Γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Στον παλμό των εξελίξεων στην ενεργειακή αγορά, γίνεται λόγος ολοένα και περισσότερο για μία πολύ δημοφιλή και προσφιλή πηγή ενέργειας, η οποία έχει χαρακτηριστεί ως «Πράσινη Ενέργεια». Πρόκειται για τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), οι οποίες είναι φιλικές προς το περιβάλλον χωρίς να το επιβαρύνουν με απόβλητα και ρύπους, όπως γίνεται με τις λοιπές πηγές ενέργειας, όπως λ.χ. τα ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, βενζίνη κ.λπ.). Η στροφή της διεθνούς κοινότητας προς την υιοθέτηση των ΑΠΕ εκκινεί από τη Διακήρυξη του Ρίο, έργο της τελευταίας συνδιάσκεψης του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) για την Ανάπτυξη, στο Ρίο ντε Τζανέιρο, το 2012, γνωστή και ως Ριο+20 (1992) υπηρετώντας τον 7ο Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης για «Καθαρή Ενέργεια για Όλους» της Ατζέντα 2030. Οι ΑΠΕ διακρίνονται σε μετρήσιμες-ελεγχόμενες (υδροηλεκτρική ενέργεια και βιομάζα) και μη μετρήσιμες (ηλιακή και αιολική ενέργεια).
Ως μέλος της διεθνούς κοινότητας, η Ελλάδα δεν έχει μείνει αμέτοχη στην εισαγωγή των ΑΠΕ στο ενεργειακό της μείγμα —αν ληφθεί υπόψιν και το πρόσφορο κλίμα και η γεωγραφική θέση της—, κάτι που αντανακλάται από την πληθώρα των νομοθετικών και ρυθμιστικών πρωτοβουλιών για τη σταδιακή και αύξουσα υιοθέτηση των ΑΠΕ στο ενεργειακό της χαρτοφυλάκιο. Σκοπός του παρόντος εγχειρήματος είναι η πληρέστερη και ευσύνοπτη καταγραφή των μέτρων και των ρυθμιστικών-νομοθετικών ενεργειών της Ελλάδος στην πορεία για την υιοθέτηση των ΑΠΕ στο ενεργειακό της μείγμα.
Σημείο εκκίνησης αποτελεί ο Νόμος 1559/1985 (ΦΕΚ Α’ 135/25.7.1985) σύμφωνα με τον οποίο η Δημόσια Επιχείρηση Ηλεκτρισμού (ΔΕΗ) αποκτά στο χαρτοφυλάκιο της τη δυνατότητα παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ, ιδίως την αιολική και ηλιακή ενέργεια, και τη βιομάζα, ενώ γίνεται λόγος και για εκμετάλλευση της γεωθερμίας (άρθρο 1 και 3). Αξιοσημείωτη είναι και η κύρωση του Νόμου 1650/1986 (ΦΕΚ Α’ 160/16.10.1986) για την προστασία του περιβάλλοντος και της ανθρώπινης υγείας, βάσει του οποίου στον ορισμό της ρύπανσης κατατάσσονται «άλλες μορφές ενέργειας» (άρθρο 2), υποδηλώνοντας εκείνες που δεν ανήκουν στην κατηγορία της «Καθαρής Ενέργειας», όπως τα ορυκτά καύσιμα (βενζίνη, πετρέλαιο, ντίζελ). Έτι περαιτέρω, στο κείμενο του νόμου γίνεται λόγος για «διασφάλιση της δυνατότητας ανανέωσης φυσικών πόρων και (η) ορθολογική αξιοποίηση των μη ανανεώσιμων ή σπάνιων σε σχέση με τις τωρινές και τις μελλοντικές ανάγκες και με κριτήρια την προστασία του περιβάλλοντος (Άρθρο 1 παρ. 2 περ. δ)».
