γράφει ο Αλέξανδρος Σαϊνίδης
Η Ευρωπαϊκή Ένωση αδιαμφισβήτητα αποτελεί ιδιάζουσα περίπτωση διεθνούς οργανισμού. Νοείται ως ένας χώρος αξιών και δικαιωμάτων, αλλά αυτή του η λεπτή διάσταση δε θα πρέπει να επισκιάζει τον οικονομικό χαρακτήρα της Ένωσης. Εύλογα δημιουργείται ένα ερώτημα: Υπάρχει σημείο στο οποίο αυτές οι πτυχές συναντώνται;
Μπορεί η οικονομία και το δικαίωμα να γίνουν οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που θα καθορίσουν την αξία του;
Η άμεση απάντηση έγκειται στις θεμελιώδεις ελευθερίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ελευθερία, ωστόσο, δεν είναι ακριβώς δικαίωμα. Το οικονομικό δικαίωμα βρίσκεται στις συντεταγμένες του Ευρωπαϊκού Κοινωνικού Χάρτη (ΕΚΧ), ως κοινωνικό δικαίωμα. Εντούτοις, στο παρόν άρθρο η έμφαση θα εξακολουθεί να δίνεται στα οικονομικά δικαιώματα, λόγω της προέχουσας θέσης της οικονομίας και της εργασίας ανάμεσα στα κοινωνικά δικαιώματα και υπό το πρίσμα πραγματιστικής αντίληψης. Επιπρόσθετα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή Κοινωνικών Δικαιωμάτων δε θα ληφθεί υπόψιν ως μεταβλητή, παρά την όποια θετική της συμβολή, καθώς δεν παρέχει κίνητρα και αντικίνητρα το ίδιο αποτελεσματικά με μια δικαστική αρχή.
Ο ΕΚΧ αποτελεί νομικό εργαλείο δομικά συμμετρικό προς την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΣΔΑ). Τόσο ο ΕΚΧ όσο και η ΕΣΔΑ υιοθετήθηκαν υπό την αιγίδα του Συμβουλίου της Ευρώπης. Όλα τα κράτη του Συμβουλίου της Ευρώπης είναι μέλη της ΕΣΔΑ ενώ τυχόν παραβιάσεις διατάξεων της ΕΣΔΑ ελέγχονται από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Αντίθετα, 43 από τα 47 μέλη του Συμβουλίου της Ευρώπης έχουν υπογράψει είτε τον ΕΚΧ του 1961 είτε την αναθεωρημένη του έκδοση. Επιπλέον, το σύστημα επικύρωσης επιτρέπει στο κράτος-μέλος να διαλέξει ποιες διατάξεις επιθυμεί να τηρήσει, καθιστώντας το σύστημα νομικά χαλαρό. Παράλληλα, δεν υφίσταται δικαστικός έλεγχος από ένα αντίστοιχο “Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Κοινωνικών Δικαιωμάτων”. Επομένως, η απουσία δικαστικής αρχής αναπόφευκτα προκαλεί ασυμμετρίες.
Πού οφείλεται;
Τα ατομικά δικαιώματα ανήκουν στην πρώτη γενιά ανθρωπίνων δικαιωμάτων, έχουν αμυντικό περιεχόμενο και ενσωματώνουν το στοιχείο της νομικής αξίωσης. Είναι αγώγιμα. Αντίθετα, τα κοινωνικά δικαιώματα ανήκουν στη δεύτερη γενιά, τα οποία δεν ενέχουν νομική αξίωση έναντι του κράτους. Επομένως, δεν είναι αγώγιμα. Το κράτος, ωστόσο απαιτείται να προβαίνει σε θετικές ενέργειες και παροχές για την εξασφάλιση κοινωνικών δικαιωμάτων. Η διαφοροποίηση αυτή οδήγησε στην αντίληψη ότι τα κοινωνικά δικαιώματα δεν ανήκουν στην κατηγορία ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Κατά προέκταση της προαναφερθείσας διαπίστωσης, ο βαθμός παρέμβασης του κράτους δεν είναι ομοιόμορφος στην Ευρώπη. Υπάρχουν διαφορετικές εκφάνσεις του κοινωνικού κράτους: από ασθενές ή μηδαμινό έως πολιτικά ή ακόμη και συνταγματικά ενισχυμένο. Επομένως μια υπερεθνική αρχή η οποία ρυθμίζει την εθνική νομοθεσία με σκοπό την ομοιομορφία, καθίσταται ανεπίτρεπτη από τα ίδια τα κράτη.
Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι οι δύο χώροι, οι δύο γενιές δηλαδή δεν επικοινωνούν μεταξύ τους. Λαμβάνοντας υπόψιν τις παραπάνω παρατηρήσεις, οι δύο γενιές δεν προσιδιάζουν σε δύο παράλληλες, συμμετρικές γραμμές αλλά μάλλον σε ομόκεντρους κύκλους: στον πυρήνα τα ατομικά δικαιώματα και στην περιφέρεια τα κοινωνικά.
Η αναλογία θα γίνει πιο κατανοητή αν λάβει σάρκα και οστά. Υποθέστε ότι στον πυρήνα τοποθετείται ένα βαρέλι γεμάτο μπαρούτι. Η παραβίαση δικαιώματος είναι ένα σπίρτο που πέφτει. Εάν πέσει στον πυρήνα, προκαλείται έκρηξη. Πράγματι παραβιάσεις ατομικών δικαιωμάτων όπως η αφαίρεση της ζωής και τα βασανιστήρια γίνονται ευκολότερο αντιληπτά χάρη στο απτό αποτέλεσμα της αδικίας.
Ορισμένα κοινωνικά δικαιώματα προστατεύονται άμεσα από την ΕΣΔΑ. Μάλιστα, σημαντικό βήμα προς αυτήν την κατεύθυνση αποτελεί η επισύναψη του πρώτου πρόσθετου πρωτοκόλλου το οποίο κατηγοριοποιεί το μισθό ως περιουσία, καθιστώντας την προστασία του ισχυρότερη. Ακόμη, όμως και όταν δεν προστατεύονται άμεσα, υπάρχουν περιπτώσεις όπου αυτό πραγματοποιείται έμμεσα: όταν, δηλαδή, η παραβίαση ενός οικονομικού δικαιώματος οδηγεί σε παραβίαση ατομικού δικαιώματος.
“Ένα σπίρτο που πέφτει εκτός του πυρήνα, γύρω από το βαρέλι, αποτελεί παραβίαση που δεν γίνεται αντιληπτή με γυμνό μάτι”
“Ωστόσο υπάρχουν περιπτώσεις όπου το σπίρτο πέφτει σε μονοπάτι από πυρίτιδας, το οποίο οδηγεί την σπίθα, έμμεσα, προς το βαρέλι.”
Έστω ότι ένας ηλικιωμένος άνθρωπος στερείται πρόσβαση σε φάρμακο ζωτικής σημασίας, επειδή στερήθηκε, απρόβλεπτα, συντάξεως. Ούτε το εν λόγω κράτος, ούτε κάποιο εθνικό δικαστήριο αποκαθιστά την αδικία. Ο ασθενής αδυνατεί να αγοράσει το φάρμακο και αποθνήσκει. Κατά συνέπεια δηλαδή, παραβιάζεται το ατομικό δικαίωμα στη ζωή.
Σε ένα παράλληλο σενάριο, το κράτος προβαίνει σε θετική ενέργεια, προλαμβάνοντας τη παραβίαση του δικαιώματος στη σύνταξη, και άρα το δικαίωμα στη ζωή του ασθενούς δεν πλήττεται.
Πηγές:
Στέλιος Περράκης (2013), Διαστάσεις της Διεθνούς Προστασίας των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα 2013
Law, C. (2018). British Institute of International and Comparative Law The European Social Charter Author ( s ): D . J . Harris Source : The International and Comparative Law Quarterly , Vol . 13 , No . 3 ( Jul ., 1964 ), pp . Published by : Cambridge University Press on behalf of the British Institute of International and Comparative Law
Chinkin, C. (2008). the Protection of Economic , Social and Cultural Rights Post-Conflict. Comissioner for Human Rights
Martinson, R. (1979). Library, T. L. (1996). + Hofstra Law Review
Brillat, S. R. (1996). Social Rights in the Charter : Employment and Social, (May).
George S. Katrougalos, The Implementation of SocialRights in Europe, 2 Colum. J. Eur. L. 277 (1996)
O’Gorman, R. (2011). The ECHR, the EU and the Weakness of Social Rights Protection at the European Level. German Law Journal, 12(10), 1833–1861.
Ιστότοπος του Συμβουλίου της Ευρώπης διαθέσιμο στο: www.coe.int/en/web/portal/home
Η Προστασία των Οικονομικών Δικαιωμάτων στην Ευρώπη
