να προστατέψουν τους λαούς τους από την Κίνα. τη Ρωσία, ακόμα και από τη φίλη και σύμμαχο ΗΠΑ λόγω της απόφασης του Αμερικανού Προέδρου Ντόναλντ Τράμπ να αποσύρει τη χώρα του από τη Διεθνή Συνθήκη για τα πυρηνικά όπλα μέσου βεληνεκούς (και τις συνέπειες που θα έχει η κίνηση αυτή για την ασφάλεια της Ευρώπης) αλλά και λόγω παλαιοτέρων εντάσεων μεταξύ ΗΠΑ και Γαλλίας (όπως η παραδοχή της Αμερικάνικης Υπηρεσίας Εθνικής Ασφάλειας, NSA, πως παρακολουθούσε όλους τους προκάτοχους του Μακρόν στο διάστημα 2006-2012).
Η αναφορά αυτή προκάλεσε την άμεση αντίδραση του Αμερικανού Προέδρου, ο οποίος έγραψε στον προσωπικό του λογαριασμό στο twitter πως η πρόταση του Μακρόν ήταν πολύ προσβλητική για τις ΗΠΑ και πως η Ευρώπη ίσως να έπρεπε πρώτα να πληρώσει το μερίδιο της στο ΝΑΤΟ που οι ΗΠΑ επιχορηγούν σε μεγάλο βαθμό.
Δεν ήταν η πρώτη φορά που «κλονίζονταν» τα θεμέλια της συνεργασίας μεταξύ των δυο πλευρών του Ατλαντικού. Η εκλογή όμως του Ντόναλντ Τράμπ στην Προεδρία των ΗΠΑ ενίσχυσε τις υποψίες πολλών ότι οι δυο πλευρές του Ατλαντικού δε μοιράζονταν πλέον τις ίδιες αξίες, φθάνοντας μάλιστα στο σημείο να χαρακτηρίσουν αυτόν και την πολιτική απομονωτισμού που ακολουθεί– απόσυρση από πολλούς διεθνείς οργανισμούς και συμφωνίες ή μείωση της συμμετοχής σε αυτούς/ες, ένταση στις σχέσεις με την Ε.Ε, επιβολή δασμών σε εμπορικά προϊόντα ακόμα και Ευρωπαϊκών χωρών, περικοπή Αμερικάνικης εισφοράς στον ΟΗΕ κατά 25%, στάση απέναντι στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ή στο Σύμφωνο Μετανάστευσης του ΟΗΕ – με το σύνθημα «Η Αμερική πρώτα» ως υπαρξιακό κίνδυνο για την Ε.Ε.
Λογικά λοιπόν αυτή η τεταμένη σχέση δεν μπορούσε να αφήσει ανεπηρέαστη την αμυντική συνεργασία μεταξύ των δυο πλευρών. Ο Αμερικάνος Προέδρος χαρακτήριζε το ΝΑΤΟ ως ξεπερασμένο, καυτηριάζοντας στην ουσία την υπέρ-εξάρτηση των Ευρωπαίων από τις ΗΠΑ για την άμυνα τους – τόσο στρατιωτικά όσο και οικονομικά. Βέβαια στη συνέχεια, ο νέος Υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ, Τζέιμς Ματίς, εκφράζοντας την αλλαγή πλεύσης της ηγεσίας της χώρας του, δήλωνε πως το ΝΑΤΟ είναι η πιο πετυχημένη και ισχυρή στρατιωτική συμμαχία στην ιστορία του κόσμου, ενώ ο ίδιος ο Αμερικάνος Πρόεδρος υποστήριζε πως στηρίζει το ΝΑΤΟ σθεναρά. Παρόλα αυτά, οι ΗΠΑ επέμειναν στην ανάγκη για ουσιαστικότερη συμμετοχή των Ευρωπαίων στο ΝΑΤΟ. Χώρες όπως η Ιταλία ή η Ισπανία, στην προσπάθεια τους να ελαττώσουν τα οικονομικά τους ελλείμματα έχουν μειώσει αισθητά τις αμυντικές τους δαπάνες μετακυλώντας στην Αμερική το οικονομικό βάρος. Λαμβάνοντας υπ’ όψη την απειλή της Ρωσίας, της Ισλαμικής τρομοκρατίας κ.ο.κ, η επένδυση των Ευρωπαίων στην κοινή άμυνα αποτελούσε και αποτελεί πλέον θέμα ζωτικής σημασίας για τις ΗΠΑ.
