Γράφει η Χριστίνα Τσάκα
Το δικαίωμα στην υγεία έχει αναγνωριστεί από το άρθρο 12 της Διεθνούς Συμφωνίας για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα του ανθρώπου (International Convention on Economic, Social and Cultural Rights, ICESCR). Με βάση τις προβλέψεις αυτού του άρθρου, κάθε άτομο έχει το δικαίωμα να απολαμβάνει το υψηλότερο δυνατό επίπεδο παροχών τόσο ψυχικής όσο και φυσικής υγείας. Επομένως, τα κράτη έχουν την υποχρέωση να διαβεβαιώσουν την εκπλήρωση αυτού του δικαιώματος σε όλους, ανεξαρτήτως από το γεγονός εάν είναι κάτοικοι και πολίτες του κράτους, πρόσφυγες ή αιτούντες άσυλο. Όλοι χρειάζεται να έχουν πρόσβαση στο σύστημα υγείας της χώρας.
Μάλιστα, η υποχρέωση των κρατών προχωράει και ένα βήμα παρακάτω, προβλέποντας την διαθεσιμότητα κι τη χωρίς διακρίσεις προσβασιμότητα. Ακόμα, απαιτείται ανεκτικότητα, δηλαδή σεβασμός στα έθιμα και τις κουλτούρες, σε ιατρικό επίπεδο, των διαφορετικών λαών, και η ποιότητα. Στην ουσία επρόκειτο για τους τέσσερις βασικούς πυλώνες του δικαιώματος στην υγεία: 1. Availability, 2. Accessibility, 3. Acceptability, 4. Quality.
Η Ελλάδα αποτελεί μία χώρα που έχει υπογράψει και επικυρώσει μία σειρά από Διεθνείς Συμβάσεις και Συμφωνίες στα πλαίσια υπεράσπισης και προστασίας των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Επιπλέον, με βάση τις προβλέψεις από την Συμφωνία του Δουβλίνου ΙΙΙ (Dublin Regulation III), η Ελλάδα παραμένει υποχρεωμένη να ικανοποιήσει τα δικαιώματα εκείνων που έχουν κάνει αίτηση για να λάβουν καθεστώς ασύλου στην Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, η Ελληνική κυβέρνηση υιοθέτησε τον νόμο 4368/2016, μέσα από τον οποίο προβλέπει δωρεάν πρόσβαση στα συστήματα υγείας και φαρμακευτικής θεραπείας για τα άτομα χωρίς κοινωνική ασφάλεια, περιλαμβανομένων και των ευπαθών ομάδων, όπως είναι και οι αιτούντες άσυλο. Ωστόσο, δεδομένου ότι ο αριθμός των ανθρώπων που αιτούνται άσυλο είναι σημαντικά αυξημένος, ιδιαίτερα κατά την διάρκεια της προσφυγικής κρίσης του 2015 και έπειτα, σε συνδυασμό με την οικονομική κρίση που η χώρα ήρθε αντιμέτωπη την ίδια περίοδο, η Ελλάδα αδυνατούσε να πραγματοποιήσει τις υποχρεώσεις της με βάση τις διεθνείς προβλέψεις αναφορικά με την πρόσβαση στο σύστημα υγείας.
Συγκεκριμένα, με σκοπό κάποιος να έχει πρόσβαση στον τομέα της υγείας στην Ελλάδα θα έπρεπε να είναι κάτοχος Αριθμού Μητρώου Κοινωνικής Ασφάλισης (‘ΑΜΚΑ’). Ο ΑΜΚΑ είναι στην ουσία η ταυτότητα εργασίας και ασφάλειας του κάθε ατόμου που εργάζεται, συνταξιούχου ή εξαρτώμενου μέλους σε μία ελληνική οικογένεια. Παρ’όλα αυτά, μετά από το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης, οι δημόσιες υπηρεσίες αρνούνταν να παρέχουν ΑΜΚΑ στους αιτούντες άσυλο. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα το να αποκλειστούν οι άνθρωποι αυτοί από τις υπηρεσίες υγείας στην χώρα, και κατ’ επέκταση η Ελλάδα να παραβιάζει τις διεθνείς της υποχρεώσεις.
Στην προσπάθεια της η Ελλάδα να ακολουθήσει τις διεθνείς της υποχρεώσεις, η Κυβέρνηση αποφάσισε να δημιουργήσει τον Προσωρινό Αριθμό Ασφάλισης και Υγειονομικής Περίθαλψης Αλλοδαπού, ΠΑΑΥΠΑ). Ωστόσο, παρά το γεγονός ότι η νομοθεσία αυτή έχει υιοθετηθεί ήδη από το 2019, στην ουσία τέθηκε σε ισχύ στις αρχές του 2020. Αυτός ο αριθμός αντικατέστησε τον ΑΜΚΑ, στοχεύοντας στην ελαχιστοποίηση των δυσκολιών στην χρήση του από τους αιτούντες άσυλο. Ένα από τα βασικότερα ζητήματα είναι το γεγονός ότι ο ΑΜΚΑ είναι αδύνατον να απενεργοποιηθεί. Επιπρόσθετα, οι κυβερνήσεις μέσα από την χρήση του ΠΑΑΥΠΑ μπορούν πολύ πιο εύκολα να υπολογίσουν και να καταγράψουν το συνολικό ποσό που ξοδεύει το κράτος στην υγειονομική περίθαλψη των αιτούντων άσυλο, με απώτερο σκοπό να εξασφαλίσουν όσο το δυνατόν υψηλότερες επιχορηγήσεις σε Ευρωπαϊκό επίπεδο για την κάλυψη αναγκών τέτοιου είδους.