Συνεχίζοντας, ο Έλληνας νομοθέτης προχωρώντας στην ευρύτερη υιοθέτηση ενός ρυθμιστικού πλαισίου για την εδραίωση των ΑΠΕ εκδίδει τον Νόμο 2244/1994 (ΦΕΚ Α’ 168/7.10.1994). Ορισμένα κύρια σημεία, τα οποία αναδεικνύουν τη σημασία και το περιεχόμενο των ρυθμίσεων του εν λόγω Νόμου, αξίζει να αναφερθούν. Αρχικά, θεσμοθετείται για πρώτη φορά το καθεστώς του Ανεξάρτητου Παραγωγού (Independent Power Producer), ο οποίος πουλά την παραγόμενη ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ αποκλειστικά στη ΔΕΗ, και του Αυτοπαραγωγού (Self Producer), ο οποίος δύναται να τη χρησιμοποιήσει για ίδια κατανάλωση και κάλυψη των δικών του αναγκών (Άρθρο 1 παρ. 2). Ο Ανεξάρτητος Παραγωγός και ο Αυτοπαραγωγός συνάπτουν Σύμβαση Πώλησης Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΣΠΗΕ) με τη ΔΕΗ 10ετούς διάρκειας με δυνατότητα παράτασης, ενώ απαγορεύεται να πουλήσει σε τρίτους (Άρθρο 2 παρ. 1), καθώς η ΔΕΗ διαθέτει την αποκλειστική αρμοδιότητα στην παραγωγή, μεταφορά και διανομή ηλεκτρικής ενέργειας στους καταναλωτές (Άρθρο 1 παρ. 1α). Η διαφορά έγκειται στο ότι ο Ανεξάρτητος Παραγωγός πουλάει όλη την παραγόμενη ενέργεια, ενώ ο Αυτοπαραγωγός το πλεόνασμα αυτής, αφού καλύψει τις ίδιες ανάγκες του (Αρθρο 2 παρ. 2). Εν ολίγοις, με την έκδοση του παρόντος νόμου, έγινε η πρώτη ουσιαστική πρόοδος για την διά νόμου ιδιωτικοποίηση ενέργειας, αφού πλέον επιτρέπεται σε ιδιώτες να παράγουν ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ και να την πουλούν είτε εν όλω είτε εν μέρει (το πλεόνασμα) στη ΔΕΗ ως αποκλειστικά αρμόδια για την αγορά της ενέργειας αυτής.
Εν συνεχεία, η διεύρυνση της παρουσίας των ΑΠΕ στην ελληνική αγορά ενέργειας ρυθμίζεται με την έκδοση του Νόμου 2773/1999 (ΦΕΚ Α’ 286/22.12.1999). Υπενθυμίζεται ότι ήδη από το 1996 η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μέσω των ενεργειακών ρυθμιστικών πακέτων βρίσκεται σε τροχιά απελευθέρωσης της αγοράς ενέργειας, ιδίως της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας (Οδηγία 96/62/ΕΚ). Προκειμένου να εναρμονιστεί η ελληνική έννομη τάξη με το πρώτο ενεργειακό πακέτο και να ενσωματώσει την Οδηγία 96/62/ΕΚ, ψήφισε και εξέδωσε τον ανωτέρω εθνικό Νόμο με τον οποίο οι ΑΠΕ αποτελούν σημαντικό κομμάτι της απελευθέρωσης της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ παράλληλα γίνεται η αποδεσμοποίηση (unbundling) του διαχειριστή μεταφοράς (transmission operator). Η συνεισφορά του ανωτέρω Νόμου στη ρύθμιση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και την ενίσχυση της υιοθέτησης των ΑΠΕ διαρθρώνεται στις εξής πρωτοβουλίες όπως αυτές έχουν δημοσιευθεί στον ιστότοπο της Ρυθμιστικής Αρχής Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων (ΡΑΑΕΥ, πρώην ΡΑΕ): «α) τη σύσταση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ) ως ανεξάρτητης και αυτοτελούς διοικητικής αρχής που εποπτεύεται από τον Υπουργό Ανάπτυξης και τις αρμοδιότητές της, β) τη σύσταση του Διαχειριστή του Ηλεκτρικού Συστήματος που θα εποπτεύεται από την ΡΑΕ, γ) την απελευθέρωση της παραγωγής και εκμετάλλευσης ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ΑΠΕ, Συμπαραγωγή αλλά και από συμβατικά καύσιμα, και δ) τη μετατροπή της ΔΕΗ σε Ανώνυμη Εταιρεία».
Προχωρώντας την παρούσα ανάλυση αξίζει να γίνει ιδιαίτερη μνεία στο διάστημα 2006-2009, οπότε και λαμβάνει χώρα η σταδιακή εδραίωση της σταθερής εγγυημένης τιμής (feed in tariff). Το σύστημα σταθερής τιμής αποτελεί μια πολιτική ενεργειακού εφοδιασμού που επικεντρώνεται στη στήριξη της ανάπτυξης νέων έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, προσφέροντας μακροπρόθεσμες συμφωνίες αγοράς για την πώληση ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ. Αποζημίωση ανεξαρτήτως των τιμών ενέργειας και χαμηλό επενδυτικό ρίσκο για τους επενδυτές έργων ΑΠΕ είναι μερικά από τα οφέλη τα οποία προσέφερε το εν λόγω σύστημα στην αγορά και τα έργα ΑΠΕ.
