Γράφει η Σουλτάτου Παρασκευή
Στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ στις 14 Ιουνίου, δόθηκε έμφαση στις απειλές τις Κίνας και της Ρωσίας, χαρακτηρίζοντας εμμέσως πλην σαφώς τις χώρες αυτές ως «ταραχοποιούς» της τάξης και των κανόνων του διεθνούς συστήματος. Ο Γενικός Γραμματέας Γενς Στόλτενμπεργκ, μεταξύ άλλων, επισήμανε ότι θα γίνει επίκληση του Άρθρου 5 της Συμμαχίας σε περίπτωση ένοπλης επίθεσης σε κράτος-μέλος του, συμπεριλαμβάνοντας και τις υβριδικές επιθέσεις. Τίποτα διαφορετικό από την έκθεση «ΝΑΤΟ 2030» που, ήδη, γνωρίζαμε όσα έθεσε ως στρατηγική για τις υβριδικές απειλές. Στη συνέχεια του άρθρου, πρόκειται να γίνει αποσαφήνιση του όρου του υβριδικού πολέμου και θα προσδιοριστεί ο ρόλος του ΝΑΤΟ στην πρόκληση αυτού.
Η μελέτη περίπτωσης της Hezbollah ήταν ο λόγος της προέλευσης του όρου «υβριδική απειλή», όπως εξήγησε ο Hoffman. Μια υβριδική τρομοκρατική οργάνωση έχει δύο, σε ορισμένες περιπτώσεις τρία, επίπεδα. Αυτά είναι το στρατιωτικό ή παραστρατιωτικό επίπεδο, η πολιτική οργάνωση και ένα είδος «κοινωνικής ευαισθησίας». Η Hezbollah έχει όλα αυτά τα χαρακτηριστικά. Ξεκίνησε ως παραστρατιωτικός οργανισμός, αποκαλύπτοντας μετά από λίγα χρόνια δημόσια την πλατφόρμα, την ιδεολογία και τους στόχους της. Με την πάροδο των ετών, η οργάνωση εισήλθε σε τομείς δραστηριότητας υβριδικής τρομοκρατικής οργάνωσης, κοινωνικής πρόνοιας (στρατηγικές οικονομικής βοήθειας, ιατρική περίθαλψη, παροχή εκπαίδευσης, χρήση μέσων μαζικής ενημέρωσης), στρατιωτικής αντίστασης (τζιχάντ, ισλαμικός «ακτιβισμός») και πολιτικής δραστηριότητας (Azani, 2013: 900-908).
Ο Hoffman ορίζει τις υβριδικές απειλές ως «κάθε αντίπαλο που ταυτόχρονα προσαρμόζει ένα συνδυασμό συμβατικών όπλων, παράτυπων τακτικών, τρομοκρατίας και εγκληματικής συμπεριφοράς στον χώρο μάχης για την επίτευξη των πολιτικών τους στόχων». Υβριδικός πόλεμος μπορεί να διεξαχθεί από κράτη και μη κρατικούς φορείς που ενεργούν κατευθυντικά και τακτικά, προκειμένου να επιτύχουν επιπτώσεις φυσικών και ψυχολογικών διαστάσεων μέσω της σύγκρουσης. Αυτές οι τακτικές έχουν μια καινοτομία που τις καθιστά περίπλοκες. Οι υβριδικές δυνάμεις ενσωματώνουν τεχνολογικά προηγμένα συστήματα στη στρατηγική και τη δομή τους με αποτελεσματικό και απρόβλεπτο τρόπο (Hoffman, 2010: 443-444).
Μετά το 2000, βασικό χαρακτηριστικό του υβριδικού πολέμου είναι η ενσωμάτωση συμβατικών και παράτυπων επιχειρήσεων που στο παρελθόν είχαν πραγματοποιηθεί σε διαφορετικό χρόνο. Μερικά από τα εργαλεία του υβριδικού πολέμου είναι η προπαγάνδα, οι ψεύτικες ειδήσεις, οι στρατηγικές διαρροές, η χρηματοδότηση οργανώσεων ή πολιτικών κομμάτων, η οργάνωση κινημάτων διαμαρτυρίας, ο κυβερνοπόλεμος (κατασκοπεία, επιθέσεις, χειραγώγηση), η οικονομική επιρροή, και οι παραστρατιωτικές οργανώσεις (Κωνσταντόπουλος, 2020 : 9,12).
