Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Πολιτική Επικαιρότητα

Η Προστασία των Ασυνόδευτων Ανηλίκων στην Ευρώπη: Η Πρόκληση της Ελλάδας και το Πρόγραμμα Μετεγκατάστασης 2020-2023

Γράφει η Στέλλα Μπουγιούκου

Τα ασυνόδευτα ανήλικα, τα παιδιά που είναι υποχρεωμένα να εγκαταλείψουν τους νόμιμους κηδεμόνες τους και με βίαιο συνήθως τρόπο αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις χώρες όπου ζούσαν, συγκαταλέγονται στις πιο ευάλωτες ομάδες μεταναστών. Η προστασία των δικαιωμάτων τους αποτελεί μία από τις κύριες προκλήσεις για την Ευρωπαϊκή Ένωση και τα κράτη μέλη της, ιδιαίτερα μετά την προσφυγική κρίση τα τελευταία χρόνια. Σύμφωνα με τη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού, ως ασυνόδευτο ανήλικο νοείται κάθε παιδί που βρίσκεται εκτός της χώρας καταγωγής ή της νόμιμης διαμονής του, χωρίς να συνοδεύεται από ενήλικα υπεύθυνο για αυτό σύμφωνα με τον νόμο (United Nations Committee on the Rights of the Child, 2005). Αυτά τα παιδιά που έχουν χάσει τους γονείς ή τους κηδεμόνες τους κατά τη διάρκεια συγκρούσεων ή άλλων ανθρωπιστικών κρίσεων είναι ιδιαίτερα ευάλωτα σε κινδύνους όπως εκμετάλλευση, κακοποίηση και παραμέληση (UNICEF, n.d.). Στην Ελλάδα, ο αριθμός των ασυνόδευτων ανηλίκων έχει αυξηθεί σημαντικά τα τελευταία χρόνια. Αυτό, υπογραμμίζει την ανάγκη για κατάλληλη προστασία των παιδιών εκείνων, κάτι που το Πρόγραμμα Μετεγκατάστασης (2020-2023) επιδιώκει να αντιμετωπίσει. Ωστόσο, παραμένουν αρκετά σοβαρά κενά, τα οποία απαιτούν επείγουσα προσοχή.

Αρχικά, το διεθνές νομικό πλαίσιο για την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων βασίζεται στη Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού (1989). Αυτή η Σύμβαση αναγνωρίζει την ανάγκη για ειδική προστασία των παιδιών σε δυσχερείς καταστάσεις, όπως αυτή των ασυνόδευτων ανηλίκων, και επιβεβαιώνει τα δικαιώματά τους στην ασφάλεια, την εκπαίδευση και την υγειονομική περίθαλψη (United Nations Committee on the Rights of the Child, 2005). Επιπλέον, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών για τα Δικαιώματα του Παιδιού καθορίζει κατευθυντήριες γραμμές και συστάσεις για την προστασία των ασυνόδευτων παιδιών σε περιόδους έκτακτης ανάγκης και προσδιορίζει τα κράτη μέλη που είναι υπεύθυνα για τη δράση για την εφαρμογή των προστατευτικών μέτρων (Refworld – UNHCR’s Global Law and Policy Database, 2021).

Σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει αναπτύξει ένα πλαίσιο νομικών πράξεων με επίκεντρο την προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Η Οδηγία 2013/33/ΕΕ περιλαμβάνει ειδικές διατάξεις, σχετικά με τα ασυνόδευτα παιδιά, που απαιτούν από τα κράτη μέλη να διασφαλίζουν τις κατάλληλες συνθήκες διαβίωσης και φροντίδας ορίζοντας, όπου χρειάζεται, εξειδικευμένους φορείς που είναι υπεύθυνοι για το συντονισμό και την εφαρμογή αυτών των μέτρων (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2013). Ταυτόχρονα, η Οδηγία 2011/95/ΕΕ κάνει λόγο για αναγνώριση της διεθνούς προστασίας, υπογραμμίζοντας στο προοίμιό της ότι είναι προς το γενικό συμφέρον όλων των κρατών μελών να λάβουν τα κατάλληλα μέτρα για να διασφαλίσουν ότι τα δικαιούχα παιδιά απολαμβάνουν τα δικαιώματά τους και έχουν πρόσβαση σε υπηρεσίες προστασίας (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2011).