Επιπρόσθετα, το σύστημα υγείας της χώρας είναι χωρισμένο σε πρωταρχικό και δευτερεύον. Τα κράτη είναι υποχρεωμένα από τις προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης να εξασφαλίσουν την πρόσβαση έστω στο πρωταρχικό επίπεδο για τους αιτούντες άσυλο, κυρίως ως μία ελάχιστη υποχρέωση. Κατά την διάρκεια του 2016, οι αιτούντες άσυλο στην Ελλάδα αποκλείονταν από το πρωταρχικό σύστημα υγείας, κατά βάση εξαιτίας της μεγάλης απόστασης που έπρεπε να διανύσουν για να φτάσουν από τις δομές φιλοξενίας στις δομές υγείας. Οι αρχές προσπάθησαν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες αυτές μέσα από την συνεργασία με ΜΚΟ και την UNHCR, που υποστήριξαν τις δομές παροχής πρωταρχικού επιπέδου υπηρεσιών υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης στην Λέσβο, και ψυχικής υγείας στην Αττική και την Θεσσαλονίκη. Ταυτόχρονα, βοήθησαν στην εκπαίδευση ειδικά διαμορφωμένου προσωπικού με ικανότητες πέραν των σχετικών με ζητήματα υγείας, όπως ικανότητες ψυχολογικής υποστήριξης.
Το 2017 τέθηκε σε εφαρμογή το πρόγραμμα Φίλος ως απάντηση στην έκτακτη κατάσταση που δημιουργήθηκε μετά την μεγάλη αύξηση των προσφύγων και των αιτούντων άσυλο αμέσως μετά την προσφυγική κρίση. Η αύξηση αυτή επηρέασε σημαντικά την ηπειρωτική Ελλάδα καθώς μετά την αύξηση των ροών ακολούθησε το κλείσιμο των συνόρων μεταξύ Ελλάδας και Βόρειας Μακεδονίας, αλλά και λόγω της συμφωνίας της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η βασική κατεύθυνση του προγράμματος αφορούσε την πρόβλεψη δομών υγείας και ψυχολογικής υποστήριξης μέσα στις δομές φιλοξενίας, ώστε οι ενδιαφερόμενοι να μην χρειάζεται να διανύουν μεγάλες αποστάσεις για να έχουν πρόσβαση σε αυτά. Επίσης, προέβλεπε μεθόδους ενδυνάμωσης και επέκτασης των δομών παροχής πρωτεύοντος επιπέδου υγείας. Ωστόσο, ένα πολύ σημαντικό εμπόδιο του προγράμματος αφορούσε την έλλειψη μεταφραστών και μεσολαβητών. Επομένως, η πρόσβαση στις δομές υγείας ήταν για πολλούς αιτούντες άσυλο ακατόρθωτη ή με πολλές δυσκολίες.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε με το ξέσπασμα της πανδημίας COVID-19. Η πανδημία αυτή έχει αποδειχθεί από πολλές πλευρές μία καινούργια πρόκληση στην ελληνική κοινωνία, οικονομία και πολιτική. Έτσι, αναφορικά και με την κυβερνητική πολιτική για την προστασία των αιτούντων άσυλο, η πανδημία αποτελεί μία τροχοπέδη. Οι αιτούντες άσυλο θα έπρεπε να έχουν πρόσβαση όχι μόνο σε προληπτικά υγειονομικά μέτρα, αλλά και στην διαδικασία του εμβολιασμού, η οποία θα έπρεπε να είναι διαθέσιμη για όλους. Από την στιγμή, ωστόσο, που ο ΑΜΚΑ θεωρείται υποχρεωτικό προαπαιτούμενο για την ολοκλήρωση ραντεβού για τον εμβολιασμό ή για την λήψη τεστ για τον COVID-19, αυτόματα οι αιτούντες άσυλο εξαιρούνται των σχετικών διαδικασιών. Μόλις τον Μάιο του 2019 η Ελληνική Κυβέρνηση εξέδωσε ένα προσωρινό αριθμό κοινωνικής ασφάλισης αποκλειστικά για τους δύο λόγους που προαναφέρθηκαν. Ωστόσο, το σύστημα αυτό και πάλι αφήνει αρκετά κενά όσον αφορά τους ανθρώπους που φθάνουν στην χώρα χωρίς σχετικά έγγραφα και αιτούνται άσυλο ή περιπτώσεις που οι αιτήσεις έχουν διπλά απορριφθεί και οι άνθρωποι αυτοί έχουν χάσει τον αριθμό προσωρινής ασφάλισης τους. Παρά το γεγονός ότι τα Ηνωμένα Έθνη έχουν παίξει πραγματικά πολύ σημαντικό ρόλο στην εξέλιξη των πραγμάτων σχετικά με την αντιμετώπιση της πανδημίας στις δομές φιλοξενίας, οι διαδικασίες εμβολιασμού καθυστέρησαν σημαντικά παρεμποδίζοντας έτσι την πραγματοποίηση του δικαιώματος των ανθρώπων αυτών για πρόσβαση στο σύστημα υγείας. Η διαδικασία εμβολιασμού των αιτούντων άσυλο τελικά ξεκίνησε μόλις το καλοκαίρι του 2021.