Οξύνοντας περισσότερο την κατάσταση, ο Τράμπ παρομοίαζε την Ε.Ε σαν ένα είδος φυλακής για τα έθνη της Ευρώπης, τη στιγμή που ο Μακρόν και διάφοροι άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες αναφέρονταν σε αυτή ως το πιο σημαντικό δημιούργημα του μεταπολεμικού κόσμου. Δεν δίστασε δε σε μια προσωπική συνάντηση που είχε με τον Γάλλο Προέδρο στον Λευκό Οίκο να υποστηρίξει πως αν η Γαλλία αποχωρήσει από την Ε.Ε, οι ΗΠΑ θα της προσέφεραν μια πάρα πολύ συμφέρουσα εμπορική συμφωνία, με καλυτέρους όρους ακόμα και από αυτούς που συναλλάσατε η Ε.Ε με τις ΗΠΑ. Ο Γάλλος Προέδρος προσπαθώντας να ηρεμήσει το κλίμα δυσπιστίας μεταξύ των δυο στρατοπέδων, στη συνάντηση που είχε με τον Αμερικανό ομόλογο του στο Μέγαρο των Ηλυσίων ανέφερε πως συμμερίζεται την ανησυχία του Τράμπ για μια καλύτερη κατανομή του οικονομικού βάρους του ΝΑΤΟ μεταξύ της Αμερικής και Ευρωπαίων συμμάχων της.
Παρόλη την αγωνία του Μακρόν, δεν ασπάζονται όλοι οι Ευρωπαίοι ηγέτες την ανησυχία του. Κάποιοι από αυτούς αντιτίθενται στην όποια διαδικασία περισσότερης ενοποίησης/ολοκλήρωσης στην Ένωση ενώ άλλοι θεωρούν ότι πίσω από την πρόταση του βρίσκεται η προσπάθεια του να αναλάβει η χώρα του έναντι της Γερμανίας ηγετικό ρόλο στην Ε.Ε εκμεταλλευόμενος και την βούληση της Καγκελάριου Άνγκελα Μερκελ να αποχωρήσει από τη Γερμανική κεντρική πολιτική σκηνή. Το έρεισμα πάντως του Τράμπ στο εσωτερικό της Ε.Ε το αποτελούν δευτερεύουσες δυνάμεις όπως η Πολωνία ή η Ουγγαρία, που παραδόξως ανήκουν ως ένα βαθμό και στη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας βλέποντας σε αυτήν μια συντηρητική υπερδύναμη τον προστάτη των χριστιανικών και εθνικών αξιών έναντι στον κοσμοπολιτισμό της Δύσης.
Η δε Ρωσία, αν και παρατηρητής στην συγκεκριμένη διαμάχη, φαίνεται να ενθαρρύνει την ανάληψη μιας τέτοιου είδους πρωτοβουλίας από την Ε.Ε γιατί πιστεύει πως θα αποδυναμώσει το ΝΑΤΟ και αργότερα ίσως να το αναγκάσει να αποχωρήσει και από τη «γειτονιά» της – ή πως έστω τη θέση του θα την πάρει μια ευρωπαϊκή στρατιωτική δύναμη. Θεωρεί πως το πολυμερές μοντέλο της Ε.Ε εγγυάται πως η ασφάλεια θα περιλαμβάνει και συμβιβασμούς και εναρμονίσεις συμφερόντων σε αντίθεση με την μονομέρεια των ΗΠΑ. Ευελπιστεί πως κάτι τέτοιο θα αποδυναμώσει την Ευρωατλαντική αμυντική συνεργασία. Έτσι η «πολυπολικότητα» αυτή είναι προτιμότερη ως το μικρότερο των δυο κακών.
