Γράφει ο Γεώργιος Στέφος
Αναμφίβολα το Μακεδονικό ως μέρος του Ανατολικού Ζητήματος συνιστά ένα σύνθετο ζήτημα που μόνο στο άκουσμα του δημιουργεί προβλήματα κατανόησης. Προτού ξεκινήσει η ανάλυση του κρίνεται αναγκαία η διασαφήνιση του όρου Μακεδονία που εν πολλοίς προκαλεί σύγχυση. Ο όρος Μακεδονία χρησιμοποιείται για να περιγράψει τόσο το αρχαίο ελληνικό βασίλειο της Μακεδονίας όσο και τον γεωγραφικό χώρο της Τουρκίας στην Ευρώπη που απαρτίζονταν από τα βιλαέτια του Κοσσυφοπεδίου, του Μοναστηριού και της Θεσσαλονίκης. Η χρήση του όρου Μακεδονία για την περιοχή αυτή ανάγεται στην ευρωπαϊκή διπλωματία του 19ου αιώνα, η οποία εν τη απουσία σχετικής βιβλιογραφίας και ιστοριογραφικής ερευνάς για την περιοχή αυτή προέβη στην αυθαίρετη ονομασία Μακεδονία για τον χώρο των τριών βιλαετιών. Η πολυπλοκότητα του Μακεδονικού εντοπίζεται στο γεγονός πως κατά την διάρκεια του 19ου και τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα, ως Μακεδονικό Ζήτημα νοείτο ο ανταγωνισμός μεταξύ του ελληνικού, του βουλγαρικού και του σερβικού εθνικισμού με «μήλον της Έριδος» να αποτελεί ο Μακεδονικός χώρος με την ευρεία του έννοια. Στο διάστημα του Μεσοπολέμου το Μακεδονικό απέκτησε άλλη έννοια, επρόκειτο για ζήτημα που αφορούσε τις σχέσεις μεταξύ Βουλγαρίας και Σερβίας με την εμπλοκή της Ελλάδας να απουσιάζει. Στο διάστημα αυτό αμφισβητήθηκε η κυριαρχία της Σερβίας στα νεοαποκτηθέντα εδάφη που απέκτησε, χάριν της Συνθήκης του Βουκουρεστίου, εξαιτίας της έντονης παρουσίας του βουλγαρικού στοιχείου εκεί. Αργότερα με την λήξη του Β ΄παγκοσμίου πολέμου ως Μακεδονικό χαρακτηρίζεται η απόπειρα «εκμακεδονισμού» της Ομόσπονδης Δημοκρατίας της Μακεδονίας με στόχο αφενός την προαγωγή αλυτρωτικών επιδιώξεων από την Γιουγκοσλαβία στην ευρύτερη Μακεδονία που περιλάμβανε εδάφη και της Ελλάδας και της Βουλγαρίας και σε δεύτερη φάση την διάκριση μεταξύ των Σλάβων της «Μακεδονίας» με εκείνων της Βουλγαρίας για την αποτροπή εδαφικών διεκδικήσεων από την Βουλγαρία όπως άλλωστε συνέβη στο διάστημα του Μεσοπολέμου. Ο στόχος δηλαδή ήταν διττός!
Το Μακεδονικό στην πρώτη του διάσταση θεωρείται σε μεγάλο βαθμό απόρροια της ύπαρξης διαφορετικών πληθυσμιακών, θρησκευτικών και γλωσσικών στοιχείων στον μακεδονικό χώρο, εξαιτίας κυρίως της έντονης μετακίνησης πληθυσμών προς αυτόν κατά το παρελθόν, της ύπαρξης αντικρουόμενων συμφερόντων μεταξύ των εν δυνάμει διεκδικητών και της εμπλοκής πολλές φορές εξωβαλκανικών παραγόντων για την προώθηση των δικών τους γεωπολιτικών συμφερόντων όπως συνέβη άλλωστε με την πλέον γνωστή περίπτωση του ρωσικού παράγοντα. Όλα αυτά μαζί με την απουσία μιας διαβαλκανικής συσπείρωσης εναντίον του μεγάλου ασθενούς θα εντείνουν τον ανταγωνισμό στην περιοχή οδηγώντας στην όξυνση των πνευμάτων και πολλές φορές σε σύγκρουση.