Με τον Νόμο 3468/2006 (ΦΕΚ Α 129/27.06.2006), ο Έλληνας νομοθέτης ενσωμάτωσε την Οδηγία 2001/77/ΕΚ για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, η οποία αντικαταστάθηκε από την Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, η οποία κατάργησε τις Οδηγίες 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ. Ο εν λόγω νόμος εισήγαγε ορισμένες καινοτομίες. Πρωτίστως, έθεσε ως εθνικό στόχο οι ΑΠΕ να αποτελούν το 20,1% της καθαρής εγχώριας κατανάλωσης ενέργειας έως το 2010. Επίσης, θέσπισε τη δυνατότητα προκαθορισμένης αποζημίωσης για την πωληθείσα ηλεκτρική ενέργεια από έργα ΑΠΕ με το σύστημα σταθερής εγγυημένης τιμής (feed in tariff). Ιδιαζούσης σημασίας αποτέλεσε η θεσμοθέτηση των Συμβάσεων Πώλησης Ηλεκτρικής Ενέργειας (ΣΠΗΕ) οι οποίες μέσω κανονιστικών διατάξεων έχουν ισχύ για 20 χρόνια.
Συνεπικουρώντας την υιοθέτηση και ενίσχυση των έργων ΑΠΕ, ο Έλληνας νομοθετης εξέδωσε τον Νόμο 3734/2009 (ΦΕΚ Α’8 28.1.2009) και το Προεδρικό Διάταγμα 1079/2009 (ΦΕΚ Β’1079 4.6.2009), μέσω των οποίων o προμηθευτής ενέργειας μετρά την ηλεκτρική ενέργεια που εξάγεται στο δίκτυο και αποστέλλει λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος στους διαχειριστές των φωτοβολταϊκών εγκαταστάσεων, ρύθμιση που αφορά ιδιώτες, μικρές επιχειρήσεις και δημόσιους φορείς. Τέλος, προκειμένου να ενσωματώθει η Οδηγία 2009/28/ΕΚ για την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ, εκδίδεται ο Νόμος 3851/2010 (ΦΕΚ Α΄85/4.6.2010). Μέσω των οικείων διατάξεων, ο εν λόγω Νόμος αύξησε τον εθνικό στόχο των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα της Ελλάδος σε ποσοστό 20% στην τελική κατανάλωση και σε ποσοστό 40% για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας (Άρθρο 1 παρ. 3 περ. α και β). Προς επίρρωση τούτου, θεσπίστηκε αρμόδια Υπηρεσία Διευκόλυνσης Επενδύσεων έργων ΑΠΕ, ώστε να λειτουργεί σαν Υπηρεσία μίας Στάσης (one-stop-shop) του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας (ΥΠΕΝ), διευκολύνοντας τις επενδύσεις σε έργα ΑΠΕ, και μειώνοντας, παράλληλα, την αδειοδοτική διαδικασία από 3-5 χρόνια σε 8-10 μήνες. Εν ολίγοις, το σύστημα σταθερής εγγυημένης τιμής, το οποίο κρίθηκε από την αντίστοιχη γερμανική ΡΑΕ, το 2012, ως το πλέον αποδοτικό για την περίοδο εκείνη, από κοινού με τη διευκόλυνση των επενδύσεων σε έργα ΑΠΕ, οδήγησαν στην αύξηση των ΑΠΕ στην Ελλάδα από το 2010 και έπειτα.
Κομβικό διάστημα για την ενίσχυση και την περαιτέρω εδραίωση των ΑΠΕ στην ελληνική αγορά ενέργειας υπήρξε το διάστημα 2011-2014. Με τον Νόμο 4001/2011 (ΦΕΚ Α 179/22.8.2011), θεσπίστηκε ο Ειδικός Λογαριασμός ΑΠΕ και ΣΥΘΗΑ (ΕΛΑΠΕ) (άρθρο 143 παρ. 3β), του οποίου τα έσοδα προέρχονται από το εμπόριο δικαιωμάτων εκπομπών αερίων διοξειδίου του άνθρακα (EU Allowances-EUAs). O ΕΛΑΠΕ εμπίπτει στη διαχειριστική αρμοδιότητα του Διαχειριστή ΑΠΕ και Εγγυήσεων Προέλευσης Α.Ε. (ΔΑΠΕΕΠ Α.Ε.). Σύμφωνα με τον ιστότοπο του ΔΑΠΕΕΠ: «Ο ΕΛΑΠΕ χωρίζεται λογιστικά σε δύο Υπολογαριασμούς: (α) τον Υπολογαριασμό Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και (β) τον Υπολογαριασμό Ενισχύσεων. Τα έσοδα του Ειδικού Λογαριασμού ΑΠΕ & ΣΗΘΥΑ Διασυνδεδεμένου Συστήματος και Δικτύου χαρακτηρίζονται ως Έσοδα Αγοράς Ηλεκτρικής Ενέργειας και ως Έσοδα Ενισχύσεων αντίστοιχα.». Τα έσοδα αυτά χρησιμοποιούνται για τις αποζημιώσεις των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ. Πεδίο έντονης αντιπαράθεσης υπήρξε ο Νόμος 4254/2014 (Νόμος “New Deal”), με τις διατάξεις του οποίου είχαν μειωθεί οι τιμές της ταρίφας, σύμφωνα με τις οποίες πληρώνονταν οι παραγωγοί ηλεκτρικής ενέργειας. Η μείωση των τιμών έγινε με σκοπό τον ισοσκελισμό του ΕΛΑΠΕ, ο οποίος την περίοδο 2012-2014 ήταν αρκετά ελλειμματικός, μέτρο το οποίο συνοδεύθηκε και από την επιβολή εφάπαξ έκτακτης εισφοράς αλληλεγγύης στους παραγωγούς ΑΠΕ, ιδίως φωτοβολταϊκών, σε ποσοστό 30% επί του τζίρου. Στην κρινόμενη περίπτωση και κατόπιν πληθώρας προσφυγών, το Συμβούλιο της Επικρατείας (ΣτΕ) είχε δικαιώσει το Δημόσιο.
