Γράφει η Αγλαΐα Ορφανίδου
Μεταναστευτικές κρίσεις ανέκαθεν ξεσπούσαν στον κόσμο και η Ευρώπη συχνά αποτελούσε χώρο υποδοχής προσφύγων προερχόμενων από χώρες της Ασίας και της Αφρικής. Η Ελλάδα, λόγω της γεωπολιτικής της θέσης βρίσκεται τη δεδομένη στιγμή αντιμέτωπη με μια τεράστια ροή προσφύγων εφάμιλλή με εκείνη της Μικρασιατικής καταστροφής. Η τελευταία έχει χαρακτηρισθεί ως η μεγαλύτερη ανταλλαγή πληθυσμών στην ιστορία, οπότε στην Ελλάδα εντάχθηκαν 1,5 εκατομμύρια πρόσφυγες. Σημαντική διαφορά είναι ότι τότε επρόκειτο για αφομοίωση ομοεθνών ενώ τώρα αλλοεθνών. Εδώ έγκειται και η δυσκολία της αφομοίωσης.
Αναλύοντας τον όρο πρόσφυγας είναι το άτομο που εξαναγκάζεται σε φυγή από την πατρίδα του λόγω πολέμων, ολοκληρωτικών καθεστώτων διωγμών κι άλλων παρόμοιων αιτιών. Ο ορισμός του πρόσφυγα δίνεται στη Σύμβαση του 1951. Ειδικότερα τα αίτια της προσφυγικής κρίσης του 2015 εδράζονται σε πολέμους τους οποίους μάλιστα ξεκινούν τα ίδια τα ευρωπαϊκά κράτη. Ο μεγαλύτερος όγκος των προσφύγων προέρχεται από τη Συρία, το Ιράκ και το Αφγανιστάν ενώ στις ένοπλες συρράξεις που έλαβαν χώρο στα εν λόγω εδάφη συμμετείχαν διάφορες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γαλλία, η Ολλανδία και η Μεγάλη Βρετανία. Δίκαιη θα ήταν λοιπόν η απαίτηση από τη Διεθνή Κοινότητα οι εμπλεκόμενες χώρες να αναλάβουν τις ευθύνες τους, παρέχοντας τουλάχιστον άσυλο σε ανθρώπους που οι ίδιοι έτρεψαν σε φυγή. Δεν πρέπει να παραμερίζουμε ωστόσο και την ευθύνη που έχουν για την κρίση οι εμφύλιες συρράξεις, όπως συμβαίνει στην περίπτωση της Συρίας μεταξύ υπέρμαχων και αντιπάλων του Μάσαρ αλ Άσαντ. Τέλος υπεύθυνη είναι και η φτώχεια, η ανεργία και το τεράστιο χάσμα της ψαλίδας πλούσιων και φτωχών όπως παρατηρείται στην περίπτωση του Αφγανιστάν.
Οι σημερινές εξελίξεις δυσχεραίνουν την κατάσταση. Ο πόλεμος που διεξάγει η Τουρκία στη Βόρεια Συρία σε βάρος των τρομοκρατών παίρνει μορφή γενοκτονίας των Κούρδων. Οι Κούρδοι της Συρίας με την ίδρυση του ΡΚΚ επιθυμούν ανεξαρτητοποίηση και βρίσκοντας έρεισμα από τους Κούρδους της Συρίας εξορμούσαν ανά διαστήματα κατά της Τουρκίας. Μετά την απομάκρυνση των Αμερικανικών στρατευμάτων με τη δικαιολογία ότι η Αμερική δεν μπορεί να έρθει αντιμέτωπη με έναν παλιό σύμμαχο ΝΑΤΟ ξεσπά πόλεμος αφήνοντας μια λωρίδα ασφαλείας μήκους 480 και πλάτους 35 χιλιομέτρων. Ως αποτέλεσμα, Σύριοι και Κούρδοι πρόσφυγες ξεκινούν για την Ευρώπη ενώ ο Ερντογάν απειλεί ότι θα ανοίξει τα σύνορα στους 3,6 εκατομμύρια πρόσφυγες.
