Γράφει η Εύα Παπανικολάκη
Η κλιματική κρίση, κατά πολλούς μητέρα όλων των κρίσεων, σταδιακά γίνεται μείζον θέμα που απασχολεί την κοινωνία των πολιτών και έτσι, έχει μπει στις ατζέντες των πολιτικών κομμάτων ανά την υφήλιο με την Ευρώπη να πρωτοστατεί. Στα πλαίσια της πολιτικής δράσης της Ευρωπαϊκής Ένωσης για το κλίμα, περιλαμβάνονται μία σειρά από πολιτικές και Συμφωνίες. Σε αυτές συγκαταλέγονται η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία (EGD), οι 17 Στόχοι Βιώσιμης Ανάπτυξης της Ατζέντας 2030 των Ηνωμένων Εθνών και η Συμφωνία του Παρισιού του 2015. Στόχος του παρόντος άρθρου είναι η παρουσίαση της ολιστικής προσέγγισης της Ε.Ε. για τη βιώσιμη ανάπτυξη και έχει ως σκέλη τις τρεις ατζέντες που αναφέρονται παραπάνω.
Τον Σεπτέμβριο του 2015 στη Νέα Υόρκη, περισσότεροι από 150 ηγέτες από όλη την υφήλιο, συγκεντρώθηκαν στην έδρα των Ηνωμένων Εθνών για να συζητήσουν επίσημα μία νέα φιλόδοξη ατζέντα για βιώσιμη ανάπτυξη. Το νέο αυτό πλάνο αποτελείται από 17 στόχους για τη βιώσιμη ανάπτυξη, βασισμένους στις τρεις διαστάσεις της αειφορίας: την οικονομική, κοινωνική και περιβαλλοντική. Το χρονικό πλαίσιο που ορίστηκε για την επίτευξη αυτών των στόχων ήταν μόλις 15 χρόνια, κρίσιμα χρόνια για τον πλανήτη.
Όπως είναι αντιληπτό, η κλίμακα και η φιλοδοξία της νέας ατζέντας απαιτεί την συνεργασία των κρατών και τη σύμπραξη των διεθνών οργανισμών για τη διασφάλιση της εφαρμογής της. Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί πρωταγωνίστρια σε αυτό το εγχείρημα, καθώς από τη πρώτη κιόλας στιγμή η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεσμεύτηκε στην καθολική εφαρμογή των 17 στόχων σε κάθε κράτος-μέλος της ένωσης. Μία δέσμευση για την εξάλειψη της φτώχειας, την εξασφάλιση καθαρής ενέργειας και γενικότερα για την προαγωγή της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η Ατζέντα 2030 αποτελεί βάση για όλες τις πολιτικές και τις συμφωνίες που λαμβάνουν μέρος μετά το 2015 στην Ε.Ε. διότι πρόκειται για την πιο ολιστική επίσημη ατζέντα που υπάρχει. Η κλιματική κρίση, πέρα από τις προφανείς και άμεσες επιπτώσεις που έχει μετεωρολογικά, απορρέει και μία σειρά άλλων προβλημάτων, οικονομικών και κοινωνικών. Ένα παράδειγμα είναι η κλιματική μετανάστευση, που προβλέπεται να διογκωθεί τα επόμενα χρόνια. Η πρόσφατη έκθεση Groundswell της Παγκόσμιας Τράπεζας, διαπιστώνει ότι η κλιματική αλλαγή θα μπορούσε να αναγκάσει 216 εκατομμύρια ανθρώπους σε έξι περιφέρειες του κόσμου να μετακινηθούν έως το 2050. Γίνεται αντιληπτό λοιπόν, ότι θα πρέπει να ληφθούν μέτρα όχι μόνο για την προστασία του περιβάλλοντος, αλλά και για τα θύματα που προκύπτουν από την καταστροφή του.
