Γράφει η Πολυχρονοπούλου Ιωάννα
Η ισότητα µεταξύ γυναικών και ανδρών αποτελεί θεµελιώδη αξία της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ανάγεται στη Συνθήκη της Ρώµης του 1957, στην οποία καταχωρήθηκε η αρχή της ισότητας αµοιβής για όµοια εργασία. Έκτοτε η ΕΕ συνεχίζει να καταπολεµά τις διακρίσεις λόγω φύλου, µε αποτέλεσµα σήµερα η Ευρώπη να συγκαταλέγεται στις περιοχές µε τη µεγαλύτερη ασφάλεια και την πιο δίκαιη αντιµετώπιση για τις γυναίκες στον κόσµο και 14 κράτη μέλη της ΕΕ να κατατάσσονται μεταξύ των κορυφαίων 20 για την ισότητα των φύλων παγκοσμίως. Ωστόσο, ο αγώνας για τα δικαιώµατα των γυναικών και η προστασία των δικαιωµάτων αυτών εξακολουθούν να αποτελούν καθημερινή αναγκαιότητα για την ΕΕ, όχι μόνο για το εσωτερικό της, αλλά και για το εξωτερικό της. Πόσο μπορεί να συμβουλεύει και να ωθήσει άλλους να βελτιώσουν τις πολιτικές τους όταν η δική της στρατηγική για την ισότητα των φύλων βρίσκεται ακόμα σε εξέλιξη; Με αυτό ακριβώς θα ασχοληθεί το παρόν κείμενο, ρίχνοντας φως στις εξωτερικές πολιτικές της ΕΕ για την αντιμετώπιση φυλετικών διακρίσεων, εξετάζοντας συγκεκριμένα παραδείγματα.
Η ισότητα των φύλων είναι μια από τις θεμελιώδεις αξίες της ΕΕ, την οποία οφείλει να προωθεί μέσω της παγκόσμιας δράσης της. Οι στόχοι της εξωτερικής της στρατηγικής για την ισότητα των φύλων αντικατοπτρίζονται στις δράσεις της ΕΕ ανά τον κόσμο, με στόχο να εξασφαλίσει τις ίδιες ευκαιρίες, τον τερµατισµό της βίας κατά των γυναικών και των κοριτσιών και την προαγωγή της ισότητας των φύλων σε ολόκληρο τον κόσµο. Πιο συγκεκριμένα, οι ενέργειες της ΕΕ σε όλους αυτούς τους τοµείς βασίζονται στη στρατηγική δέσµευση για την ισότητα των φύλων 2016-2019, το νέο Σχέδιο Δράσης για την Ισότητα των Φύλων και την Ενδυνάμωση των Γυναικών στην Εξωτερική Δράση 2021–2025 (GAP III). Το τελευταίο είναι το κύριο πλαίσιο πολιτικής για την υλοποίηση αυτού του σχεδίου δράσης που στοχεύει στην επιτάχυνση της προόδου όσον αφορά την ενδυνάμωση των γυναικών και των κοριτσιών και τη διασφάλιση των κερδών που έχουν επιτευχθεί στην ισότητα των φύλων κατά τη διάρκεια των 25 ετών από την έγκριση της Διακήρυξης του Πεκίνου και της πλατφόρμα δράσης του. Ακόμα, στοχεύει στην ενσωμάτωση της προοπτικής του φύλου σε όλες τις πολιτικές και τις εξωτερικές δράσεις της ΕΕ, την αλλαγή στις κοινωνικές συμπεριφορές, συμπεριλαμβανομένης της ενεργητικής συμμετοχής ανδρών και αγοριών και δίνοντας έμφαση στους νέους ως κινητήριους μοχλούς αλλαγής. Ταυτόχρονα, αντιμετωπίζει όλες τις διαστάσεις των διακρίσεων που τέμνονται, για παράδειγμα, δίνοντας ιδιαίτερη προσοχή στις πιο μειονεκτούσες γυναίκες, όπως ιθαγενείς πληθυσμούς και άτομα που ανήκουν σε φυλετικές, εθνοτικές και θρησκευτικές μειονότητες, εκτοπισθέντες με τη βία, μετανάστριες, οικονομικά και κοινωνικά υποβαθμισμένες γυναίκες, εκείνες που ζουν σε αγροτικές και παράκτιες περιοχές περιοχές, καθώς αντιμετωπίζουν πολλαπλές διακρίσεις.