Ο υβριδικός πόλεμος είναι ένα περίπλοκο ζήτημα ασφαλείας για το ΝΑΤΟ, όπως και για κάθε κράτος που αντιμετωπίζει τέτοιου είδους απειλές. Ο οντολογικά υβριδικός πόλεμος αποτελεί πρόβλημα, επειδή ενσωματώνει τον συνδυασμό πολιτικής και πολέμου στη σύγχρονη εποχή. Επιστημολογικά, μάλιστα, προβληματίζει επειδή δεν διαχωρίζει τις γραμμές μεταξύ πολέμου και ειρήνης στο διεθνές σύστημα. Ο υβριδικός πόλεμος προκαλεί τόσο το ΝΑΤΟ όσο και την ΕΕ προκαλώντας δυσκολίες στη διάκριση της πολιτικής και του πολέμου και αμφισβητώντας τη διακριτότητα της φυσικής και οντολογικής τους ασφάλειας (Mälksoo, 2018: 376,387).
Μια διαφορετική άποψη για το μέλλον και την ανταπόκριση του ΝΑΤΟ αφορά τις αμυντικές δαπάνες. Το ΝΑΤΟ ξοδεύει σχεδόν 14 φορές περισσότερα χρήματα από τη Ρωσία για αμυντικές δαπάνες. Σύμφωνα με αυτή τη θεώρηση, η Ρωσία επικεντρώνεται στον μη κινητικό πόλεμο και στην ανάπτυξη νέων τεχνολογιών. Για το ΝΑΤΟ, ένα διαρθρωτικό πρόβλημα είναι η περίπτωση που τα κράτη μέλη δεν υιοθετούν κοινή άμυνα οικονομικά και «πνευματικά» (Bercuson, 2019: 7,9). Παρόλα αυτά, οι αμυντικές δαπάνες δεν μπορούν να αποτελέσουν μεταβλητή που προσδίδει απόλυτη ισχύ σε ένα κράτος ή οργανισμό, χωρίς να εξετάζονται και άλλοι σημαντικοί παράγοντες.
Επιπρόσθετα, το πρόβλημα ασφαλείας που προκύπτει με τη συνεργασία Τουρκίας-Ρωσίας απέναντι σε Ευρωπαϊκά κράτη, όπως η Εσθονία, η Ελλάδα, αλλά και η Ουκρανία πρέπει να προβληματίσουν στο εξής τα κράτη μέλη σχετικά με την ενότητα σε ζητήματα ασφαλείας. Η Προεδρία του Τραμπ από την άλλη μεριά του Ατλαντικού είχε δίκιο για την αύξηση των αμυντικών δαπανών από τα κράτη μέλη, διότι αυτό αυξάνει την αξιοπιστία του οργανισμού και τις ικανότητές του. Αν και η Τουρκία άφησε τη Ρωσία να «εισβάλει» στην αμυντική υποδομή του ΝΑΤΟ μέσω στρατιωτικών συνεργασιών και κοινής εμπλοκής σε πολέμους, τα μέλη παρέμειναν σιωπηλά μαζί με τις ΗΠΑ (Karbassi, 2020).
Στο πρόβλημα της Τουρκίας, η ΕΕ διατηρεί ήπια στάση. Μια θεσμική κρίση στην ΕΕ έγινε ορατή μέσω αυτής της κατάστασης, η οποία επηρέασε τη συμμαχία του ΝΑΤΟ και τις πολιτικές της (Ghez, 2011: 18-19). Το ΝΑΤΟ και η ΕΕ επέτρεψαν, ωστόσο, στη μεγαλύτερη υβριδική απειλή, τη Ρωσία, να εισέλθει στα «εδάφη» τους και να έχει πρόσβαση στα στρατηγικά τους σχέδια.