Σε εθνικό επίπεδο, η Ελλάδα, από το 2020 έως το 2023, βρέθηκε στη μέση της ευρωπαϊκής μεταναστευτικής κρίσης, με μεγάλο αριθμό ασυνόδευτων ανηλίκων εντός των συνόρων της, κυρίως από εμπόλεμες ζώνες όπως η Συρία και το Αφγανιστάν, τα οποία έφταναν συχνά στη χώρα υπό τραυματικές συνθήκες. Όπως αναφέρεται από το Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, το πρόγραμμα μετεγκατάστασης που ξεκίνησε το 2020 είχε ως στόχο του να δημιουργήσει ασφαλείς συνθήκες για αυτά τα παιδιά, μοιράζοντάς τα δίκαια μεταξύ άλλων κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, 2022a). Η εφαρμογή αυτού του προγράμματος σε συντονισμό με τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (IOM), την Ύπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τους Πρόσφυγες και υπό την επίβλεψη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής παρείχε σε αυτά τα παιδιά ένα πλαίσιο προστασίας από τη στιγμή της άφιξής τους μέχρι την ασφαλή μεταφορά τους σε νέες χώρες (Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, 2022b).

Μέχρι το 2023, περισσότερα από 1.300 ασυνόδευτα παιδιά είχαν τοποθετηθεί σε άλλες χώρες της ΕΕ μέσω του προγράμματος, με έμφαση στην ασφάλεια και την κοινωνική ένταξη (Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου, 2023). Ακόμη και με λιγοστούς πόρους, η Ελλάδα ανέλαβε πρωτοβουλίες, οι οποίες μεταξύ άλλων αφορούσαν την ασφαλή μεταφορά των παιδιών τοποθετώντας τα σε ειδικές δομές και προσφέροντας τους ψυχοκοινωνική υποστήριξη, αλλά και την συνεργασία με οργανισμούς όπως η ΜΕΤΑδράση, η οποία έπαιξε καίριο ρόλο στον εντοπισμό και την προστασία αυτών των ευάλωτων ομάδων (ΜΕΤΑδράση, 2022). Από την άλλη, το πρόγραμμα επέτρεψε την απόκτηση νέων γνώσεων και διευκόλυνε τη συνεργασία μεταξύ των χωρών μελών της ΕΕ για μια μακροπρόθεσμη επίλυση για την ένταξη των ασυνόδευτων ανηλίκων στις χώρες υποδοχής.

Παρά τις προόδους, όμως, που έχει επιτύχει το πρόγραμμα μετεγκατάστασης στην Ελλάδα, παραμένουν σοβαρές προκλήσεις στην προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων. Αρχικά, το σημαντικότερο πρόβλημα εντοπίζεται στις υποβαθμισμένες συνθήκες κράτησης στα κέντρα φιλοξενίας και στις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στα κέντρα πρώτης υποδοχής, όπως για παράδειγμα στα νησιά του Αιγαίου, όπου συχνά παρατηρούνται μάλιστα και περιστατικά βίας. Λόγω του υπέρογκου αριθμού των παιδιών, της απουσίας, πολλές φορές, επαρκούς ψυχολογικής υποστήριξης αλλά και διάφορων άλλων υπηρεσιών, όπως για παράδειγμα της διερμηνείας, δημιουργούνται κενά στην ομαλή διεκπεραίωση των διαδικασιών στις δομές αυτές με αποτέλεσμα οι ανήλικοι να έρχονται αντιμέτωποι με μια αβέβαιη πραγματικότητα και να επηρεάζεται η σωματική και ψυχική τους υγεία (AIDA – Asylum Information Database, 2023).

Ακόμη, η χρονοβόρα γραφειοκρατία της Ελλάδας δεν αποτελεί απλώς ένα διοικητικό εμπόδιο αλλά έναν παράγοντα που θέτει άμεσα σε κίνδυνο τα δικαιώματα και τη σωματική ακεραιότητα των παιδιών αυτών. Οι αργοί ρυθμοί εξέτασης των αιτήσεων καθώς και η έλλειψη συντονισμού μεταξύ των αρμόδιων φορέων οδηγούν τα παιδιά σε παρατεταμένη αναμονή για την επίλυση του καθεστώτος τους, με αποτέλεσμα να χάνουν πολλές φορές την πρόσβαση σε βασικές υπηρεσίες, όπως η εκπαίδευση και η ιατρική περίθαλψη. Έτσι, η παρατεταμένη αυτή αστάθεια, σε συνδυασμό με τις ανεπαρκείς υποστηρικτικές δομές, οδηγεί στην απομόνωση των ανηλίκων, καθιστώντας τα ιδιαίτερα ευάλωτα σε άτομα και οργανωμένα δίκτυα εκμετάλλευσης και εμπορίας ανθρώπων (Save the Children, 2023).