Χρήσιμο θα ήταν σε αυτό το σημείου να αναλύσουμε τη στάση των κυριότερων εμπλεκόμενων χωρών. Ξεκινώντας με τη στάση της Τουρκίας δεν τηρεί τη δέσμευση της για παύση των προσφυγικών ροών προς την Ευρωπαϊκή Ένωση σύμφωνα με τη μεταξύ τους συμφωνία το Μάρτιο του 2016. Την ίδια στιγμή το μέτωπο που έχει ανοίξει σε πρώτη φάση η Τουρκία στη βορειοανατολική Συρία έχει εύρος 120 χλμ., μεταξύ των πόλεων Τελ Αμπιάντ και Ρας αλ Αιν. Ο Ερντογάν δε φαίνεται να είναι σε θέση να διαπραγματευτεί να κατευνάσει την επεκτατική κι επιθετική πολιτική της χώρας του. Από την άλλη πλευρά, υπάρχει μία Συρία η οποία βρίσκεται σε εμπόλεμη κατάσταση εδώ και επτά χρόνια. Από την αρχή του πολέμου περισσότεροι από 5,4 εκατομμύρια Σύριοι έφυγαν από τη χώρα, αναζητώντας καταφύγιο κυρίως στις γειτονικές χώρες, σύμφωνα με τα στοιχεία του Δεκεμβρίου του 2017 της UNHCR με τους περισσότερους να καταφεύγουν στην Τουρκία κι ακολούθως στο Λίβανο, την Ιορδανία, το Ιράκ και την Αίγυπτο. Όσο αναφορά τη στάση των Ηνωμένων Εθνών, ενώ στο Χάρτη των ΗΕ σύμφωνα με το άρθρο 3 η χρήση βίας σε βάρος άλλου κράτους θεωρείται παράνομη, όπως και η κτήση εδάφους με χρήση βίας, στη δεδομένη περίπτωση δεν προβλέπεται δυνατότητα επέμβαση. Επομένως, τα Ηνωμένα Έθνη θα συνεχίσουν να εθελοτυφλούν σε μία τεράστια ανθρωπιστική κρίση. Τέλος, η κυβέρνηση της Ελλάδας προχωρά σε νέα μέτρα καλύτερης κατανομής των προσφύγων και μεταφοράς τους σε κέντρα από τα νησιά στην ενδοχώρα. Επίσης, προχωρά
Όπως ήδη προαναφέρθηκε υπάρχουν δυσκολίες ένταξης των προσφύγων στην εθνική κοινωνικοοικονομική ζωή της χώρας υποδοχής. Παρόλο που ζούμε στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και του κοσμοπολιτισμού συνεχίζουν να υπάρχουν φαινόμενα ρατσισμού και ξενοφοβίας. Οι πρόσφυγες συχνά γίνονται αντικείμενο ρατσισμού, θεωρώντας πως θα επιβαρύνουν την οικονομική ζωή του τόπου ή πως θα συμβάλλουν στην αύξησή φαινομένων κοινωνικής παθογένειας. Τέλος, οι διαφορές σε γλώσσα, χρώμα και θρησκεία γεννούν φόβους αλλοίωσης της εθνικής ταυτότητας. Οι παραπάνω φόβοι δεν έχουν θέση σε μια κοινωνία της προόδου και της απελευθέρωσης του εικοστού πρώτου αιώνα. Πόσο μάλλον δεν ταιριάζουν σε μια Ευρώπη δομημένη στους πυλώνες της Ειρήνης, της Δημοκρατίας και των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης χρίζει στενής συνεργασίας των κεφάτών της Ευρώπης στο δεύτερο και τρίτο πυλώνα κι όχι σε διαφωνίες και κλειστά σύνορα όπως είδαμε να συμβαίνει από χώρες των Δυτικών Βαλκανίων. Δίκαιος καταμερισμός των προσφύγων σε όλη την έκταση της Ευρώπης κι όχι αποκλεισμός του μεγαλύτερου μέρους τους στις χώρες οδούς θα διευκολύνει την ένταξή τους. Αυτή είναι και η προτεραιότητα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής μαζί με την εκπόνηση προγραμμάτων και τη χρηματοδότησή τους. Τον Μάιο του 2015 για παράδειγμα ξεκίνησε η εκπόνηση του προγράμματος European Agenda 2015.