Καινοτομία για την αγορά των ΑΠΕ στην Ελλάδα αποτέλεσε η απόφαση του ΥΠΕΝ (Αριθμ. ΑΠΕΗΛ/Α/Φ1/οικ. 24461) το έτος 2014, αναφορικά με την «Εγκατάσταση μονάδων ΑΠΕ από αυτοπαραγωγούς με συμψηφισμό ενέργειας κατ’ εφαρμογή του άρθρου 14Α του Ν. 3468/2006» και η απόφαση του ΥΠΕΝ (Αριθμ. ΑΠΕΗΛ/Α/Φ1/ οικ.175067), το έτος 2017, αναφορικά με την «Εγκατάσταση φωτοβολταϊκών σταθμών από αυτοπαραγωγούς με εφαρμογή ενεργειακού συμψηφισμού ή εικονικού ενεργειακού συμψηφισμού σύμφωνα με το άρθρου 14Α του Ν. 3468/2006, όπως ισχύει». Επί της ουσίας, όπως αναφέρθηκε ανωτέρω, ο αυτοπαραγωγός έχει τη δυνατότητα να εγκαταστήσει μια μονάδα ΑΠΕ —ο λόγος γίνεται κυρίως για τα φωτοβολταϊκά— για να παράγει τη δική του ηλεκτρική ενέργεια την οποία θα καταναλώνει για τις δικές του ανάγκες, ενώ το πλεόνασμα αυτής θα το διαθέτει στο δίκτυο, το οποίο θα του πιστώνεται στον λογαριασμό ρεύματος. Η πίστωση αυτή γίνεται κατόπιν εκκαθάρισης του λογαριασμού και αφού γίνει ο απαιτούμενος συμψηφισμός της εγχυθείσας από την απορροφηθείσα ενέργεια (άρθρο 4 παρ. 1α). Το σύστημα αυτό, γνωστό και ως “net metering”, αναθεωρήθηκε και πλαισιώθηκε με τον Νόμο 4513/2018 για τις ενεργειακές κοινότητες.
Αξιοσημείωτη στήριξη των έργων και επενδύσεων ΑΠΕ αποτέλεσε η ψήφιση και έκδοση του Νόμου 4414/2016 (ΦΕΚ Α’ 149/09.08.2016), σύμφωνα με τον οποίο εισήχθη το νέο σύστημα κυμαινόμενης τιμής (Feed in Premium) και των διαγωνιστικών διαδικασιών για την ανάθεση έργων ΑΠΕ, οι οποίες κατεστάθησαν υποχρεωτικές (άρθρο 7). Σημειωτέον δε ότι το 2022, στο 3ο τρίμηνο, δημοπρατήθηκαν 1000 MW στο πλαίσιο αιολικών και ηλιακών έργων. Εν ολίγοις, τα έργα ΑΠΕ λαμβάνουν ένα μεταβλητό (κλιμακούμενο) ασφάλιστρο, επιπλέον των εσόδων τους από την αγορά. Το ασφάλιστρο υπολογίζεται σε μηνιαία βάση, με βάση μια τιμή που καθορίζεται εκ των προτέρων μέσω δημοπρασίας (Αξία Αναφοράς, ΑΑ). Η τιμή αναφοράς έχει διττό σκοπό. Αφενός, όταν η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας (στην αγορά) είναι χαμηλότερη από την τιμή αναφοράς που καθορίζεται στη δημοπρασία, το κράτος καταβάλλει στον παραγωγό ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές τη διαφορά μεταξύ της πραγματικής τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας και της τιμής αναφοράς. Αφετέρου, σε περίπτωση που η τιμή της ηλεκτρικής ενέργειας είναι υψηλότερη από την τιμή αναφοράς, ο παραγωγός ηλεκτρικής ενέργειας καταβάλλει στο κράτος τη διαφορά μεταξύ της πραγματικής τιμής της ηλεκτρικής ενέργειας και της τιμής αναφοράς.