Εν κατακλείδι, η Ελλάδα είναι δεσμευμένη από τις διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις και προβλέψεις αναφορικά με την εξασφάλιση παροχής υγειονομικής περίθαλψης σε όλους ανεξαιρέτως. Η Ελληνική κυβέρνηση έκανε προσπάθειες ώστε οι αιτούντες άσυλο να έχουν πρόσβαση στις δομές παροχής υγειονομικής φροντίδας, τόσο φυσικής και σωματικής όσο και ψυχικής, καθώς δεν θεωρείται λιγότερο σημαντική. Ωστόσο, τα μέτρα που έχουν ληφθεί μέχρι και σήμερα θεωρούνται ανεπαρκή και πολλοί άνθρωποι εξακολουθούν τελικά να εξαιρούνται από πολλές σχετικές παροχές. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση μεταδοτικότητας ασθενειών αλλά και την αύξηση μη μεταδοτικών ασθενειών καθώς τα άτομα δεν έχουν πρόσβαση σε εξετάσεις για χρόνιες παθήσεις και αυτοάνοσα, αλλά ούτε και σε φαρμακευτική κάλυψη για αυτά. Ο ρόλος των αρμόδιων αρχών σε συνδυασμό με τις ΜΚΟ που δρουν στον τομέα αυτόν είναι αδιαμφισβήτητα καθοριστικής σημασίας, και θα πρέπει να λάβουν ακόμη περισσότερα μέτρα με σκοπό να εξασφαλίσουν και διευκολύνουν την πρόσβαση των ατόμων αυτών σε πρωτοβάθμιο σύστημα υγείας, εμβολιασμούς και φάρμακα.
Βιβλιογραφία
International Covenant on Economic, Social and Cultural Rights, 16 December 1966, United Nations, Treaty Series, vol. 993, p. 3.
Greece: Resuscitation required – The Greek health system after a decade of austerity – Amnesty International. Amnesty International. (2020). Retrieved 28 December 2021, from https://www.amnesty.org/en/documents/eur25/2176/2020/en/.
Regulation No 604/2013/EU of 26 June 2013 lays down the criteria and mechanisms for determining which EU country is responsible for examining an asylum application.
Health care – Asylum Information Database | European Council on Refugees and Exiles. Asylum Information Database | European Council on Refugees and Exiles. (2021). Retrieved 24 December 2021, from https://asylumineurope.org/reports/country/greece/reception-conditions/health-care/#_ftn3.
AMKA – What is the AMKA?. Amka.gr. Retrieved 24 December 2021, from http://www.amka.gr/tieinai_en.html.
Επίλυση θεμάτων προσωρινής υγειονομικής περίθαλψης αιτούντων ασύλου. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. (2020). Retrieved 3 January 2022, from https://migration.gov.gr/epilysi-thematon-prosorinis-ygeionomikis-perithalpsis-aitoynton-asyloy/
Committee on Economic, Social and Cultural Rights, General Comment No. 3: The Nature of States Parties’ Obligations (Art. 2, Para. 1, of the Covenant). E/1991/23. 14 December 1990.
Gunst, M., Jarman, K., Yarwood, V., Rokadiya, S., Capsaskis, L., Orcutt, M., & Abbara, A. (2019). Healthcare access for refugees in Greece: Challenges and opportunities. Health Policy, 123(9), 818-824. https://doi.org/10.1016/j.healthpol.2019.06.003
UNHRC. (2020). Fact Sheet; Greece. Retrieved 27 December 2021, from.https://data2.unhcr.org/en/documents/details/84481.
PHILOS – NPHO. NPHO. Retrieved 27 December 2021, from https://eody.gov.gr/en/philos/.
A People’s Vaccine For Refugees: Ensuring access to COVID-19 vaccines for refugees and other displaced people – Oxfam Policy & Practice. Oxfam Policy & Practice. (2021). Retrieved 13 January 2021, from https://policy-practice.oxfam.org/resources/a-peoples-vaccine-for-refugees-ensuring-access-to-covid-19-vaccines-for-refugee-621312/.
Greece extends COVID-19 vaccination campaign to migrant camps. Euronews. (2021). Retrieved 10 January 2022, from https://www.euronews.com/2021/06/02/greece-extends-covid-19-vaccination-campaign-to-migrants-camps.
Kousoulis, A., Ioakeim-Ioannidou, M., & Economopoulos, K. (2016). Refugee crisis in Greece: not a one-country job. International Journal Of Public Health, 62(1), 1-2. https://doi.org/10.1007/s00038-016-0890-0.