Κύριο αντικείμενο διένεξης μεταξύ των τριών κύριων διεκδικητών της Μακεδονίας (Ελλάδας, Σερβίας και Βουλγαρίας)αποτέλεσε πρωτίστως η ταυτότητα του σλαβικού-σλαβόφωνου πληθυσμού. Ο πληθυσμός αυτός έως και τα μέσα του 19ου αιώνα οδηγούταν αναπόδραστα σε μια διαδικασία σταδιακού εξελληνισμού κυρίως λόγω της οικονομικής και πολιτιστικής παρουσίας του ελληνισμού στην ευρύτερη Μακεδονία. Καταλυτικός ήταν και ο ρόλος του Οικουμενικού Πατριαρχείου που εν πολλοίς λειτουργούσε ως αρωγός των ελληνικών συμφερόντων στην περιοχή. Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως η Ελλάδα έως και το 1870 διεκδικούσε in toto τη γεωγραφική Μακεδονία. Η κατάσταση αυτή θα ανακοπεί όταν ενεργοποιηθεί ο βουλγαρικός εθνικισμός ο οποίος καταγίνηκε στην προσπάθεια για σχηματισμό αυτοκέφαλης εκκλησίας στον ευρύτερο μακεδονικό χώρο-ήδη από τις αρχές τις δεκαετίας του 1860-τον οποίο διεκδικούσε με ισχυρά ερείσματα, κυρίως δε με την στήριξη της Ρωσίας η οποία επιθυμούσε την δημιουργία ενός κράτους δορυφόρου στην βαλκανική χερσόνησο για την διείσδυση της στο Αιγαίο και τα Βαλκάνια. Από την άλλη πλευρά η Σερβία διαγιγνώσκοντας την σταδιακή διαδικασία εξελληνισμού του σλάβικου στοιχείου στην Μακεδονία θα αποστείλει τον Στέφαν Βέρκοβιτς με άμεσο στόχο να αναστείλει τις διαδικασίες εξελληνισμού του σλαβικού πληθυσμού.
Έτσι λοιπόν η Βουλγαρία θα κατορθώσει το 1870 να δημιουργήσει με σουλτανικό φιρμάνι την δική της, αυτόνομη από το Πατριαρχείο εκκλησία. Στο σημείο αυτό πρέπει να αναφερθεί πως το δέκατο άρθρο της απόσχισης προέβλεπε πως σε περιοχές όπου τα 2/3 των κατοίκων της ήταν Βούλγαροι και κατόπιν επιθυμίας τους, η περιοχή θα υπαγόταν στην Εξαρχία. Το παρών άρθρο έδωσε την δυνατότητα στην Βουλγαρία να επεκτείνει σταδιακά την κυριαρχία της. Από το έτος 1870 που συνιστά εν πολλοίς το έτος ενάρξεως του Μακεδονικού Ζητήματος, η βουλγαρική πλευρά επιδόθηκε σε προπαγάνδα για τον προσηλυτισμό του πληθυσμού της ευρύτερης Μακεδονίας στην Εξαρχία. Ωστόσο θα ήταν εξόχως παράδοξο να ισχυριστούμε πως πρόκειται για ένα καταρχήν εκκλησιαστικό ζήτημα. Πίσω από την εκκλησιαστική διαπάλη μεταξύ Πατριαρχείου και Εξαρχίας-η οποία κατέληξε σε σχίσμα το 1872-υποκρύπτονταν η μελλοντική έκταση του βουλγαρικού κράτους καθώς η δικαιοδοσία της νεοσυσταθείσας βουλγαρικής εκκλησίας θα καθόριζε τα μελλοντικά σύνορα του.
Στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-1888, η ταχεία προέλαση της Ρωσίας προς την Κωνσταντινούπολη έπειτα από συνεχόμενες νίκες ανάγκασε την Οθωμανική Αυτοκρατορία να ζητήσει παύση πυρός. Η Ρωσία εκμεταλλευόμενη τη θέση ισχύος της επέβαλε στην αδύναμη Οθωμανική Αυτοκρατορία να αποδεχτεί την αυτονόμηση της Βουλγαρίας, η οποία κατέλαβε σχεδόν ολόκληρη την γεωγραφική Μακεδονία. Η συνθήκη του Αγίου Στεφάνου αποτέλεσε το επιστέγασμα της ρωσικής εμπλοκής στις βαλκανικές υποθέσεις για την προώθηση των συμφερόντων της, διατάραξε τις ήδη εύθραυστες ισορροπίες της περιοχής και όταν πλέον ακυρώθηκε εξαιτίας της επέμβασης των υπολοίπων δυνάμεων είχε ήδη τροφοδοτήσει τον βουλγαρικό μεγαλοϊδεατισμό, ο οποίος έκτοτε πληγωμένος και εμφορούμενος με μια μαξιμαλιστική διάθεση επιδόθηκε μόνος του στην υλοποίηση της Μεγάλης Βουλγαρίας. Πρώτο βήμα αποτέλεσε η πραξικοπηματική προσάρτηση της Ανατολικής Ρωμυλίας το 1885.
Κάτω από τις συνθήκες αυτές ιδρύθηκε το 1893 στην Θεσσαλονίκη από ευυπόληπτα άτομα της πνευματικής τάξης της Βουλγαρίας η Εσωτερική Μακεδονική-Θρακική Επαναστατική Οργάνωση γνωστή κυρίως ως VMRO.Ευθύς εξ αρχής στόχος της αποτέλεσε η αυτονόμηση του ευρύτερου μακεδονικού χώρου και σε δεύτερη φάση αν ευνοούσαν οι συνθήκης θα πραγματοποιείτο ένωση με την Βουλγαρία. Απεναντίας όμως το Ανώτατο Μακεδονικό Κομιτάτο που ιδρύθηκε το 1895 στη Σόφια είχε διαφορετικές επιδιώξεις. Καταρχάς φαίνεται πως στόχο είχε να ποδηγετήσει την οργάνωση της Θεσσαλονίκης κατευθύνοντας το ίδιο τις εξελίξεις. Προέτασσε και εκείνο την αυτονόμηση της Μακεδονίας με μόνη διαφορά την άμεση προσάρτηση της στην Βουλγαρία όπως συνέβη με την περίπτωση της Ανατολικής Ρωμυλίας. Εν ολίγοις γίνεται αντιληπτό πως υπήρχε συμφωνία προς τον στόχο όχι όμως προς τα μέσα. Η ίδρυση της VMRO στόχο είχε να ενισχύσει τις βουλγαρικές θέσεις στην ευρύτερη Μακεδονία. Αφενός είχε να αντιμετωπίσει την Σερβική επιρροή κυρίως στα βόρεια τμήματα και αφετέρου να θέσει όρια και να περιορίσει την δράση των Ελλήνων δασκάλων και κληρικών στα νότια και κεντρικά τμήματα της Μακεδονίας. Προς τα τέλη του 19ου αιώνα η VMRO άρχισε να αποπειράται να κυριαρχήσει στην Μακεδονία με βίαιο πολλές φορές τρόπο τόσο απέναντι στο ελληνικό στοιχείο όσο και στην οθωμανική διοίκηση. Το 1903 η VMRO αποφάσισε εξέγερση στην Μακεδονία με στόχο την διεθνοποίηση του Μακεδονικού Ζητήματος και την παροχή αυτονομίας. Αν και δεν κατόρθωσε να επιτύχει τους στόχους τους, εντούτοις προκάλεσες νέες εξελίξεις στο Μακεδονικό.
