Γράφει η Μαρία Στεφιάδου
Το εργαλείο των οικονομικών κυρώσεων αποτελεί το πιο ισχυρό και επιθετικό μέσο στη φαρέτρα του Λευκού Οίκου, ήδη από το 1940, όταν επιβλήθηκαν κυρώσεις στην Ιαπωνία, στα πλαίσια του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου. Η επιθετική τους χρήση από τον τρέχοντα Αμερικανό Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ έχει απασχολήσει ουκ ολίγες φορές τη διεθνή κοινότητα, προκαλώντας ανησυχίες για ενδεχόμενες συνέπειες, κυρίως σε γεωπολιτικό επίπεδο. Ωστόσο, μελετώντας τα βασικά σημεία της τρέχουσας ρεπουμπλικανικής πολιτικής αναφορικά με τις οικονομικές κυρώσεις παρατηρούμε διαφορές σε αρκετά σημεία από την αντίστοιχη δημοκρατική.
Προεδρία Ομπάμα (2009-2017)
Ως «οικονομικές κυρώσεις» μπορούν να οριστούν οι εμπορικές και οικονομικές κυρώσεις που επιβάλλονται από μία ή περισσότερες χώρες εναντίον ενός στοχοθετημένου αυτοδιοικούμενου κράτους, ομάδας ή ατόμου[1]. Στη διάρκεια της προεδρίας Ομπάμα, από το 2009 ως και τις αρχές του 2017, ο δημοκρατικός Πρόεδρος δεν έτεινε ιδιαιτέρως εκτεταμένα προς τη χρήση τους, με μοναδική εξαίρεση την περίπτωση του Ιράν. Ο Ομπάμα, ακολουθώντας τα βήματα του Τζορτζ Μπους, επέβαλε κυρώσεις σε κάθε ξένο χρηματοπιστωτικό ίδρυμα, το οποίο διεξήγαγε μεγάλου μεγέθους συναλλαγές ή διαχειριζόταν λογαριασμούς σε Ιρανικό Ριάλ εκτός ιρανικού εδάφους, σύμφωνα με το Εκτελεστικό Διάταγμα που τέθηκε σε ισχύ από την πρώτη Ιουλίου του 2013. Με αυτό τον τρόπο, οι συγκεκριμένες τράπεζες αποκλείστηκαν από την είσοδο τους στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα και προστέθηκαν στην ειδικά σχεδιασμένη Εθνική λίστα (SDN- Special Designated National) του Γραφείου Ελέγχου Ξένων Επενδυτικών Αγαθών (Office of Foreign Assets Control – OFAC)[2]. Από τα εν λόγω μέτρα δέχθηκε μεγάλο πλήγμα και η ιρανική αυτοκινητοβιομηχανία, καθώς κυρώσεις θεσπίστηκαν και κατά τρίτων επιχειρηματιών ή επιχειρήσεων που συνεργάζονταν με τον κλάδο αυτό. Ακολούθως, δημιουργήθηκε πληθώρα «εναλλακτικών», ανεξέλεγκτων οικονομικών συστημάτων, μέσω των οποίων είναι δυνατή η μεταφορά χρημάτων από και προς το Ιράν, όπως το σύστημα Hawala[3], το οποίο χρησιμοποιείται εκτεταμένα και σε άλλα αραβικά κράτη. Σύμφωνα με αυτό το σύστημα, τα χρήματα καταβάλλονται σε έναν πράκτορα, ο οποίος στη συνέχεια δίνει εντολή σε έναν συνεργάτη στη σχετική χώρα ή περιοχή να πληρώσει τον τελικό αποδέκτη.
Οι οικονομικές κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία το 2014 αποτέλεσαν αναπόφευκτο επακόλουθο, μετά την εισβολή των ρωσικών στρατευμάτων σε ουκρανικό έδαφος. Πιο συγκεκριμένα, στις 6 Μαρτίου 2014, μέσω σχετικού Εκτελεστικού Διατάγματος, αναγγέλθηκε στις ΗΠΑ κατάσταση έκτακτης ανάγκης, απαγορεύτηκαν οι μετακινήσεις Αμερικανών πολιτών από και προς τη Ρωσία, ενώ παράλληλα διακόπηκαν οι συνδιαλλαγές μεταξύ της αμερικανικής κυβέρνησης και ατόμων που θεωρήθηκαν εμπλεκόμενα σε ενέργειες κατά της επίσημης Ουκρανικής κυβέρνησης στην περιοχή της Κριμαίας και των οποίων οι ενέργειες «υπονόμευσαν άμεσα τους δημοκρατικούς μηχανισμούς και θεσμούς στην Ουκρανία»[4]. Το εν λόγω πρόγραμμα οικονομικών κυρώσεων διήρκεσε έως και το 2016.
Προεδρία Τραμπ (2017 – σήμερα)
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος ανέλαβε την προεδρία των ΗΠΑ τον Ιανουάριο του 2017, εν αντιθέσει με τον Ομπάμα, φαίνεται να χρησιμοποιεί την υποβολή των οικονομικών κυρώσεων ιδιαίτερα επιθετικά, επικεντρώνοντας σε τρεις στόχους: τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν και τη Βενεζουέλα. Ωστόσο, την ίδια στιγμή ασκούνται αμερικανικές κυρώσεις και σε βάρος της Ρωσίας, της Κούβας και της Συρίας υπό το φάσμα της νομοθετικής πράξης κυρώσεων Manitsky, η οποία ισχύει από το 2016 και παρέχει στις ΗΠΑ το δικαίωμα επιβολής κυρώσεων σε χώρες- παραβάτες των ανθρωπίνων δικαιωμάτων κατά τον αμερικανικό νόμο[5]. Η Βόρεια Κορέα βρίσκεται σε αυτή τη λίστα λόγω του πυρηνικού της προγράμματος. Μάλιστα, από το 2017 απαγορεύεται η είσοδος Αμερικανών πολιτών στο έδαφος της χώρας εκτός από σπάνιες περιπτώσεις όπου έχει δοθεί ειδική άδεια από τις Αρχές, ενώ το Εκτελεστικό Διάταγμα 13810 που τέθηκε σε λειτουργία την ίδια χρονιά, επέτρεψε το «πάγωμα» οποιασδήποτε οικονομικής διασύνδεσης με τη Βόρεια Κορέα μέσω επιχειρήσεων, εταιρειών ή ατόμων. Παράλληλα, αμερικανικά πλοία και αεροσκάφη δεν είναι δυνατό να εισέλθουν στη χώρα[6]. Οι οικονομικές κυρώσεις κατά του Ιράν εξακολουθούν να υφίστανται κατά την προεδρία Τραμπ, ενώ είναι εμφανές πως δεν υπάρχει καμία ανταπόκριση από την πλευρά των Ηνωμένων Πολιτειών σε διπλωματικές απόπειρες που έχουν γίνει από μεριάς του Ιρανού Προέδρου[7].
Μελετώντας, όμως, αναλυτικότερα την εξωτερική πολιτική του Τραμπ, παρατηρείται και μία επιπρόσθετη μορφή οικονομικών κυρώσεων: οι αποκαλούμενες «δευτερεύουσες κυρώσεις». Οι συγκεκριμένες κυρώσεις αφορούν την άσκηση πίεσης σε τριτογενείς παράγοντες, με απώτερο σκοπό να διακοπεί οποιαδήποτε δραστηριότητα με την χώρα που έχει υποστεί τι κυρώσεις και επιτυγχάνονται μέσω της απειλής κατάργησης οποιουδήποτε δεσμού ανάμεσα στον τριτογενή παράγοντα και στο κράτος που υπόκειται σε κυρώσεις. Το μέτρο αυτό εφαρμόζεται κυρίως στις περιπτώσεις του Ιράν, της Κούβας και της Βενεζουέλας.
Συγκεκριμένα, στην περίπτωση του Ιράν, οι ΗΠΑ έδωσαν τη δυνατότητα στα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα ανά τον κόσμο να επιλέξουν είτε να τερματίσουν τις συναλλαγές με το Ιράν, είτε να στερηθούν την πρόσβαση στο αμερικανικό χρηματοπιστωτικό σύστημα, ενώ στις περιπτώσεις της Βενεζουέλας και της Κούβας, οι απειλές για κυρώσεις έχουν απευθυνθεί από τις ΗΠΑ σε εταιρείες που συνεργάζονται με αυτές τις χώρες. Οι «δευτερεύουσες κυρώσεις» δεν καλύπτονται νομικά, αλλά ο Μπόλτον, πρώην Σύμβουλος Εθνικής Ασφάλειας των ΗΠΑ, είχε διαμηνύσει κατά τη διάρκεια μιας από τις ομιλίες του τον Αύγουστο στο Κολέγιο του Μαϊάμι, ότι τέτοιου είδους κυρώσεις είναι αρκετά πιθανό να συμπεριληφθούν στο αμερικανικό νομικό πλαίσιο στο μέλλον, προκειμένου να αναλάβουν περαιτέρω δράση εναντίον της αυταρχικής κυβέρνησης του Προέδρου Nicolás Maduro[8].
Ένα ακόμη σημείο ενδιαφέροντος στην πολιτική οικονομικών κυρώσεων του Τραμπ είναι η επέκταση της πρακτικής των αναγκαστικών οικονομικών μέτρων[9]. Ειδικά στην περίπτωση της Κίνας, κινεζικές εταιρείες υπερυπολογιστών, όπως η Huawei και η ZTE, υπήρξαν θύματα των περιορισμών στις εξαγωγές από τις ΗΠΑ. Οι περιορισμοί αυτοί περιλαμβάνουν τον αποκλεισμό τέτοιων εταιρειών από την αμερικανική αγορά τεχνολογικών προϊόντων, ελαχιστοποιώντας την πιθανότητα χρήσης των προϊόντων τους σε υποδομές και δίκτυα εσωτερικών επικοινωνιών. Αυτή η τεχνική επιτρέπει στις ΗΠΑ να τιμωρεί τους συγκεκριμένους στόχους και ταυτόχρονα να μειώνει αναλογικά τις επιπτώσεις που θα είχαν επιβαρύνει την παγκόσμια αγορά αν οι εταιρείες είχαν τεθεί κανονικά στη λίστα των τακτικών αμερικανικών κυρώσεων[10].
Έχοντας παρατεθεί οι διαφορές που παρατηρούνται στις εξωτερικές οικονομικές πολιτικές των θητειών Τραμπ και Ομπάμα, είναι εύκολο να διακριθεί το εξής: ο βαθμός στον οποίο αξιοποιούνται οι οικονομικές κυρώσεις σε βάρος άλλων παικτών της διεθνούς κοινότητας είναι ανάλογος με την ευρύτερη εξωτερική πολιτική που ακολουθείται. Μάλιστα στον σημερινό κόσμο, όπου οι ΗΠΑ υπό τον Τραμπ χαράσσουν μία εξωτερική πολιτική μονομερή και απομονωτική, η συνεχής χρήση των οικονομικών κυρώσεων σίγουρα δεν μπορεί να αποτελεί έκπληξη.
Βιβλιογραφία
- Grigoreva Ekaterina, Garifova Liliya (2015). The economic security of the state: the institutional aspect. Procedia Economics and Finance 24, 266 – 273.
- Rupert, Mark (2007). International Relations Theory. Oxford: Oxford University Press.
- Harrell, Peter E. (2019). Trump’s Use of Sanctions Is Nothing Like Obama’s. Foreign Policy Magazine. Διαθέσιμο σε https://foreignpolicy.com/2019/10/05/trump-sanctions-iran-venezuela-russia-north-korea-different-obamas/
- Gladstone, Rick (2013). U.S. Adds to Its List of Sanctions Against Iran. The New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2013/06/04/world/middleeast/us-adds-to-its-list-of-sanctions-against-iran.html?_r=0
- Lis, Sylvia A., Amberg, Paul E., Lamy Alexandre, Hamilton, Meghan (2019). US Government Imposes Comprehensive Restrictions on Exports/Reexports to Huawei and its Affiliates and Issues Executive Order to Secure Information and Communications Technology and Services in the United States. Sanctions & Exports Control Update. Διαθέσιμο σε: http://sanctionsnews.bakermckenzie.com/us-government-imposes-comprehensive-restrictions-on-exports-reexports-to-huawei-and-its-affiliates-and-issues-executive-order-to-secure-information-and-communications-technology-and-services-in-the-un/
- Seelke, Ribando Claire (2019). Venezuela: Overview of U.S. Sanctions. Congressional Research Service. Διαθέσιμο σε: https://fas.org/sgp/crs/row/IF10715.pdf
- Fassihi, Farnaz, Gladstone, Rick (2019). Who’s the Obstacle to Talks? Iran and U.S. Point at Each Other. The New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2019/09/27/world/middleeast/iran-rouhani-trump-meeting.html
- Moehr, Ole (2018). Secondary Sanctions: A First Glance. The Atlantic Council. Διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/econographics/ole-moehr-3/
- Borger, Julian (2017). Trump issues new sanctions on North Korea and claims China is following. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/world/2017/sep/21/trump-north-korea-executive-order-china
- The White House, Office of the Press Secretary (2014). Executive Order — Blocking Property of Certain Persons Contributing to the Situation in Ukraine. Διαθέσιμο σε :https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2014/03/06/executive-order-blocking-property-certain-persons-contributing-situation
- Herszenhorn, David M. (2017). Trump pledges crackdown on rights abusers in Russia and beyond. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/donald-trump-crackdown-on-rights-abusers-in-russia/
[1] Rupert, Mark (2007). International Relations Theory. Oxford: Oxford University Press.
[2] Harrell, Peter E. (2019). Trump’s Use of Sanctions Is Nothing Like Obama’s. Foreign Policy Magazine. Διαθέσιμο σε https://foreignpolicy.com/2019/10/05/trump-sanctions-iran-venezuela-russia-north-korea-different-obamas/
[3] Gladstone, Rick (2013). U.S. Adds to Its List of Sanctions Against Iran. The New York Times.Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2013/06/04/world/middleeast/us-adds-to-its-list-of-sanctions-against-iran.html?_r=0
[4] The White House, Office of the Press Secretary (2014). Executive Order — Blocking Property of Certain Persons Contributing to the Situation in Ukraine. Retrieved from:https://obamawhitehouse.archives.gov/the-press-office/2014/03/06/executive-order-blocking-property-certain-persons-contributing-situation
[5] Herszenhorn, David M. (2017). Trump pledges crackdown on rights abusers in Russia and beyond. Politico. Retrieved from: https://www.politico.eu/article/donald-trump-crackdown-on-rights-abusers-in-russia/
[6] Harrell, Peter E. (2019). Trump’s Use of Sanctions Is Nothing Like Obama’s. Foreign Policy Magazine. Διαθέσιμο σε https://foreignpolicy.com/2019/10/05/trump-sanctions-iran-venezuela-russia-north-korea-different-obamas/
[7] Fassihi, Farnaz, Gladstone, Rick (2019). Who’s the Obstacle to Talks? Iran and U.S. Point at Each Other. The New York Times.Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2019/09/27/world/middleeast/iran-rouhani-trump-meeting.html
[8] Seelke, Ribando Claire (2019). Venezuela: Overview of U.S. Sanctions. Congressional Research Service.Διαθέσιμο σε: https://fas.org/sgp/crs/row/IF10715.pdf
[9] Moehr, Ole (2018). Secondary Sanctions: A First Glance. The Atlantic Council.Διαθέσιμο σε: https://www.atlanticcouncil.org/blogs/econographics/ole-moehr-3/
[10] Lis, Sylvia A., Amberg, Paul E., Lamy Alexandre, Hamilton, Meghan (2019). US Government Imposes Comprehensive Restrictions on Exports/Reexports to Huawei and its Affiliates and Issues Executive Order to Secure Information and Communications Technology and Services in the United States. Sanctions & Exports Control Update.Διαθέσιμο σε: http://sanctionsnews.bakermckenzie.com/us-government-imposes-comprehensive-restrictions-on-exports-reexports-to-huawei-and-its-affiliates-and-issues-executive-order-to-secure-information-and-communications-technology-and-services-in-the-un/