Τέλος, θέλει να θέσει το έδαφος για έναν πιο ενεργό ρόλο των γυναικών στην ειρήνη και την ασφάλεια. Μερικά επιτυχημένα παραδείγματα της εξωτερικής δράσης τη ΕΕ για την ενίσχυση του ρόλου της γυναίκας εμφανίζονται στη Συρία, τη Λιβύη, την Κολομβία, το Αφγανιστάν ή την Υεμένη, όπου η ΕΕ ήταν στην πρώτη γραμμή βοηθώντας τη συμμετοχή των γυναικών στις πολιτικές και διαδικασίες λήψης αποφάσεων σε αυτές τις χώρες που βρίσκονται σε σύγκρουση. Επιπλέον, στην Λατινική Αμερική η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει διαμορφώσει το EUROsociAL+, ένα πρόγραμμα που στοχεύει σε αλλαγές στη δημόσια πολιτική για τη βελτίωση της κοινωνικής συνοχής και τη θεσμική ενίσχυση της ισότητας των φύλων. Επί του παρόντος, το EUROsociAL+ συνεργάζεται με περισσότερες από δεκαεννέα χώρες της Λατινικής Αμερικής. Απο το 2006, το EUROsociAL+, με συνολικό προϋπολογισμό άνω των 100 εκατομμυρίων ευρώ, έχει υποστηρίξει τις προσπάθειες των χωρών σε αυτόν τον τομέα, προωθώντας τη μεταρρύθμιση της δημόσιας πολιτικής, τον διάλογο και τον ισχυρότερο ρόλο της κοινωνίας των πολιτών. Από τον Νοέμβριο 2016 υποστήριξε τις στοχευμένες μεταρρυθμίσεις στη δημόσιας πολιτικής σε τρεις συγκεκριμένους τομείς: τη χρηστή διακυβέρνηση, τις κοινωνικές πολιτικές και την ισότητα των φύλων. Πιο συγκεκριμένα, η συνιστώσα της ισότητας των φύλων δομήθηκε γύρω από τις τρεις μορφές αυτονομίας (φυσική, οικονομική και πολιτική) και την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές, μέσω της μεταφοράς εμπειρογνωμοσύνης από τη ΕΕ, την συνεργασία μεταξύ των ίδιων των κρατών της Λατινικής Αμερική, τις πλατφόρμες διαβούλευσης υψηλού επιπέδου και τις εθνικές στρατηγικές ανά χώρα.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Μεξικό. Η οικονομία του Μεξικού είναι η δεύτερη μεγαλύτερη στην περιοχή και η 14η παγκοσμίως. Ωστόσο, το Μεξικό είναι ένα σαφές παράδειγμα του παραδόξου των χωρών μεσαίου εισοδήματος, καθώς έχει υψηλό Δείκτη Ανθρώπινης Ανάπτυξης, αλλά περισσότεροι από 53 εκατομμύρια άνθρωποι (45,5%) ζουν στη φτώχεια. Ταυτόχρονα, το Μεξικό αντιμετωπίζει κοινωνικές, οικονομικές και ιδιοκτησιακές ανισότητες, καθώς και επίμονα κοινωνικά μειονεκτήματα και υψηλούς δείκτες διακρίσεων, που είναι η αιτία και η συνέπεια της συνεχούς περιθωριοποίησης, κυρίως των γυναικών, των κοριτσιών, των αυτόχθονων πληθυσμών και μεταναστών. Παρόλο αυτά, το Μεξικό έχει σημειώσει σημαντική πρόοδο στην επίτευξη των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας των φύλων, ειδικά σε βασικούς τομείς σε ομοσπονδιακό επίπεδο, μέσω της ενίσχυσης των εθνικών νόμων για τη διασφάλιση της ισότητας γυναικών και ανδρών και την αύξηση των δημοσίων πόρων που προορίζονται για την ισότητα των φύλων.