Η Ελλάδα αντέδρασε στις εξελίξεις αυτές με τον κατά κοινή ομολογία επιτυχή Μακεδονικό Αγώνα. Η Αθήνα προσπάθησε να ενισχύσει τις ελληνικές θέσεις στην Μακεδονία σε μια περίοδο που η βουλγαρική δράση μέσω των κομιτατζήδων ήταν ανελλιπής. Κύριος στόχος του Μακεδονικού Αγώνα φαίνεται να ήταν η αποτροπή επέκτασης της ισχύος του βουλγαρικού παράγοντα σε περιοχές που διεκδικούσε η Ελλάδα, ιδιαίτερα στο νότιο και κεντρικό τμήμα της ευρύτερης Μακεδονίας και προφανώς η προστασία του ελληνικού στοιχείου από το μένος των κομιτατζήδων. Επομένως η διατύπωση ότι μάλλον είχε αμυντικό και όχι επιθετικό χαρακτήρα δεν απέχει και πολύ από την αλήθεια. Αν και η πολιτική της Αθήνας αντέφασκε εκ των πραγμάτων στις επιδιώξεις των Μεγάλων Δυνάμεων-καθώς πλέον ήταν πρόδηλο πως μια ενδεχόμενη αποσταθεροποίηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας θα συνέβαλε στην ανατροπή του status quo της περιοχής το οποίο οι δυνάμεις επιθυμούσαν να κρατήσουν-η Αθήνα φαίνεται να ήταν προσανατολισμένη σε άλλη κατεύθυνση.
Καταλυτική χρονολογία για την εξέλιξη του Μακεδονικού Ζητήματος αποτέλεσε η Επανάσταση των Νεότουρκων(1908). Αρχικά αν και υποστηριζόταν η πλήρης ισότητα μεταξύ των υπηκόων της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας η ροή των γεγονότων θα καταδείξει πως κύριος σκοπός θα αποτελέσει ο «εκτουρκισμός» τους, με δυσμενείς συνέπειες σε όσους αρνούνταν να συμμορφωθούν στις νέες εξελίξεις. Υπό τις συνθήκες αυτές Σερβία και Βουλγαρία διαγιγνώσκοντας τον κίνδυνο για τους χριστιανικούς πληθυσμούς της Αυτοκρατορίας θα υπογράψουν Συνθήκη Συμμαχίας, στις αρχές του 1912 με παράλληλο καθορισμό εδαφών σε περίπτωση νίκης έναντι των Οθωμανών. Απέναντι σε όλα αυτά η Αθήνα θα επιχειρήσει σε πρώτη φάση την προσέγγιση με την Οθωμανική Αυτοκρατορία ως ανάχωμα απέναντι στον νεοσύστατο σλάβικο συνασπισμό. Οι συνθήκες ωστόσο δεν θα επιτρέψουν κάτι τέτοιο οδηγώντας την Αθήνα στην προσέγγιση με την Ρώμη. Όταν πλέον θα αποτύχουν και οι εκεί προσπάθειες του Βενιζέλου για εύρεση συμμάχου στην περιοχή τότε ο Κρητικός πολιτικός θα στραφεί προς την διαμορφούμενη βαλκανική συσπείρωση. Τα αποτελέσματα θα είναι ενθαρρυντικά και θα έχουν ως απότοκο την σύναψη Συνθήκης με την Βουλγαρία (16/29 Μαΐου 1912). Η απουσία καθορισμού μελλοντικών εδαφών ήταν επιβεβλημένη καθώς οποιαδήποτε νύξη σε αυτά ήταν αρκετή-λόγω της ύπαρξης διαφορετικών συμφερόντων-να αποβεί καταστροφική για την έστω και πρόσκαιρη σύγκλιση Αθήνας-Σόφιας. Ωστόσο η αναφορά σε κοινή δράση σε περίπτωση επίθεσης από τους Οθωμανούς σε οποιοδήποτε μέρος, προδίκαζε τα μελλούμενα. Ήταν πλέον κάτι παραπάνω από ορατός ο βαλκανικός συνασπισμός έναντι των Οθωμανών.