Επιπλέον, το ζήτημα των επαναπροωθήσεων αποτελεί μία ακόμη σοβαρή παραβίαση των δικαιωμάτων των παιδιών, επιδεινώνοντας την ήδη ευάλωτη κατάσταση στην οποία βρίσκονται. Παρά το γεγονός ότι, στο Άρθρο 33 της Σύμβασης του 1951 για το Καθεστώς των Προσφύγων επισημαίνεται η απαγόρευση της επαναπροώθησης ενός πρόσφυγα σε χώρα που απειλείται η ζωή του ή η ελευθερία του (United Nations, 1951), συχνά αυτά τα παιδιά επιστρέφονται παράνομα στις χώρες από τις οποίες προέρχονται, χωρίς να λαμβάνονται υπόψιν οι κίνδυνοι που μπορεί να διατρέχουν, όπως η βία και η εκμετάλλευση, μετά την βίαιη απομάκρυνση από τους γονείς τους. Η πρακτική αυτή παραβιάζει τόσο το διεθνές όσο και το ευρωπαϊκό δίκαιο και συνδέεται άμεσα με την απουσία κατάλληλων μηχανισμών προστασίας και την αδυναμία εφαρμογής αποτελεσματικών πολιτικών ασύλου (RSA, 2023).

Παρατηρείται, λοιπόν, πως η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα το 2024 παραμένει πρόκληση, όμως υπάρχουν πολλές θετικές προοπτικές. Κεντρικό ρόλο διαδραματίζει ο θεσμός της Επιτροπείας, ο οποίος τέθηκε με νόμο σε ισχύ από 1η Ιανουαρίου του 2024, και διασφαλίζει ότι κάθε παιδί έχει έναν αξιόπιστο ενήλικα, ενταλμένο από την Επιτροπεία, που φροντίζει για τα δικαιώματα του, έχοντας μάλιστα και την στήριξη του οργανισμού UNICEF (UNICEF Greece, 2024). Η συνεργασία, λοιπόν, σε ευρωπαϊκό επίπεδο και η δημιουργία δικτύων φροντίδας είναι αυτά που ενισχύουν την δυνατότητα ταχύτερης και αποτελεσματικότερης ένταξης και αν συνδυαστούν με συνεχιζόμενες προσπάθειες, τόσο από την Ελλάδα όσο και από την Ευρώπη, θα συμβάλλουν στην δυναμική βελτίωση του πλαισίου προστασίας των πιο ευάλωτων παιδιών.

Εν κατακλείδι, η προστασία των ασυνόδευτων ανηλίκων στην Ελλάδα παραμένει ένα κρίσιμο ζήτημα που απαιτεί συνεχή υποστήριξη και προσαρμογή των υφισταμένων μέτρων. Η πρόοδος που έχει επιτευχθεί, μέσω των προγραμμάτων μετεγκατάστασης και διεθνούς συνεργασίας είναι εξαιρετικά σημαντική, όμως οι προκλήσεις παραμένουν και επιβάλλεται η ενίσχυση των προσπαθειών, τόσο σε εθνικό όσο και σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έτσι, γίνεται κατανοητό, πως μόνο με την ουσιαστική μέριμνα και τις συντονισμένες δράσεις θα μπορέσει να εξασφαλιστεί πιο αποτελεσματικά η ασφάλεια και η φροντίδα όλων αυτών των παιδιών στο μέλλον.