Σημαντική προς αυτή την κατεύθυνση ήταν η συμβολή της ΕΕ στον τομέα προώθησης της ισότητας των φύλων μέσω της εξωτερικής της δράσης, η οποία βασίζεται σε τέσσερις μορφές δράσης. Η πρώτη βασίζεται στην παρουσία της ΕΕ, τις εσωτερικές πολιτικές και τους νόμους της που έχουν αντίκτυπο σε τρίτες χώρες. Η δεύτερη μορφή συνίσταται στην επέκταση του πεδίου εφαρμογής της εσωτερικής πολιτικής της ΕΕ εκτός των συνόρων της ΕΕ. Η τρίτη μορφή εξωτερικής δράσης αφορά την ενσωμάτωση των στόχων της ΕΕ σε άλλες πολιτικές, για παράδειγμα όταν διαπραγματεύεται συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών (ΣΕΣ) που περιλαμβάνουν ρήτρα για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Τέλος, η τομεακή διπλωματία της ΕΕ είναι μια ακόμη μορφή της εξωτερικής της δράσης, καθώς, επιδιώκει στόχους που συνάδουν με τους κανόνες και τα πρότυπα της ΕΕ, αλλά είναι προσαρμοσμένοι ώστε να εντάσσονται σε διμερές ή πολυμερές πλαίσιο, για παράδειγμα με τη μορφή διμερών διαλόγων μεταξύ της ΕΕ και μιας τρίτης χώρας. Στην περίπτωση του Μεξικού, η ΕΕ δρα στο πλαίσιο μιας στενής εταιρικής σχέσης, βασισμένη σε μια ΣΕΣ, ήδη από το 2000, ενώ, και οι δύο εταίροι έχουν ενισχύσει ακόμη περισσότερο τη συνεργασία τους και έχουν δημιουργήσει διαφορετικές πλατφόρμες για διάλογο και ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών, ενώ συχνά είναι ομοϊδεάτες σε διεθνή ζητήματα, όπως η Ατζέντα 2030, και αμφότεροι υποστηρίζουν σθεναρά την πολυμερή προσέγγιση.
Σε διεθνές επίπεδο, η δράση της ΕΕ βασίζεται στη Σύμβαση για την Εξάλειψη όλων των Μορφών Διακρίσεων κατά των Γυναικών (CEDAW) που αποτελεί ένα από τα δομικά στοιχεία της παγκόσμιας ατζέντας για την ισότητα των φύλων, καθώς ορίζει τις διακρίσεις κατά των γυναικών και θεσπίζει ένα διεθνές νομοσχέδιο και μια ατζέντα δράσης για την εξασφάλιση της απόλαυσης των δικαιωμάτων τους σε όλα τα κράτη. Άλλοι σημαντικοί πυλώνες για την προώθησης της ισότητας των φύλων και τα δικαιώματα των γυναικών είναι η Διακήρυξη για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η Διεθνής Διάσκεψη για τον Πληθυσμό και την Ανάπτυξη και τέλος η Διακήρυξη του Πεκίνου και η Πλατφόρμα Δράσης, που καθιερώνουν ένα πλαίσιο για την ενδυνάμωση των γυναικών σε όλο τον κόσμο και δίνουν έμφαση στην ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου σε όλους τους τομείς πολιτικής. Ωστόσο, στο παράδειγμα του Μεξικού ιδιαίτερη ώθηση στην δημόσια συζήτηση και δράση έχει δώσει η ανάδειξη του κινήματος Me Too, τόσο στην ΕΕ αλλά και στο Μεξικό, γεγονός που έχει αυξήσει την ορατότητα της ανισότητας και της βίας με βάση το φύλο. Συγκεκριμένα, στην περίπτωση του Μεξικού η αύξηση των φεμινιστικών κινημάτων ήταν μια απάντηση στον αυξανόμενο αριθμό γυναικοκτονιών και άλλων τύπων βίας κατά των γυναικών, την ομαλοποίηση των εγκλημάτων με βάση το φύλο, την ατιμωρησία των δραστών και ομάδων ανδρών που εκδηλώνονται ανοιχτά κατά της ενδυνάμωσης και της αυτονομίας των γυναικών.