Εν συνεχεία, με τον Νόμο 4643/2019 (ΦΕΚ 193 Α’), πλαισιώθηκε πιο ολοκληρωμένα η λειτουργία και η συμμετοχή των παραγωγών ηλεκτρικής ενέργειας από σταθμούς ΑΠΕ, αφού δίνεται η δυνατότητα της απευθείας συμμετοχής των τελευταίων στην χονδρεμπορική αγορά ενέργειας (Άρθρο 12Α Ν. 4414/2016). Η δυνατότητα αυτή ήρθε ως επακόλουθο της ευρύτερης προσπάθειας του Έλληνα νομοθέτη να εναρμονίσει την ελληνική έννομη τάξη με τον Κανονισμό 1227/2011 της ΕΕ αναφορικά με την ακεραιότητα και τη διαφάνεια στη χονδρεμπορική αγορά ενέργειας (REMIT). Μέσω των διατάξεων του εν λόγω νόμου, οι παραγωγοί συμμετέχουν στη χονδρεμπορική αγορά χωρίς λειτουργική ενίσχυση, αμειβόμενοι από τους διαθέσιμους πόρους των ήδη υφιστάμενων μηχανισμών. Κομβικής σημασίας νομοθετική πρωτοβουλία αποτέλεσε η ψήφιση του Νόμου 4685/2020, ο οποίος εκτός του έντονου περιβαλλοντικού του χαρακτήρα —αφού απλοποιεί τις περιβαλλοντικές αδειοδοτήσεις—, θέσπισε στις οικείες διατάξεις την απλοποίηση και σύντμηση των αδειοδοτήσεων σε έργα και επενδύσεις ΑΠΕ και Συμπαραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας Υψηλής Απόδοσης (ΣΗΘΥΑ) Α’ φάσης, ενσωματώνοντας τις Οδηγίες 2018/844 (άρθρο 16) και 2019/692 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου.
Το ανωτέρω νομοθετικό και ρυθμιστικό πλαίσιο συνεπληρώθη από τις διατάξεις των τροποποιήσεων που επέφερε ο Νόμος 4951/2022 ο οποίος κατέτεινε στον εκσυγχρονισμό των αδειοδοτήσεων για την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και στην επιτάχυνση και την ψηφιοποίηση των αδειοδοτήσεων για έργα ΑΠΕ και Συμπαραγωγής Ηλεκτρικής Ενέργειας Υψηλής Απόδοσης (ΣΗΘΥΑ) Β’ Φάσης. Επιπλέον, τα έργα και οι σταθμοί ΑΠΕ λογίζονται ως έργα δημόσιας ωφέλειας (Άρθρο 11 Ν. 4951/2022). Προς επίρρωση τούτου, με τον Νόμο αυτόν, η ελληνική έννομη τάξη εναρμονίστηκε με τον Κανονισμό (ΕΕ) 2022/2577 του Συμβουλίου, της 22ας Δεκεμβρίου 2022, σχετικά με τη θέσπιση πλαισίου για την επιτάχυνση της ανάπτυξης ανανεώσιμης ενέργειας. Η γενικότερη τάση και πολιτική της ΕΕ και κατ’ επέκταση της Ελλάδος ήταν η επιτάχυνση και η ενδυνάμωση της παρουσίας των έργων ΑΠΕ μέσω της απλοποίησης των αδειοδοτήσεων ως μέτρο της ευρύτερης ευρωπαϊκής πρωτοβουλίας και πολιτικής του REPowerEU (Μάιος 2022) για την αντιμετώπιση της ενεργειακής κρίσης από τον πόλεμο της Ρωσίας στην Ουκρανία και την εν γένει προσπάθεια απεξάρτησης από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα.