Σχεδόν έξι χρόνια έχουν περάσει από το 2015 και η “Ατζέντα 2030” είναι ο χάρτης της ΕΕ για τις εξωτερικές και εσωτερικές πολιτικές της. Μέχρι το 2019 είχε σημειωθεί μεγάλη πρόοδος, ειδικότερα στους στόχους κοινωνικού περιεχομένου. Ωστόσο, η πανδημία του COVID-19 ήρθε να επιβραδύνει αυτή την ανοδική πορεία προς τους στόχους, μερικές φορές αντιστρέφοντας την πρόοδο που έχει επιτευχθεί.
Σύμφωνα με την έκθεση της Eurostat του 2020 για την πρόοδο στους 17 Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, η Ε.Ε. σημείωσε πρόοδο προς την κατεύθυνση σχεδόν όλων των στόχων. Συγκεκριμένα, για δύο στόχους – SDG 13 «Δράση για το κλίμα» και SDG 5 «Ισότητα των φύλων» – οι τάσεις των επιμέρους δεικτών δείχνουν στασιμότητα. Ωστόσο, η Ε.Ε έχει σημειώσει ισχυρή πρόοδο προς την κατεύθυνση της προώθησης της ειρήνης και της ασφάλειας, της πρόσβασης στη δικαιοσύνη καθώς και της εμπιστοσύνης στους θεσμούς (SDG 16). Σαφώς τα παραπάνω στοιχεία αφορούν κυρίως την πενταετία πριν την πανδημία.
Η αντίστοιχη έκθεση του 2021, έδειξε ότι έγινε πρόοδος στους στόχους σχετικά με το κλίμα, αφού υπήρξε σημαντική μείωση στις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου. Ωστόσο, στους περισσότερους στόχους, και ειδικότερα στους κοινωνικο-οικονομικούς στόχους, δεν υπήρξε πρόοδος. Χαρακτηριστικά αναφέρεται ότι η ανεργία των ατόμων μεταξύ 15 και 29 ετών, από 12.6% το 2019, αυξήθηκε σε 13.7% το 2020. Παρά το πισωγύρισμα που επέφερε η πανδημία για την οικονομία, η Ε.Ε. δεν χαμήλωσε τα στάνταρ της. Στη σύνοδο του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του 2021, η ΕΕ ανακοίνωσε ότι θα επιταχυνθεί η εφαρμογή της Ατζέντας 2030. Ανακοίνωσε επίσης, ότι “Η Ε.Ε. θα συνεχίσει μία Παγκόσμια Πρωτοβουλία Ανάκαμψης που συνδέει τις επενδύσεις και την ελάφρυνση του χρέους με τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης για να εξασφαλίσει μία πραγματικά μετασχηματιστική πορεία μετά τον COVID-19.”
Λίγους μήνες μετά από την ανακοίνωσης της Ατζέντας 2030 από τη γενική συνέλευση του ΟΗΕ, υπήρξε μία συμφωνία ορόσημο για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, αυτή τη φορά στη διάσκεψη του Παρισιού για το κλίμα (COP21). Πρόκειται για την συμφωνία του Παρισιού που ανακοινώθηκε τον Δεκέμβριο του 2015. Έκτοτε, 197 χώρες έχουν προσχωρήσει στη συμφωνία η οποία στοχεύει στην αύξηση της θερμοκρασίας κάτω από 2 βαθμούς Κελσίου, πράγμα που σημαίνει κλιματική ουδετερότητα πριν το τέλος του αιώνα. Ευρύτερος στόχος της συμφωνίας είναι η προετοιμασία των κρατών ώστε να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες της κλιματικής αλλαγής. Αυτή η συμφωνία είναι εξαιρετικά σημαντική και πρωτοπόρα, καθώς αποτελεί την πρώτη παγκοσμίως δεσμευτική νομικά συμφωνία για την αναχαίτιση της κλιματικής αλλαγής.