Σχετικά με την έκθεση NATO2030: United for a New Era όλοι μπορούν να αναγνωρίσουν αυτό που ο Βόρειος Ατλαντικός Οργανισμός θεωρεί ως απειλή. Αυτό που πρόκειται να μας απασχολήσει σε αυτό το σημείο είναι οι υβριδικές απειλές σχετικά με τις μεγαλύτερες κρατικές απειλές της Ρωσίας, της Κίνας και του υβριδικού πολέμου. Όσον αφορά τη Ρωσία, το ΝΑΤΟ στοχεύει σε αποτροπή, διάλογο, πολιτικά ενωμένες αποφάσεις για την αντιμετώπιση των εχθρικών ενεργειών, στις πυρηνικές στρατιωτικές δυνατότητες και σε συμμάχους, για να εντείνουν τις προσπάθειές τους στη βοήθεια της συμμαχίας κ.λπ. Όσον αφορά την Κίνα, συμπεριλαμβανομένων όλων των παραπάνω, το ΝΑΤΟ αναζητά περισσότερη συνεργασία μέσω τεχνολογικών συστημάτων για την ανταλλαγή πληροφοριών και την προστασία μέσω κυβερνοεπιθέσεων. Το ΝΑΤΟ θεωρεί την Κίνα ως μεγαλύτερη «απειλή στον κυβερνοχώρο» σε σύγκριση με τη Ρωσία (ΝΑΤΟ, 2020: 25-28).
Όσον αφορά τις υβριδικές και κυβερνοαπειλές, το ΝΑΤΟ δημιούργησε την Counter Hybrid Support Team (CHSTs) που παρέχει βοήθεια στους συμμάχους και παρείχε την Έκθεση για την Ενίσχυση της Απόκρισης του ΝΑΤΟ σε υβριδικές απειλές, καθώς επίσης αποτέλεσε την ατζέντα για την αντιμετώπισή τους. Μέσα από συστάσεις για το ΝΑΤΟ2030, παρέχεται στο ΝΑΤΟ μεγαλύτερη ευαισθητοποίηση σχετικά με τη φύση των υβριδικών απειλών, τη προώθηση της συνεργασίας των συμμάχων, την ενίσχυση της ικανότητάς τους και την τη ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου πλαισίου απόκρισης για την αντιμετώπιση των υβριδικών απειλών (ΝΑΤΟ, 2020: 45-46) . Κατά την άποψη του συγγραφέα, η τελευταία σύσταση είναι το κλειδί για το ΝΑΤΟ να ξεπεράσει τα προβλήματά του μέσω υβριδικών απειλών. Μια συμμαχία με πολλά μέλη πρέπει να έχει ένα άμεσο σχέδιο αποτροπής για μη συμβατικές απειλές και επιθέσεις. Συγκεκριμένα, για τον Υβριδικό Πόλεμο και την αντιμετώπιση του η Σύνοδος αυτή δεν επιφύλαξε κάτι νεότερο από αυτό που ήδη είχε ανακοινωθεί στην έκθεση NATO2030.
Μέσα από αυτή την έκθεση, το ΝΑΤΟ ανακοίνωσε τις υβριδικές απειλές που μπορεί να αντιμετωπίσει, τη στρατηγική και το σχέδιο αποτροπής τους. Συγκεκριμένα, το σχέδιο αποτροπής για υβριδικές απειλές, είναι η υπεράσπιση κάθε συμμάχου από οποιαδήποτε απειλή, συμπεριλαμβανομένου και των υβριδικών. Οι στόχοι είναι να ενισχύσει τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και τη δομή της διοίκησής του ως μέρος της στάσης αποτροπής και άμυνας του (ΝΑΤΟ, 2021). Μετά το συμβάν στην Ουκρανία, το ΝΑΤΟ έκανε μια προσαρμογή των μη δυτικών αντιπάλων για να αντιμετωπίσει αυτές τις απειλές. Ανέπτυξε τις ομάδες μάχης Enhance Forward Presence (EFP) στην Ανατολική και Βόρεια Κεντρική Ευρώπη, το ΝΑΤΟ και η ΕΕ συνεργάστηκαν σε μια πρωτοβουλία στρατιωτικής κινητικότητας και ίδρυσαν το Κέντρο Επιχειρήσεων στον κυβερνοχώρο με προσωπικό στρατιωτικών πληροφοριών και πληροφορίες σε πραγματικό χρόνο (Olsen, 2020).
Το ΝΑΤΟ, ωστόσο, έχει σοβαρές προκλήσεις να αντιμετωπίσει και στο εσωτερικό του. Οι αμερικανικές εκλογές του 2016 είναι μια άλλη ρωσική υβριδική επίθεση που δεν προέκυψε ποτέ ως επίθεση από τα μέσα ενημέρωσης ή τις ΗΠΑ (Persily, 2017:64,70-71). Σε αυτήν την περίπτωση, οι ΗΠΑ δεν παραδέχθηκαν ποτέ επίσημα ότι δέχτηκαν επίθεση στη δημοκρατία τους, επειδή οι δημοκρατίες είναι δύσκολο να αποδεχτούν την αποτυχία τους, πόσο μάλλον «ο ηγεμόνας των δημοκρατικών κρατών».