Προτού γίνει αναφορά στις πλέον πρόσφατες εξελίξεις αναφορικά με την υιοθέτηση των ΑΠΕ από την ελληνική αγορά ενέργειας, αξίζει να γίνει μνεία στη δέσμη μέτρων για την πράσινη μετάβαση, γνωστή και ως δέσμη “Fit for 55 (F455)”. Με τη νέα δέσμη μέτρων, θεσπίζεται μεγαλύτερο ποσοστό ως στόχος για τη συμμετοχή και χρήση των ΑΠΕ στο ενεργειακό μείγμα από τουλάχιστον 32%, όπως προβλεπόταν στην Οδηγία του 2018, σε τουλάχιστον 42,5% με δυνατότητα αύξησης +2,5% έως το 2030. Στόχο αποτελεί η μείωση των εκπομπών αερίων CO2 της τάξεως του 55%. Στο χαρτοφυλάκιο των ΑΠΕ πλέον συμπεριλαμβάνονται συλλήβδην: η αιολική ενέργεια, τα ανανεώσιμα απόβλητα, τα βιοκαύσιμα, οι αντλίες θερμότητας, η υδροηλεκτρική ενέργεια, η ηλιακή ενέργεια, η παλιρροϊκή και η γεωθερμική ενέργεια. Η Ελλάδα έχει θέσει ως στόχο, στο πρόσφατο Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ), το μερίδιο των ΑΠΕ στο σύνολο της ακαθάριστης ενεργειακής κατανάλωσης για το 2030 να φτάσει από το 35% στο 44%, ενώ για το μερίδιο συμμετοχής των μονάδων παραγωγής από ΑΠΕ στην ακαθάριστη κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας να αυξηθεί από το 61% στο 80% για το 2030 και στο 91% το 2035. Σημειωτέον δε ότι ήδη στην Ελλάδα είναι εγκατεστημένα πάνω από 11,5 GW από ΑΠΕ, εκ των οποίων τα 5GW ήδη διασυνδεδεμένα στο δίκτυο του ΑΔΜΗΕ.
Στις πλέον πρόσφατες νομοθετικές και ρυθμιστικές πολιτικές, εμπίπτει η ψήφιση του Ν. 4964/2022 (ΦΕΚ Α’ 150 30.07.2022) αναφορικά με την ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικών πάρκων (ΥΑΠ) (Κεφάλαιο Η’), ο οποίος συνεπικουρεί την εθνική στρατηγική για την ενεργειακή μετάβαση με αναμενόμενη εγκατάσταση 1,9 GW έως το 2030. Η ανάπτυξη υπεράκτιων αιολικων πάρκων θα γίνεται σε περιοχές εκτός περιοχών “Natura 2000” και η άδεια αυτών θα χορηγείται με Προεδρικό Διάταγμα (Άρθρο 68 παρ. 6). Έτι περαιτέρω, η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας απέκτησε μεγαλύτερο χαρτοφυλάκιο αρμοδιοτήτων προσθέτοντας τα απόβλητα και τα ύδατα και μετονομάστηκε σε Ρυθμιστική Αρχή Αποβλήτων, Ενέργειας και Υδάτων, ενώ ρυθμίστηκαν επιμέρους θέματα για τις ενεργειακές κοινότητες και τους αυτοπαραγωγούς. Ο εν λόγω νόμος τροποποιήθηκε όλως προσφάτως με τον Νόμο 5069/2023, ο οποίος εισήγαγε διατάξεις για τη δέσμευση από τον Διαχειριστή του Συστήματος ηλεκτρικού χώρου για τη σύνδεση στα τμήματα του ΕΣΜΗΕ για έργα ΥΑΠ ισχύος τουλάχιστον 2.000MW, ενώ δόθηκαν παρατάσεις για την υλοποίηση έργων ΑΠΕ στις πληγείσες περιοχές από την κακοκαιρία “Daniel” και “Elias”.
Προς επίρρωση των όσων εκτέθηκαν ανωτέρω, αξίζει να επισημανθούν ορισμένα σημεία και ορόσημα της ελληνικής πολιτικής για τις ΑΠΕ. Αρχικά, οι στόχοι της Ελλάδος για το 2020 επετεύχθησαν και ξεπεράστηκαν, ιδίως στην ακαθάριστη τελική κατανάλωση ενέργειας, στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και στη θέρμανση και ψύξη, δημιουργώντας αισιόδοξο πεδίο για την πολιτική που ακολουθήθηκε έως το 2020. Ωστόσο, δεν κατόρθωσε να επιτύχει σε ανάλογο ποσοστό στη μείωση της ενεργειακής ζήτησης, κυρίως εξαιτίας της πανδημίας της COVID-19 και της οικονομικής αναταραχής που ακολουθήσε. Συγκεκριμένα, το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ από το 2016 έως το 2021 έφτασε το ποσοστό 40%, σύμφωνα με τα στοιχεία της IRENA (Γράφημα 1).