Την απάντηση από την πλευρά της ΕΕ σε αυτά τα σοβαρά ζητήματα, έδωσε η Πρόεδρος της Επιτροπής, η οποία αναφερόμενη στο άρθρο 2 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΣΕΕ) που ορίζει τις θεμελιώδεις αξίες της Ένωσης, δηλαδή, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, την ελευθερία, την δημοκρατία, την ισότητα, το κράτος δικαίου και τον σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιώματα των προσώπων που ανήκουν στις μειονότητες, δήλωσε πως στόχος της ΕΕ είναι η προώθηση των αξιών της σε διεθνές επίπεδο για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού και των διακρίσεων, την κοινωνική δικαιοσύνη και την ισότητα μεταξύ ανδρών και γυναικών. Στους παραπάνω στόχους αναφέρεται και ο ΟΗΕ, ως ο πέμπτος στόχος για την επίτευξη της βιώσιμης ανάπτυξης, αλλά ταυτόχρονα χαρακτηρίζονται ως μέρος των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και επομένως μέρος του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών και του Χάρτη των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων, ο οποίος είναι νομικά δεσμευτικός για την ΕΕ από την έναρξη ισχύος της Συνθήκης της Λισαβόνας. Ωστόσο, η ικανότητα της ΕΕ να ενσωματώσει τη διάσταση του φύλου στην εξωτερική της πολιτική εξαρτάται από τις ικανότητές της σε κάθε τομέα πολιτικής.
Για παράδειγμα, η ΕΕ έχει αποκλειστική αρμοδιότητα στην εμπορική πολιτική, επομένως έχει την ικανότητα ενσωμάτωσης της διάστασης του φύλου, ενώ στην αναπτυξιακή πολιτική η αρμοδιότητα μοιράζεται μεταξύ της ΕΕ και των κρατών μελών της, πράγμα που σημαίνει ότι το καθένα έχει τη δική του αναπτυξιακή συνεργασία και καθορίζει το βαθμό προώθησης της ισότητας των φύλων. Είναι γεγονός πως στον τομέα αυτό, το μεγαλύτερο μέρος της δράσης της ΕΕ για την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου γίνεται μέσω της αναπτυξιακής βοήθειας, της πολιτικής γειτονίας και της εμπορικής πολιτικής, ενώ είναι σε θέση να ανταποκριθεί στις πιο πιεστικές ανάγκες αναπτυξιακής βοήθειας και να παρέχει ανθρωπιστική βοήθεια σε καταστάσεις κρίσης. Πιο συγκεκριμένα, μέσω της εμπορικής πολιτικής, συνδέει τα ανθρώπινα δικαιώματα και το εμπόριο με βάση την ιδέα ότι ένα άνοιγμα στο εμπόριο, σε συνδυασμό με τη χρηστή διακυβέρνηση και τις υγιείς εσωτερικές πολιτικές, συμβάλλει σημαντικά στην ανάπτυξη χωρίς αποκλεισμούς και στη βιώσιμη ανάπτυξη, και ως εκ τούτου στη βελτίωση των συνθηκών για τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η ιδέα αυτή όμως δεν περιορίζετε στο Μεξικό καθώς η εφαρμογή της αφορά όλες τις τρίτες χώρες που αναπτύσσουν εμπορικές συμφωνίες με την ΕΕ, οι οποίες θα πρέπει να περιέχουν ρήτρες, που προβλέπονται ήδη από τον Διεθνή Οργανισμό Εργασίας και τις Συμβάσεις του ΟΗΕ, σχετικά με την ισότητα των φύλων και την καταπολέμηση της βίας και των διακρίσεων λόγω φύλου. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το άρθρο 36 της Συμφωνίας Ελεύθερων Συναλλαγών με Μεξικό που αφορά την ανάπτυξη του Μεξικού τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά, με σεβασμό των βασικών δικαιωμάτων και βελτίωση του βιοτικού επιπέδου των φτωχών της υπαίθρου, των γυναικών με χαμηλά εισοδήματα και άλλων που ζουν σε συνθήκες φτώχειας.