Στις 8 Οκτώβριου 1912 και παρά τις προσπάθειες των Μεγάλων Δυνάμεων για την αποτροπή οποιασδήποτε σύγκρουσης στα Βαλκάνια, το Μαυροβούνιο και λίγες μέρες αργότερα τα υπόλοιπα κράτη θα κηρύξουν τον πόλεμο στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι Βαλκάνιοι λαοί θα κατορθώσουν από κοινού να συντρίψουν τον μεγάλο ασθενή. Ήταν πλέον φανερή μια μελλοντική διανομή των εδαφών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας στην Ευρώπη. Στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου, η οποία έληξε στις 30 Μαΐου 1913, επικυρώθηκε η πλήρης υποχώρηση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας από τα Βαλκάνια δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας. Η απουσία όμως ενός επακριβούς καθορισμού των συνόρων μεταξύ των Βαλκανικών κρατών στην Συνδιάσκεψη του Λονδίνου θα αποτελέσει την αιτία ώστε κάθε πλευρά να προβάλει τις δικές τις διεκδικήσεις στην περιοχή. Η Σόφια θεωρούσε πως έπρεπε να λάβει το μεγαλύτερο μέρος των πρώην οθωμανικών κτήσεων στην Ευρώπη καθώς είχε σηκώσει το μεγαλύτερο βάρος κατά την διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου. Ωστόσο αυτή η στάση προσέκρουε στα συμφέροντα της Ελλάδα και της Σερβίας, καθώς αποδοχή των Βουλγαρικών θέσεων σήμαινε πως τα δύο κράτη θα έπρεπε να αποσυρθούν από εδάφη που διεκδικούσαν προ του πολέμου και τα είχαν απελευθερώσει κατά την διάρκεια αυτού. Υπό τις συνθήκες αυτές Ελλάδα και Σερβία θα υπογράψουν Αμυντική Συμφωνία, φοβούμενες τον Βουλγαρικό παράγοντα. Ο οποίος λίγο αργότερα επιτέθηκε απρόκλητα έναντι των δύο πρώην συμμάχων του. Το αποτέλεσμα της στάσης αυτής της Βουλγαρίας θα οδηγήσει λίγο αργότερα στην ήττα της. Οι περιστάσεις ανάγκασαν την Βουλγαρία να ζητήσει την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων ώστε να αποτραπούν τα χειρότερα. Με την συνθήκη του Βουκουρεστίου 28 Ιουλίου/10 Αυγούστου 1913 η Ελλάδα θα λάβει το 51% του Μακεδονικού χώρου. Η Σερβία το 38% η Βουλγαρία το 10% και η Αλβανία ένα μικρό ποσοστό.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ-ΠΗΓΕΣ
Πολιτική και διπλωματία της ελληνικής εθνικής ολοκλήρωσης, Αντώνης Κλάψης,2019,Πεδίο
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΞΩΤΕΡΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ 1830-1981,Κωνσταντινος Σβολόπουλος,2019,ΕΣΤΙΑ
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ(Παρελθόν και Παρόν),Γ.Νικολουδης,2015,Ηροδοτος
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ, Κωνσταντίνος Βακαλόπουλος, ΠΑΡΑΤΗΡΗΣ 1993
Οι μεταλλάξεις του Μακεδονικού, Σπυρίδων Σφέτας,Σιδέρης,2018
ΤΟ ΜΑΚΕΔΟΝΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 1878-2018,Αλέξης Ηρακλειδη,ΘΕΜΕΛΙΟ,2019
ΤΑ ΒΑΛΚΑΝΙΑ-ΑΠΟ ΤΟ 1453 ΚΑΙ ΜΕΤΑ- ΣΤΑΥΡΙΑΝΟΣ ΛΕΥΤΕΡΗΣ,ΒΑΝΙΑΣ 2007
Πηγή εικόνας:https://slpress.gr/idees/oi-xartes-pou-orisan-ti-geografiki- makedonia/attachment/ethnic_map_of_balkans_-_german_1882/