Πηγή: IRENA, 2023
Συνεκδοχικά, μέσω των ανωτέρω ρυθμιστικών και νομοθετικών πρωτοβουλιών και μέτρων, η ελληνική ενεργειακή πολιτική για τις ΑΠΕ, παρά τις δυστοκίες της οικονομικής κρίσης, της πανδημίας και της ιδιαιτερότητας των ΑΠΕ ως πηγών ενέργειας, κατάφερε αρκετά σημαντικά βήματα και έθεσε δυναμικούς εθνικούς στόχους έως το 2030. Το διάστημα 2011-2021 η ηλεκτρική ενέργεια από ΑΠΕ αυξήθηκε από 8,1 TWh σε 22 TWh (Γράφημα 2). Με τη χρήση των ΑΠΕ, η Ελλάδα κατάφερε για το 2021 να μειώσει τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα κατά 0,88 εκατ. τόνους κατά κεφαλή. Κατά γενική ομολογία, η Ελλάδα εστιάζει στις εξής μορφές ΑΠΕ: ηλιακή ενέργεια, αιολική ενέργεια, υδροηλεκτρική, βιομάζα και βιοκαύσιμα. Για την επίτευξη των στόχων έως το 2030, η Ελλάδα στοχεύει να αναπτύξει την ηλιοθερμική θέρμανση, να αυξήσει το μερίδιο των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, να αναπτύξει τις αντλίες θερμότητας και να επεκτείνει τη χρήση βιοκαυσίμων για τις μεταφορές, ιδίως των προηγμένων βιοκαυσίμων. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ο μήνας Οκτώβριος του έτους 2022, οπότε για πρώτη φορά η Ελλάδα κάλυψε την ενεργειακή ζήτηση από 100% ΑΠΕ για πέντε συνεχόμενες ώρες.
Ολοκληρώνοντας την παρούσα ανάλυση και σταχυολογώντας τα όσα εκτέθηκαν ανωτέρω, εξάγονται ορισμένα συμπεράσματα και σκέψεις για την πορεία της υιοθέτησης των ΑΠΕ από την ελληνική αγορά ενέργειας. Προσανατολισμένη στην επίτευξη των στόχων έως το 2030 και την εναρμόνιση με τη δέσμη μέτρων “Fit for 55”, η ελληνική ενεργειακή πολιτική και η ρύθμιση της αγοράς εστιάζουν στην ανάπτυξη των επενδύσεων ΑΠΕ, μέσω της ψηφιοποίησης, της απλοποίησης και της σύντμησης των διαδικασιών των αδειοδοτήσεων, επικεντρώνονται στην υιοθέτηση μέτρων για την περιβαλλοντική προστασία, στοχεύουν στη μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και επιδιώκουν μέσα από το ΕΣΕΚ να καταστήσουν την Ελλάδα ενεργό κράτος στην πράσινη μετάβαση και την εναρμόνιση με τους ευρωπαϊκούς στόχους για την κλιματική ουδετερότητα.
Πηγές
Consilium (2022). REPowerEU: Συμφωνία στο Συμβούλιο για κανόνες ταχύτερης αδειοδότησης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/12/19/repowereu-council-agrees-on-accelerated-permitting-rules-for-renewables/
Consilium (2022). Συμβούλιο: Τυπική έκδοση κανονισμού για την επιτάχυνση της αδειοδότησης έργων ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/press/press-releases/2022/12/22/council-formally-adopts-regulation-to-speed-up-permits-for-renewable-energy-projects/
Consilium (2023). Ενημερωτικό γράφημα – Fit for 55: Πώς σχεδιάζει η ΕΕ να ενισχύσει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/el/infographics/fit-for-55-how-the-eu-plans-to-boost-renewable-energy/
Energypress.gr (2013). Αντικατάσταση του feed-in-tariff με feed-in-premium προτείνει η Κομισιόν. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/antikatastasi-toy-feed-tariff-me-feed-premium-proteinei-i-komision
Energypress.gr (2022). Ο νέος νόμος για τα αδειοδοτικά των ΑΠΕ, την αποθήκευση και τις έκτακτες παρεμβάσεις για την ενεργειακή κρίση τιμών: Οι νομικές παράμετροι. Διαθέσιμο σε:https://energypress.gr/news/o-neos-nomos-gia-ta-adeiodotika-ton-ape-tin-apothikeysi-kai-tis-ektaktes-paremvaseis-gia-tin
Energypress.gr (2023). Κατατέθηκε στη Βουλή το πολυνομοσχέδιο του ΥΠΕΝ για διεύρυνση του ρόλου της ΡΑΕ, ενεργειακές κοινότητες και πλήθος ενεργειακών διατάξεων για τις ΑΠΕ – Δείτε το τελικό κείμενο. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/katatethike-sti-boyli-polynomoshedio-toy-ypen-gia-dieyrynsi-toy-roloy-tis-rae-energeiakes
IRENA (2023). Energy profile: Greece. Διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/-/media/Files/IRENA/Agency/Statistics/Statistical_Profiles/Europe/Greece_Europe_RE_SP.pdf?country=Greece®ionID=&countryID=8aa7adcf-2cdb-4d5b-b6de-617c8d637e2c