Σε τι ακριβώς όμως συμφώνησαν αυτά τα 197 κράτη; Για την επίτευξη του στόχου για την άνοδο της θερμοκρασίας, οι εμπλεκόμενες χώρες υποχρεούνται να καταθέσουν ένα Εθνικό Σχέδιο Αντιμετώπισης της Κλιματικής Αλλαγής (nationally determined contributions, NDCs). Επιπλέον, υποχρεούνται να δημοσιεύουν κάθε πέντε χρόνια αυτά τα σχέδια και εκθέσεις για την πρόοδο τους, έτσι ώστε να υπάρχει διαφάνεια. Στο ίδιο σκεπτικό, το άρθρο 14 κάνει λόγο για μία «παγκόσμια απογραφή», η οποία θα πραγματοποιηθεί το 2023 και κάθε 5 χρόνια θα αξιολογεί τη συλλογική πρόοδο προς την επίτευξη του σκοπού της συμφωνίας.
Η συμφωνία προβλέπει ότι την χρηματοδότηση δε θα την επωμιστούν μόνο τα εθνικά ταμεία αλλά και ο Χρηματοδοτικός Μηχανισμός της Σύμβασης, συμπεριλαμβανομένου του Πράσινου Ταμείου για το Κλίμα (GCF), όπως προβλέπεται από τα άρθρα 9, 10 και 11. Αυτός ο μηχανισμός προάγει την οικονομική στήριξη των αναπτυσσόμενων χωρών από τις ανεπτυγμένες, έτσι ώστε να μπορούν όλα τα κράτη να συμβαδίζουν. Ήδη από το άρθρο 7, γίνεται διάκριση στις δεσμεύσεις που αναλογούν μεταξύ των ανεπτυγμένων και των αναπτυσσόμενων χωρών, καθιστώντας σαφές ότι η κλιματική ουδετερότητα θα αργήσει να επέλθει στις αναπτυσσόμενες χώρες.
Η Ε.Ε. εισχώρησε στη συμφωνία στις 5 Οκτωβρίου του 2016, δεσμευόμενη για μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55% έως το 2030 σε σύγκριση με το 1990. Με οδηγό τη Συμφωνία του Παρισιού, τον Ιούνιο του 2021 η Ευρώπη έθεσε έναν ακόμη πιο φιλόδοξο στόχο, την κλιματική ουδετερότητα μέχρι το 2050. Με τον νέο κλιματικό νόμο τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεσμεύονται σε αυτό το στόχο. Φυσικά ο νόμος αυτός πέρασε ως μέρος μιας ευρύτερης δέσμης πολιτικών, των αποκαλούμενων «Fit for 55». Η χρηματοδότηση τους προέρχεται από το ταμείο ανάκαμψης Next Generation EU ύψους 750 δισ. ευρώ, εκ των οποίων τουλάχιστον το 37% προβλέπεται να δαπανηθεί σε πολιτικές για το κλίμα, δείχνοντας ότι η συμφωνία του Παρισιού λαμβάνεται πολύ σοβαρά υπόψιν από την Ε.Ε.