Ένα ακόμη μέσω που χρησιμοποιεί η ΕΕ αφορά την ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών και την ενημέρωση τόσο των κρατικών αρχών αλλά και των μη κυβερνητικών οργανώσεων που δραστηριοποιούνται στον τομέα της ισότητας των φύλων. Σε αυτή την περίπτωση, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο χρησιμοποιεί την πρακτική των Μικτών Κοινοβουλευτικών Επιτροπών. Σε ότι αφορά την περίπτωση του Μεξικού, με βάση τις κοινές δηλώσεις, στην 27η και 28η συνεδρίαση της Μικτής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής ΕΕ-Μεξικού, που πραγματοποιήθηκαν το 2020 και το 2022, συζητήθηκαν πέντε κύρια θέματα, ένα από τα οποία αφορούσε την ισότητα των φύλων, τη βελτίωση των τρεχουσών πολιτικών, τη πρόσβαση στη δικαιοσύνη και την ενίσχυση των δημόσιων πολιτικών για την καταπολέμηση των γυναικοκτονιών. Τέλος, η ΕΕ χρηματοδοτεί 22 προγράμματα στο Μεξικό που στοχεύουν στην αντιμετώπιση της ανισότητας των φύλων και της έμφυλης βίας. Ένα από αυτά αφορά την ανισορροπία μεταξύ των φύλων στον τομέα της επιστήμης, της τεχνολογίας, της μηχανικής και των μαθηματικών, καθώς μόνο τρεις στους δέκα επαγγελματίες σε αυτούς τους τομείς είναι γυναίκες. Με αποτέλεσμα να επηρεάζετε για παράδειγμα το μισθολογικό χάσμα, καθώς τα άτομα αυτού του κλάδου έχουν τους υψηλότερους μισθούς. Εάν δεν υπάρχει ισορροπία μεταξύ των φύλων σε αυτούς τους τομείς, οι γυναίκες δεν μπορούν να επωφεληθούν εξίσου με τους άνδρες. Ως εκ τούτου, η ΕΕ χρηματοδοτεί ένα έργο με στόχο τη συμμετοχή περισσότερων γυναικών στη μελέτη αυτών των επιστημών.
Συμπερασματικά, οι μηχανισμοί που χρησιμοποιεί η ΕΕ για την προώθηση της ισότητας των φύλων σε παγκόσμιο επίπεδο είναι κυρίως η επιρροή που ασκεί τόσο στην διαμόρφωση της πολιτικής ατζέντας, όσο και στην διαμόρφωση των δημόσιων πολιτικών σε όλα τα επίπεδα, με την ενσωμάτωση της διάστασης του φύλου ως μέρος της διμερούς πολιτικής και οικονομικής συνεργασίας της με τις χώρες. Στην περίπτωση του Μεξικού, τα μέσα επιρροής είναι ποικίλα και αντιμετωπίζουν τις πιο επείγουσες προκλήσεις για την ισότητα των φύλων στο Μεξικό, ενώ ξεχωρίζει η δράση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για την προώθηση της ισότητας των φύλων μέσω της Μικτής Κοινοβουλευτικής Επιτροπής. Οι ιδρυτικές Συνθήκες της ΕΕ, το GAP III και η ενεργή συμμετοχή της ΕΕ σε υφιστάμενα φόρουμ θεσπίζουν μια φιλόδοξη ατζέντα για το φύλο. Ωστόσο, είναι σημαντικό η ΕΕ να οδηγεί με το παράδειγμα, με στόχο να επιβεβαιώσει της σημασίας της ισότητας των φύλων ως θεμελιώδες στοιχείο τόσο της Ευρωπαϊκής ταυτότητας όσο και της παγκόσμιας.
ΠΗΓΕΣ
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2020). Στο προσκήνιο ΔΡΑΣΗ ΤΗΣ ΕΕ ΓΙΑ ΤΙΣ ΓΥΝΑΙΚΕΣ. Διαθέσιμο σε: https://op.europa.eu/webpub/com/factsheets/women/el/
- European Union External Action. (2020). Gender Action Plan III: towards a gender-equal world. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/gender-action-plan-iii-towards-gender-equal-world_en
- European Union.(2022). “Two Continents United for Equality” – The EU and Latin America join forces to promote women’s economic empowerment. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/human-rights-democracy/%E2%80%9Ctwo-continents-united-equality%E2%80%9D-%E2%80%93-eu-and-latin-america-join-forces-promote_en
- UN Women.(2023). Mexico. Διαθέσιμο σε: https://lac.unwomen.org/en/donde-estamos/mexico
- UN Women.(2015).Beijing Declaration and Platform for Action, Beijing +5 Political Declaration and Outcome. Διαθέσιμο σε: https://www.unwomen.org/en/digital-library/publications/2015/01/beijing-declaration
- Sofia Marin.(2023). The EU as a Gender Equality Actor in Mexico: An Active Agent with a Potential for Further Engagement. College of Europe. Διαθέσιμο σε: https://www.coleurope.eu/sites/default/files/research-paper/EDP_1_2023_Marin.pdf
- European Commission. (2020). Gender Action Plan – putting women and girls’ rights at the heart of the global recovery for a gender-equal world. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/IP_20_2184