Βιβλιογραφία:

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2011). Οδηγία 2011/95/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 13ης Δεκεμβρίου 2011 σχετικά με τα πρότυπα για τον χαρακτηρισμό υπηκόων τρίτων χωρών ως δικαιούχων διεθνούς προστασίας. Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32011L0095

Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2013). Οδηγία 2013/33/ΕΕ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2013 σχετικά με τις διαδικασίες υποδοχής για τους αιτούντες διεθνούς προστασίας. Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/?uri=CELEX%3A32013L0033

Refworld – UNHCR’s Global Law and Policy Database. (2021). UNHCR Best Interests Procedure Guidelines: Assessing and Determining the best interests of the child. Διαθέσιμο στο:  https://www.refworld.org/policy/opguidance/unhcr/2021/en/122648

United Nations. (1951). Convention and Protocol Relating to the Status of Refugees. Διαθέσιμο στο:https://www.unhcr.org/media/convention-and-protocol-relating-status-refugees

United Nations Committee on the Rights of the Child. (2005). General comment No. 6: Treatment of unaccompanied and separated children outside their country of origin. Διαθέσιμο στο: https://www.refworld.org/docid/42dd174b4.html

ΜΕΤΑδραση. (2022). Ετήσια έκθεση 2022. Διαθέσιμο στο: https://metadrasi.org/wp-content/uploads/2024/05/METAdrasi_annual-report-2022_GR.pdf

Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. (2022a). Νέα σελίδα στη ζωή: Δέκα ασυνόδευτα παιδιά. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Διαθέσιμο στο: https://migration.gov.gr/nea-selida-sti-zoi-deka-asynodeyton-paidion/

Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. (2022b). Δύο χρόνια λειτουργίας για το πρόγραμμα εθελοντικής μετεγκατάστασης. Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. Διαθέσιμο στο: https://migration.gov.gr/dyo-chronia-leitoyrgias-gia-to-programma-ethelontikis-metegkatastasis/

Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. (2023). Σοφία Βουλτέψη και Ηρακλής Μόσκοφ αποχαιρέτησαν στο αεροδρόμιο τα τελευταία 15 ασυνόδευτα ανήλικα: Ο συνολικός απολογισμός του πρωτοποριακού προγράμματος μετεγκατάστασης. Διαθέσιμο στο: https://migration.gov.gr/sofia-voyltepsi-kai-iraklis-moskof-apochairetisan-sto-aerodromio-ta-teleytaia-15-asynodeyta-anilika-1-368-paidia-o-synolikos-apologismos-toy-protoporiakoy-programmatos-metegkatastasis/

AIDA – Asylum Information Database. (2023). Country report: Greece – 2023 update. European Commission. Διαθέσιμο στο: https://migrant-integration.ec.europa.eu/system/files/2024-07/AIDA-GR_2023-Update.pdf

RSA. (2023). Ζωές σε κίνδυνο: Οικογένειες που διαχωρίζονται μετά από επιχειρήσεις επαναπροώθησης. Διαθέσιμο στο: https://rsaegean.org/en/pushbacks-separating-families/

Save the Children. (2023). Greece: Less than one third of unaccompanied children get asylum approved, leaving the rest at risk. Διαθέσιμο στο: https://www.savethechildren.net/news/greece-less-one-third-unaccompanied-children-get-asylum-approved-leaving-rest-risk

UNICEF. (n.d.). Refugee and migrant children in Europe. Διαθέσιμο στο: https://www.unicef.org/eca/emergencies/refugee-and-migrant-children-europe

UNICEF Greece. (2024). Ένα δίκτυο φροντίδας για τους ασυνόδευτους ανηλίκους στην Ελλάδα. Διαθέσιμο στο: https://www.unicef.org/greece/%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CF%83%CE%B9%CE%B5%CF%8D%CF%83%CE%B5%CE%B9%CF%82/%CE%AD%CE%BD%CE%B1-%CE%B4%CE%AF%CE%BA%CF%84%CF%85%CE%BF-%CF%66%CF%81%CE%BF%CE%BD%CF%84%CE%AF%CE%B4%CE%B1%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%B1%CF%83%CF%85%CE%BD%CF%8C%CE%B4%CE%B5%CF%85%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%82-%CE%B1%CE%BD%CE%B7%CE%BB%CE%AF%CE%BA%CE%BF%CF%85%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%AC%CE%B4%CE%B1

Πηγή εικόνας:

LiFO. (2023). Ασυνόδευτα ανήλικα: «H συντριπτική πλειοψηφία μένει εκτός συστήματος ασύλου», καταγγέλλουν ΜΚΟ. Διαθέσιμο στο: https://www.lifo.gr/now/greece/asynodeyta-anilika-h-syntriptiki-pleiopsifia-menei-ektos-systimatos-asyloy-kataggelloyn