Φτάνοντας στο 2019, η Ευρωπαϊκή Ένωση κάνει ένα βήμα παραπέρα με την “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία”. Πρόκειται περισσότερο για μία συνολική Ευρωπαϊκή στρατηγική για τη μετάβαση σε μία κυκλική, απολιγνιτοποιημένη οικονομία και φυσικά κλιματικά ουδέτερη ως το 2050. Οι πολιτικές που απορρέουν από αυτή τη συμφωνία είναι πολλές και απαιτούν την έγκριση τόσο των κρατών μελών, όσο και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και αγγίζουν ένα σύνολο τομέων όπως η γεωργία, οι μεταφορές, το κλίμα και η ενέργεια.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα πολιτικής που υπόκειται στη στρατηγική αυτή, είναι αυτή για τις οδικές μεταφορές. Από το 2026 προβλέπεται η εμπορευματοποίηση των δικαιωμάτων εκπομπών, με τιμολόγηση της ρύπανσης. Στόχος είναι η αύξηση της χρήσης καθαρότερων καυσίμων όπως ο ηλεκτρισμός. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μάλιστα προτείνει να εφαρμοστεί το ίδιο και στον τομέα της ναυτιλίας. Ένας άλλος βασικός πυλώνας είναι ο εξηλεκτρισμός του ηλεκτρικού συστήματος. Συγκεκριμένα στοχεύεται, στο ενεργειακό μίγμα της ΕΕ το 40 % να αφορά ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ενώ άλλες προτάσεις της επιτροπής στοχεύουν στην υιοθέτηση των ανανεώσιμων καυσίμων, όπως το υδρογόνο στη βιομηχανία και τις μεταφορές. Πρακτικά αυτό θα επιτευχθεί μέσω μεταρρυθμίσεων στο φορολογικό σύστημα ώστε να παρέχονται στους πολίτες και τις επιχειρήσεις τα κατάλληλα κίνητρα.
Καθώς οι παραπάνω πολιτικές αποτελούν μία ενιαία Ευρωπαϊκή προσέγγιση, η κριτική που ασκείται στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία έγκειται στο γεγονός ότι είναι δύσκολο να εφαρμοστεί κάτι ενιαία σε όλα τα κράτη μέλη, λόγω της πολιτικής και κοινωνικοοικονομικής ποικιλομορφίας που συναντάται εντός της Ε.Ε. Κριτική επίσης ασκείται και στον προϋπολογισμό του εγχειρήματος ο οποίος είναι στο 1 τρισεκατομμύριο ευρώ. Τα χρήματα αυτά δεν προέρχονται αμιγώς απο τα ευρωπαϊκά ταμεία αλλά και από τα κρατικά, γεγονός που κάνει τις κυβερνήσεις καχύποπτες.
Όπως γίνεται αντιληπτό από την παραπάνω σύντομη ανάλυση, η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πλέον και νομικά δεσμευμένη για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Με βασικούς οδηγούς την “Ατζέντα 2030” των Ηνωμένων Εθνών, την “Συμφωνία του Παρισιού” και την “Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία” από το 2015 παρατηρείται μία “πράσινη” τάση στις Ευρωπαϊκές πολιτικές. Φυσικά τα παραπάνω δεν ισχύουν μόνο σε περιφερειακό επίπεδο αλλά και σε εθνικό, όπου εκεί παρατηρούνται αποκλίσεις στην πρόοδο προς τη βιωσιμότητα ανάλογα με το κοινωνικοοικονομικό προφίλ της κάθε χώρας. Μόλις εννέα χρόνια απομένουν από την πρώτη κρίσιμη ημερομηνία, το 2030, και το θέμα είναι ότι η Ευρώπη είναι μικρή. Ακόμα και αν σταθεί αντάξια των φιλοδοξιών της, μικρή επιρροή έχει στην παγκόσμια θερμοκρασία. Το σίγουρο είναι ότι αποτελεί ένα μεγάλο γεωπολιτικό παίκτη και η σημαντικότητα των παραπάνω δεσμεύσεων και στρατηγικών έγκειται στον παραδειγματισμό άλλων κρατών να στραφούν επίσης σε μία βιώσιμη οικονομία.
Βιβλιογραφία
Anwar, M.A., Zhou, R., Sajjad, A. et al., Climate change communication as political agenda and voters’ behavior. Environ Sci Pollut Res 26, 29946–29961, 2019. Διαθέσιμο σε https://doi.org/10.1007/s11356-019-06134-6
Armstrong, M., The State of the Paris Agreement, Statista Infographics, April 21, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.statista.com/chart/9656/the-state-of-the-paris-agreement/
Britannica, T. Editors of Encyclopaedia, Paris Agreement, Encyclopedia Britannica, January 27, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.britannica.com/topic/Paris-Agreement-2015
EU. (n.d.). Climate Action Tracker. Διαθέσιμο σε https://climateactiontracker.org/countries/eu/
European Commission, Paris Agreement. Climate Action, 2021. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/clima/eu-action/international-action-climate-change/climate-negotiations/paris-agreement_en
European Commission, Sustainable Development Goals, International Partnerships, July 6, 2021. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/international-partnerships/sustainable-development-goals_en
European Commission, Communication from the Commission to the European Parliament, the European Council, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions, The European Green Deal, December 11, 2019. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/info/sites/default/files/european-green-deal-communication_en.pdf
European Compost Network, EU Green Deal, December 18, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.compostnetwork.info/eu-green-deal/
European Council, EU priorities at the United Nations during the 76th United Nations General Assembly, September 2021 – September 2022 – Council conclusion, July 12, 2021. Διαθέσιμο σε https://data.consilium.europa.eu/doc/document/ST-10393-2021-INIT/en/pdf
Eurostat, Press corner. European Commission – European Commission, 2021. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/STATEMENT_21_3006
Eurostat, Sustainable development in the European Union — Monitoring report on progress towards the SDGs in an EU context — 2020 edition, 2020. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/eurostat/web/products-statistical-books/-/ks-02-20-202
Harvey, F., & Rankin, J., What is the European Green Deal and will it really cost €1tn? The Guardian, August 25, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/world/2020/mar/09/what-is-the-european-green-deal-and-will-it-really-cost-1tn
Sachs, J. D., Europe’s Green Deal. Project Syndicate, December 17, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.project-syndicate.org/commentary/europe-green-deal-is-global-beacon-by-jeffrey-d-sachs-2019-12?barrier=accesspaylog
United Nations. Resolution adopted by the General Assembly on 25 September 2015, October 21, 2015. Διαθέσιμο σε https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N15/291/89/PDF/N1529189.pdf?OpenElement
United Nations, Paris Agreement, 2015. Διαθέσιμο σε https://unfccc.int/files/essential_background/convention/application/pdf/english_paris_agreement.pdf
United Nations Climate Change, Key aspects of the Paris Agreement | UNFCCC. (n.d.), 2015. Διαθέσιμο σε https://unfccc.int/process-and-meetings/the-paris-agreement/the-paris-agreement/key-aspects-of-the-paris-agreement
WECOOP. (n.d.). EU Green Deal – WECOOP, 2019. Διαθέσιμο σε https://wecoop.eu/glossary/green-deal/
World Bank, Climate Change Could Force 216 Million People to Migrate Within Their Own Countries by 2050, September 13, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.worldbank.org/en/news/press-release/2021/09/13/climate-change-could-force-216-million-people-to-migrate-within-their-own-countries-by-2050
Γρίβα, Χ., Φ. Κουντούρη: Βιώσιμη ανάπτυξη με τομή στην κατανάλωση ενέργειας – Κορωνίδα των δράσεων η Εκπαίδευση. CNN.gr, 24 Μαΐου, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.cnn.gr/perivallon/story/265228/koyntoyri
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, 7 Αυγούστου, 2021. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal/delivering-european-green-deal_el#—4
Ευρωπαϊκή Επιτροπή, Μια Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, 12 Οκτωβρίου, 2019. Διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/info/strategy/priorities-2019-2024/european-green-deal_el Πανταζόπουλος, Γ., Φοίβη Κουντούρη: Γιατί η κλιματική αλλαγή είναι η μητέρα όλων των κρίσεων. LiFO.gr, 14 Απριλίου, 2021. Διαθέσιμο σε https://www.lifo.gr/podcasts/akou-tin-epistimi/foibi-koyntoyri-giati-i-klimatiki-allagi-einai-i-mitera-olon-ton-kriseon