Τέλος και η κουλτούρα όσον αφορά τον στρατό διαφέρει όχι μόνο στις δυο συνιστώσες του ΝΑΤΟ (ΗΠΑ και Ε.Ε) αλλά και μέσα στην ιδια την Ε.Ε όπου χώρες με αποικιακό παρελθόν, όπως η Γαλλία, είναι περισσότερο εξωστρεφείς σε σχέση με τις υπόλοιπες που η χρήση των ενόπλων δυνάμεων τους περιορίζεται αυστηρά στην άμυνα τους – παραμένει δηλαδή εσωστρεφής.
Καταλήγοντας λοιπόν, οι Ευρωπαίοι βλέπουν τις ΗΠΑ να αποτραβιούνται από την Ευρωπαϊκή ήπειρο και σιγά σιγά να απομπλέκονται και από την Ευρωπαϊκή άμυνα, τη στιγμή που το στρατηγικό περιβάλλον δυσκολεύει όλο και περισσότερο. Είναι αναγκασμένοι λοιπόν να συνεργαστούν για να αναλάβουν την ασφάλεια τους μιας και καμία χώρα δεν επιβιώνει από μονή της. Αυτή η στρατιωτική αναγκαιότητα των Ευρωπαίων να δουλέψουν μαζί μπορεί να αποδειχθεί και ευκαιρία για να μπορούν να ενεργούν αυτόματα, συμπληρώνοντας πολλές φορές και το ΝΑΤΟ.
ΠΗΓΕΣ:
«Έναν πραγματικό Ευρωπαϊκό στρατό ζητά ο Εμανουέλ Μακρόν», «HuffPost», Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/enan-praymatiko-eeropaiko-strato-zeta-o-emanoeel-makron_gr_5be1897fe4b04367a88080c0
“Μακρόν: Η Ευρώπη οφείλει να οικοδομήσει την αμυντική της αυτονομία, αντί να αγοράζει αμερικάνικα όπλα», «Η Καθημερινή». Διαθέσιμο σε: http://www.kathimerini.gr/994684/article/epikairothta/kosmos/makron-h-eyrwph-ofeilei-na-oikodomhsei-thn-amyntikh-aytonomia-ths-anti-na-agorazei-amerikanika-opla
“France’s Macron pushes for ‘true European’ Army”, “The BBC”, Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-46108633
Haroche, Pierre, “Macron’s European army: Why is everyone talking about it?”, “The EU Observer”, Διαθέσιμο σε: https://euobserver.com/opinion/143372
Herszenhorn, David M., “Macron wants Europe to buy its own military hardware”, “Politico”, Διαθέσιμο σε:
https://www.politico.eu/article/macron-wants-europe-to-build-its-own-military-hardware/
Kentish, Benjamin, “Emanuel Macron calls for EU army and shared defense budget”, “The Independent”, Διαθέσιμο σε: https://www.independent.co.uk/news/world/europe/emmanuel-emmanuel-macron-eu-army-joint-defence-budget-french-president-nato-britain-brexit-russia-a7968346.html
Rogin, Josh, “Trump is trying to destabilize the European Union”, “The Washington Post”, Διαθέσιμο σε:
https://www.washingtonpost.com/opinions/global-opinions/trump-is-trying-to-destabilize-the-european-union/2018/06/28/729cb066-7b10-11e8-aeee-4d04c8ac6158_story.html?noredirect=on&utm_term=.a9775b1d018c
“There is no need for a European Army”, “The Bloomberg”, Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/opinion/articles/2018-11-11/the-european-union-doesn-t-need-macron-s-army
“Trump says Macron’s call for European army is ‘insulting’”, “The Guardian”, Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/us-news/2018/nov/09/trump-paris-macron-peace-forum