Η ρωσική-τουρκική συμμαχία αποτελεί, επίσης, μια μεγάλη υβριδική απειλή για το ΝΑΤΟ. Η Τουρκία αγοράζει όπλα από τη Ρωσία, ενώ συντονίζονται σε στρατιωτικές επιχειρήσεις, είχαν μια άτυπη γεωπολιτική ευθυγράμμιση στον πόλεμο της Συρίας και οι πολιτικές σχέσεις είναι αρκετά θερμές. Αν και δεν είναι δυνατόν να υπάρξει μια επίσημη συμμαχία, η συνεργασία τους διαφαίνεται μέσω των στρατιωτικών υπηρεσιών, των υπηρεσιών πληροφοριών και μέσω της στενής συνεργασίας των Υπουργών Άμυνας των δύο κρατών για τον πόλεμο στη Συρία (Köstem, 2020: 5-12).
Το ΝΑΤΟ, λοιπόν, αντιμετωπίζει διαρθρωτικά προβλήματα λόγω των υβριδικών απειλών που καλείται να αντιμετωπίσει, ενώ η εξέλιξη του δεν κρίνεται γρήγορη. Πολλά στρατηγικά σχέδια έχουν καταστήσει σαφές, ότι ο οργανισμός έχει τον σωστό τρόπο να υπερασπιστεί τα κράτη μέλη του. Ωστόσο, το πρόβλημα έγκειται στην δομή, τις πολιτικές συνεργασίες, τη στρατηγική πληροφόρησης και τη συνεργασία Ρωσίας και Τουρκίας.
Εν ολίγοις, από το ΝΑΤΟ λείπει η ενότητα που είναι δύσκολο να επιτευχθεί σε ζητήματα ασφαλείας όπως αυτά των υβριδικών απειλών, γιατί τα μέλη για την αποτελεσματικότερη προστασία τους πρέπει να συνεργαστούν στενότερα και να δώσουν πληροφορίες που θα διευκολύνουν τον οργανισμό, αλλά θα καταπατήσουν την ελευθερία τους. Αν και μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου το ΝΑΤΟ αντιμετώπισε μια κρίση ταυτότητας, τώρα δε συμβαίνει το ίδιο. Το ΝΑΤΟ έχει λόγο ύπαρξης και κάνει σταθερά αλλά αργά βήματα. Τα κράτη μέλη οφείλουν να αποφασίσουν, αν θα επιδιώξουν κάτι περισσότερο από τον οργανισμό και αν θα συμβάλλουν ενεργά ως προς αυτό.
Πηγές:
Πλατιάς, Α., Κολιόπουλος, Κ. (2015). Η Τέχνη του Πολέμου του Σουν Τσου. Αθήνα: Δίαυλος.
Κωνσταντόπουλος, Ι. (2020). Υβριδικός Πόλεμος και Πληροφόρηση. Αεροπορική Επιθεώρηση. Τεύχος 118. 4-21.
Azani, E. (2013). The hybrid terrorist organization: Hezbollah as a case study. Studies in Conflict & Terrorism, 36(11), 899-916.
Bercuson, J. D. (2019). NATO: Past, Present and Future. Canadian global Affairs Institute.
Ghez, J. J. (2011). Alliances in the 21st Century: Implications for the US-European partnership. RAND.
Hoffman, F. G. (2010). ‘Hybrid threats’: Neither omnipotent nor unbeatable. Orbis, 54(3), 441-455.
Karbassi, S. (2020). The Future of NATO. Lawfare.
Köstem, S. (2020). Russian-Turkish cooperation in Syria: geopolitical alignment with limits. Cambridge Review of International Affairs, 1-23.
Mälksoo, M. (2018). Countering hybrid warfare as ontological security management: the emerging practices of the EU and NATO. European security, 27(3), 374-392.
NATO (2020). NATO 2030. United for a new era. 25 November.
NATO. (2021). NATO’s response to hybrid threats. 16 March.
Olsen, J. A. (Ed.). (2020). Future NATO: Adapting to New Realities. Routledge.
Persily, N. (2017). The 2016 US Election: Can democracy survive the internet?. Journal of democracy, 28(2), 63-76.
Πηγή εικόνας: