Η πορεία των άμεσων ξένων επενδύσεων στη Βουλγαρία

Γράφει ο Μάνος Καρακόλιος

Είναι γεγονός ότι οι ΑΞΕ αποτελούν σημαντικά εργαλεία επίτευξης αναπτυξιακών στόχων σε μια χώρα και παράλληλα ένας βασικός παράγοντας ώθησης του παγκόσμιου εμπορίου. Γενικότερα, μετά το τέλος του Β΄ΠΠ επετεύχθη μια εκ νέου εκκίνηση της παγκόσμιας οικονομίας της αγοράς με τις πολυεθνικές επιχειρήσεις και τις επενδύσεις τους, να ανοίγονται σε αναδυόμενες αγορές. Ειδικότερα στη Βουλγαρία, κατά τα έτη 1986-1989 και το έτος 1995, σημειώθηκε κατακόρυφη άνοδος των ΑΞΕ, από 25 δις $ στα 315 δις $. 

H χώρα πριν από το 1997, βρισκόταν υπό πολιτική αστάθεια και αδυναμία να προχωρήσει σε σημαντικές μεταβατικές μεταρρυθμίσεις. Μετά το 1997 όμως, έρχεται η σταθερότητα, με σημαντικές βελτιώσεις στον κοινωνικό και οικονομικό τομέα. Οι ροές των ξένων επενδύσεων, πραγματοποιήθηκαν αρχικά με ιδιωτικοποιήσεις της τάξης των 2 δισ. ευρώ, οι οποίες ήταν η κύρια πηγή εσόδων κατά την περίοδο 1994 – 1997. Στη συνέχεια, την επόμενη περίοδο 1997 – 2005, το ύψος των εισροών Άμεσων Ξένων Επενδύσεων (ΑΞΕ) έφτασε τα 11 δισ. ευρώ. Οι σημαντικότεροι ξένοι επενδυτές ήταν κυρίως η Ελλάδα, η Αυστρία, οι Κάτω χώρες, το Βέλγιο, η Γερμανία και η Ιταλία.

Οι Ερευνητές Iammarino και Pitelis (2000) επικεντρώθηκαν στα επενδυτικά κίνητρα της Βαλκανικής χώρας, με σημαντικότερα να αποτελούν:

• Η αναμενόμενη οικονομική ανάπτυξη
• Η γεωγραφική θέση
• Η εισχώρηση στην Ευρωπαϊκή αγορά
• Το κόστος εργασίας

Με την ένταξη της στην ΕΕ (2007) έχουν αποφευχθεί εμπορικοί φραγμοί, ενισχύθηκαν οι ΑΞΕ  και έχουν υπογραφεί πολλές συμφωνίες ελεύθερων συναλλαγών. Είναι γεγονός ότι το 37% των ξένων επενδυτών στην Βουλγαρία, επένδυσε λόγω των ιδιωτικοποιήσεων κρατικών υποδομών και το 39% περίπου λόγω των οικονομικών της πλεονεκτημάτων. Ακόμη, αποτελεί σύνδεσμο με άλλες γειτονικές χώρες για μελλοντική επέκταση εξαγωγών των εγχώριων προϊόντων.

Ειδικότερα κατά τα έτη 1998 – 2004, οι ξένες επενδύσεις επικεντρώθηκαν στους τομείς του χρηματοπιστωτικού τομέα, του εμπορίου, των νέων επιχειρήσεων και του τουρισμού. Η γεωργία βρισκόταν στην τελευταία κατάταξη της λίστας, λόγω της απαγόρευσης αγοράς γης από αλλοδαπούς επενδυτές, η οποία άρθηκε τα επόμενα χρόνια.

Μετά την διεξαγωγή των εκλογών του 1997, η νεοφιλελεύθερη κυβέρνηση της Ένωσης Δημοκρατικών Δυνάμεων (UDF), με πρωθυπουργό τον Ivan Kostov, εφάρμοσε ένα διαρθρωτικό πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων με την υποστήριξη Διεθνών Οργανισμών. Η επιτάχυνση της διαδικασίας ιδιωτικοποιήσεων, η εισαγωγή ενός κρατικού νομίσματος και η ίδρυση της Κεντρικής Τράπεζας της Βουλγαρίας (καθ’ όσον το νομισματικό συμβούλιο λειτουργεί από την 1^η Ιουλίου του 1997) ήταν τα βασικά στοιχεία του νέου προγράμματος. Έπρεπε επίσης, να εξαλειφθούν μείζονα προβλήματα του επιχειρηματικού περιβάλλοντος που κυριαρχούσαν όπως οι υψηλοί φόροι, ο πληθωρισμός, η διαφθορά, το έγκλημα και η μαφία, η οικονομική αστάθεια, η έλλειψη υποδομών, η μη ύπαρξη κράτους δικαίου και η γραφειοκρατία.

Από το 1993 έως το 2003, υπεγράφη μεγάλο ποσοστό ιδιωτικοποιήσεων στη χώρα, της τάξης του 81,01% του συνόλου των περιουσιακών της στοιχείων, με αποτέλεσμα η ιδιωτικοποίηση να έχει κορεστεί και η χώρα να ψάχνει νέους τρόπους προσέλκυσης  ξένων επενδύσεων.

Η Βουλγαρική οικονομία σήμερα, αποτελεί μια Ευρωπαϊκή καπιταλιστική οικονομία, με την  ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής και διακίνησης των προϊόντων, να κατέχονται από ιδιώτες, με κυρίαρχο κίνητρο το κέρδος. Τα τελευταία χρόνια, επιτεύχθηκε ένα υψηλό επίπεδο μακροοικονομικής σταθερότητας, λόγω συνδυασμού πολιτικών οι οποίες βασίστηκαν στην τροποποίηση της συναλλαγματικής ισοτιμίας, έχοντας μια επιχειρηματική δημοσιονομική προσέγγιση και σταθερότητα μισθολογίου.

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο του Γραφείου Οικονομικών & Εμπορικών Υποθέσεων της Σόφιας, τα βήματα για την ίδρυση μιας νέας επιχείρησης είναι:

1. Η καταχώρηση της εταιρείας στο Εμπορικό μητρώο, χωρίς να απαιτείται πλέον δικαστική απόφαση.
2. Μετά την εγγραφή στο Εμπορικό μητρώο, η εταιρεία λαμβάνει έναν και μοναδικό κωδικό, ο οποίος εξυπηρετεί κάθε συναλλαγή με το δημόσιο και δεν απαιτείται καμία επιπρόσθετη εγγραφή.
3. Το κόστος σύστασης εταιρείας ανέρχεται συνολικά στα 500 ευρώ. Το ελάχιστο απαιτούμενο κεφάλαιο για την ίδρυση εταιρειών ανέρχεται στα 2 ευρώ για Εταιρεία Περιορισμένης Ευθύνης (ΕΠΕ) και 25.000 ευρώ για Ανώνυμη Εταιρεία (ΑΕ).

Γενικότερα, η κατάταξη των κινήτρων επένδυσης έχει ως εξής:

• Επιθυμία να διεισδύσουν σε νέες αγορές για τα προϊόντα τους.
• Εδραίωση και απόκτηση δεσπόζουσας θέσης στη νέα αγορά.
• Προοπτική εκμετάλλευσης της φθηνής φορολογίας και του εργατικού δυναμικού.
• Απόκτηση άμεσων κερδών.
• Έλλειψη ανταγωνισμού.

Επομένως, για την προσέλκυση των ΑΞΕ, επετεύχθη κατάλληλο νομοθετικό και θεσμικό πλαίσιο, σταθερό πολιτικό σύστημα και η εδραίωση ευνοϊκού επιχειρηματικού περιβάλλοντος, με το διαδίκτυο να διαθέτει πληθώρα ιστοσελίδων οι οποίες αναφέρονται στις ευκολίες ίδρυσης μιας νέας επιχείρησης στη γειτονική χώρα.

Επικεντρώνοντας την προσοχή μας στις ΑΞΕ, είναι γεγονός ότι αυξήθηκαν σταδιακά κατά τα έτη 2002 – 2007, με αποκορύφωμα το έτος ένταξης της Βουλγαρίας στην ΕΕ. Αυτή η είσοδος και η εφαρμογή των μέτρων ένταξης, προσέλκυσε επενδυτικά κεφάλαια άνω των 22 δισ. ευρώ από το εξωτερικό. Υπήρξε βέβαια μια ύφεση που ακολούθησε, με την περίοδο της παγκόσμιας χρηματοπιστωτικής κρίσης, η οποία επηρέασε τη χώρα στους τομείς της αγοράς ακινήτων, των κατασκευών και της χρηματαγοράς.

Όπως φαίνεται από τα στοιχεία της Εθνικής Τράπεζας της Βουλγαρίας (2015), η χώρα κατέγραψε μια μικρή αλλά σταθερή πορεία στις ξένες επενδύσεις, από το 2010 και εντεύθεν στηρίζοντας το φιλελεύθερο οικονομικό μοντέλο σε σύγκριση με άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Ωστόσο, κατά την τελευταία πενταετία (2013 – 2018) καταγράφηκαν σημαντικές περιπτώσεις αποεπενδύσεων κυρίως από τις χώρες της Αγγλίας, Ελλάδας, Γερμανίας και Αυστρίας. Αντιθέτως, αύξηση επενδυτικών ροών παρουσίασαν το Λουξεμβούργο, η Ολλανδία, η Ρωσία και η Ελβετία, από ξένες εταιρείες νόμιμα εγκατεστημένες στις χώρες αυτές, κυρίως για εκμετάλλευση της μειωμένης φορολογίας των επιχειρήσεων.

Επιπλέον, οι νέες ξένες επιχειρήσεις μετέφεραν τεχνογνωσία, εμπειρία στη διοικητική διοίκηση, υψηλότερους μισθούς και απαιτούσαν αυξημένη παραγωγικότητα σε σχέση με τις εγχώριες επιχειρήσεις. Αυτή η κατάσταση οδήγησε την πολιτική ηγεσία, στο να λαμβάνει υπόψιν της τους διεθνείς μακροοικονομικούς παράγοντες, με σκοπό την επίτευξη οικονομικής σταθερότητας και ανάπτυξης στη χώρα.

Συμπερασματικά, στη Βουλγαρία την τελευταία εικοσαετία, έχει επέλθει μια σωρεία κοινωνικοπολιτικών αλλαγών, με σημαντικότερη αυτή του περιορισμού της γραφειοκρατίας, της μείωσης της διαφθοράς και του οργανωμένου εγκλήματος, με την εφαρμογή εθνικών στρατηγικών και μεταρρυθμίσεων, στη δημόσια διοίκηση και το δικαστικό σύστημα, καθώς και της ενίσχυσης της διεθνούς ανταγωνιστικότητας της χώρας. Η αμοιβαία οικονομική συνεργασία σε περιφερειακό επίπεδο, ανάμεσα στις χώρες της ΝΑ Ευρώπης, αποκτά ιδιαίτερη σημασία δεδομένου των προοπτικών ανάπτυξης που καταγράφουν οι χώρες της Ευρωζώνης, μετά τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Χρήζει αναγκαία βεβαίως, η ενδυνάμωση της εγχώριας ζήτησης από πλευράς αγαθών και υπηρεσιών, με τόνωση της εσωτερικής κατανάλωσης, μέσω της παροχής φορολογικών κινήτρων στους καταναλωτές, σε περιοχές και τομείς όπου η κυβέρνηση επιθυμεί να προσελκύσει ΑΞΕ.  Επομένως, ο κεντρικός πολιτικός σχεδιασμός θα πρέπει να ενθαρρύνει την προσέλκυση και ενσωμάτωση των ΑΞΕ μέσα στις μικρές τοπικές οικονομίες, με παράλληλη ενδυνάμωση των τοπικών κοινωνιών, την αναθέρμανση των εγχώριων επενδύσεων και τη συνεργασία ξένων και γηγενών επενδυτών. Καταλήγοντας, οι μεσοπρόθεσμες οικονομικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Στατιστικής Υπηρεσίας, υποδηλώνουν ότι η τάση αύξησης των Άμεσων Ξένων Επενδύσεων είναι πιθανόν να διατηρηθεί και να διογκωθεί στο μακροπρόθεσμο μέλλον.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Assia, H – Edward, M. (2006). Determinants of foreign direct investment in Bulgaria. Journal of Southern Europe and the Balkans. 8 (3), 343-362.
• Bitzenis, A. (2006). Determinants of Greek FDI Outflows in the Balkan Region: The Case of Greek Entrepreneurs in Bulgaria. Eastern European Economics. 6 (2), 233-264.
• Bitzenis, A. (2007). Determinants of Foreign Direct Investment: Evidence from Multinationals in the Post-crisis Era of Bulgaria in the Late 1990s. Southeast European and Black Sea Studies. 7 (1), 83–111.
• Borensztein, E. – De Gregorio, J. – Lee, J.-W. (1998). How Does Foreign Direct Investment Affect Economic Growth. Journal of International Economics. 4 (1), 111–147.
• Bruno, L – Cipollina, Μ. (2018). A meta-analysis of the indirect impact of foreign direct investment in old and new EU member states: Understanding productivity spillovers. The World Economy. 1 (41), 1342–1377.
• Carkovic, M. – Levine, R. (2002). Does Foreign Direct Investment Accelerate Economic Growth. Department of Business Finance. University of Minnesota. 9 (2), 157–191.
• Choe, J.I. (2003). Do Foreign Direct Investment and Gross Domestic Investment Promote Economic Growth. Review of Development Economics. 4 (3), 98–123.
• Cocriş, V – Stoica, O – Sârbu, M. (2017). Foreign Direct Investments and the Real Convergence. An Approach for Romania and Bulgaria. Acta Universitatis Danubius. 13 (4), 374-394.
• De Mello, L.R. (1997). Foreign Direct Investment in Developing Countries and Growth: A Selective Survey. The Journal of Development Studies. 2 (4), 144–160.
• De Mello, L.R. (1999). Foreign direct investment-led growth: evidence from time series and panel data. Oxford Economic Papers. 5 (2), 101–122.
• Enea, S – Gentimir, E. (2012). The economic and politic relations between Bulgaria and Germany. A short historical perspective. CES working papers. 4 (1), 44-59.
• Glaister. K – Atanasova. H. (2013). Foreign Direct Investment in Bulgaria: Patterns and Prospects. European Business Review. 98 (2), p. 122-127.
• IMF (2015) Bulgaria: 2015 Article IV Consultation Staff Report. Press Release and Statement by the Executive Director for Bulgaria. IMF Country Reports. 119/2015.
• Kahai S. (2004). Traditional and Non-Traditional Determinants of Foreign Direct Investment in Developing Countries. Journal of Applied Business Research, 20 (1), 43-50.
• Kenisarin M. and Speed P.A. (2008). Foreign direct investment in countries of the former Soviet Union: Relationship to governance, economic freedom and corruption perception. Communist and Post-Communist Studies. 41 (1), 301-316.
• La Porta, R. – Lopez-de-Silanes, F. – Shleifer, A. (2008). The economic consequences of legal origins, Journal of Economic Literature. 46 (2), 285–332.