Επικεντρώνοντας το ενδιαφέρον μας στην Ελλάδα, παρατηρούμε ότι πρόσφυγες εδώ και 4 κράτη είναι συγκεντρωμένοι σε hot spots σε συνθήκες προσωρινής κράτησης. Αυτό δεν είναι εφικτό να συνεχιστεί μετά το ρεκόρ εκροών προσφύγων στη χώρα μας που αγγίζει τα 800 άτομα τη μέρα . Εκεί οι συνθήκες διαβίωσης είναι άθλιες και μάλιστα καταπατώνται τα δικαιώματα των ανθρώπων στην ελευθερία, στην υγεία και κατ’ επέκταση στη ζωή σύμφωνα με την ΕΣΔΑ. Πρέπει να προχωρήσουμε σε ξεσκαρτάρισμα κι έπειτα σε αναγνώριση ασύλου σε πραγματική ενσωμάτωση, μέσα από ειδικές διαδικασίες διαλογής. Πράγμα που φαίνεται πιο εφικτό με τα νέα μέτρα της κυβέρνησης καθώς επιταχύνεται η διαδικασία χορήγησης (ή απόρριψης) της αίτησης ασύλου, με μείωση των βημάτων για την εξέταση των αιτήσεων. Ενώ έχουν αποφασισθεί και τα εξείς μέτρα προς βελτίωση της κατάστασης : ενίσχυση της φύλαξης των συνόρων μας, κατασκευή κλειστών προαναχωρησιακών κέντρων, αύξηση των επιστροφών, κατάρτιση λίστας «ασφαλούς χώρας», συνέχιση της αποσυμφόρησης των νησιών και διεθνοποίηση του προβλήματος.
Εν κατακλείδι, για τη διευκόλυνση της κατάστασης χρείαζεται σωστή συνεργασία μεταξύ των χωρών της ΕΕ καθώς και σωστός και συντονισμένος χειρισμός εκ μέρους της ΕΕ. Διαπραγματεύσεις με την Τουρκία και συζητήσεις των ΗΕ επίσης θα βοηθούσαν. Τέλος χρειάζεται κάθε κράτος ξεχωριστά να είναι προετοιμασμένο και να διαθέτει καλή νομοθεσία για το προσφυγικό. Αυτά δεδομένω ότι όλοι είμαστε αντιμέτωπη με έναν ξεροκέφαλο αντίπαλο, την Τουρκία για τα συμφέροντα της όποιας 3 Ήπειροι υποφέρουν.
Βιβλιογραφία
- Σύμβαση της Βιέννης του 1951 για το καθεστώς των προσφύγων
- Αυγερινός Χαράλαμπος, Ο πόλεμος της Τουρκίας, 23.10.2019, ΤΟ ΒΗΜΑ
- Η καλύτερη ανάλυση για τη Συρία: Eνας μίνι παγκόσμιος πόλεμος γίνεται εκεί -Όλοι εναντίον όλων, Washington Post,iefimerida.gr – https://www.iefimerida.gr/news/251154/i-kalyteri-analysi-gia-ti-syria-enas-mini-pagkosmios-polemos-ginetai-ekei-oloi-enantion
- Επίσημος ιστότοπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης: https://ec.europa.eu/info/eu-regional-and-urban-development/topics/cities-and-urban-development/priority-themes-eu-cities/inclusion-migrants-and-refugees-cities_el
- Συρία τώρα: Ο πόλεμος άρχισε – Οι Τούρκοι μπήκαν στη χώρα, ALPHA FREE PRESS, https://www.alphafreepress.gr/2019/10/09/kosmos/syria-tora-o-polemos-arxise-oi-tourkoi-mpikan-sti-xora/
- Συρία: Επτά χρόνια πολέμου – Μια τεράστια ανθρωπιστική καταστροφή, 15/03/2018, Euronews https://gr.euronews.com/2018/03/15/syria-epta-xronia-polemou-mia-terastia-anthropistiki-katastrofi
- EE – Τουρκία: Ερωτηματικά σχετικά με τη μελλοντική συνεργασία στο προσφυγικό, ΤοΒΗΜΑ Team, 06.11.201