Talus Κ. (2015). Introduction to EU Energy Law. Oxford University Press
Απόφαση ΥΠΕΝ/ΓΔ Ε/66576/5877/2022 (ΦΕΚ B’3522 7.7.2022). Διαθέσιμο σε: https://www.karagilanis.gr/files/apof_ypen_gde_66576_5877_2022_yp_perivallontos.pdf
ΔΑΠΕΕΠ ΑΕ (n.d.). Ειδικός Λογαριασμός ΑΠΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.dapeep.gr/energeia/eidikos-logariasmos-ape/
Εθνικό Σχέδιο για την Ενέργεια και το Κλίμα (2023). Διαθέσιμο σε: https://commission.europa.eu/system/files/2023-11/GREECE%20-%20DRAFT%20UPDATED%20NECP%202021-2030%20EL.pdf
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (2023). Ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/erpl-app-public/factsheets/pdf/el/FTU_2.4.9.pdf
ΙΕΑ (2023). Greece 2023: Energy Policy Review. Διαθέσιμο σε: https://iea.blob.core.windows.net/assets/5dc74a29-c4cb-4cde-97e0-9e218c58c6fd/Greece2023.pdf
Καϊταντζίδης M. (2014). ΑΠΕ: Μειώνεται το έλλειμμα μετά το new deal – Ερχονται νέες προσφυγές από παραγωγούς. Energypress.gr (αναδημοσίευση από Euro2day, 16/7/2014). Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/ape-meionetai-elleimma-meta-new-deal-erhontai-nees-prosfyges-apo-paragogoys
Κώδικας Διαχειριστή ΑΠΕ & Εγγυήσεων Προέλευσης. Έκδοση 3.0 Οκτώβριος 2020. Διαθέσιμο σε: https://rae.gr/wp-content/uploads/2020/12/ΑΠΟΦΑΣΗ-1417-Κώδικας-ΔΑΠΕΕΠ-S-Έκδοση-3.0-Clean.pdf
Μήτσιος Σ. (2022). Ν. 4951/2022 – Εκσυγχρονισμός της Αδειοδοτικής Διαδικασίας έργων ΑΠΕ & Αδειοδότηση Αποθήκευσης Ηλεκτρικής Ενέργειας. EY. Διαθέσιμο σε: https://www.ey.com/el_gr/tax/tax-alerts/law-4951-2022-modernization-of-the-licensing-process-for-res-projects-and-licensing-of-energy-storage
Νόμος 1559/1985 (ΦΕΚ Α’ 135/25.7.1985). Διάθεσιμο σε: https://www.e-nomothesia.gr/energeia/nomos-1559-1985-phek-135a-25-7-1985.html
Νόμος 1650/1986 (ΦΕΚ Α’ 160/16.10.1986). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/269310/nomos-1650-1986
Νόμος 2244/1994 (ΦΕΚ Α’ 168/7.10.1994). Διαθέσιμο σε: https://www.e-nomothesia.gr/energeia/nomos-2244-1994-phek-168-a-7-10-1994.html
Νόμος 2773/1999 (Τεύχος ΦΕΚ Α’ 286/22-12-99). Διαθέσιμο σε: https://www.rae.gr/μη-κατηγοριοποιημένο/1416/
Νόμος 3468/2006 (ΦΕΚ Α’ 129/27.06.2006). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/11708/nomos-3468-2006
Νόμος 3734/2009 (ΦΕΚ Α’ 8/28.1.2009). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/50918/nomos-3734-2009
Νόμος 3851/2010 (ΦΕΚ Α’ 85/4.6.2010). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/55724
Νόμος 4001/2011 (ΦΕΚ Α 179/22.8.2011). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/121622/nomos-4001-2011
Νόμος 4254/2014 (ΦΕΚ Α’ 85/07.04.2014). Διαθέσιμο σε: https://www.gsis.gr/sites/default/files/2018-11/ν.4254_2013.pdf
Νόμος 4414/2016 (ΦΕΚ Α’ 149/09.08.2016). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/237723/nomos-4414-2016
Νόμος 4643/2019 (ΦΕΚ 193 Α’ 193/03.12.2019). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/580751/nomos-4643-2019
Νόμος 4685/2020 (ΦΕΚ Α 92/7.5.2020). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/618405/nomos-4685-2020
NΝόμος 4951/2022 (ΦΕΚ Α 129/4.7.2022). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/802731/nomos-4951-2022
Νόμος 5069/2023 (ΦΕΚ Α 193/28.11.2023). Διαθέσιμο σε: https://www.kodiko.gr/nomothesia/document/927572/nomos-5069-2023
Οδηγία 2001/77/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 27ης Σεπτεμβρίου 2001, για την προαγωγή της ηλεκτρικής ενέργειας που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην εσωτερική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας. EUR-LEX. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/ALL/?uri=CELEX%3A32001L0077
Οδηγία 2009/28/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 23ης Απριλίου 2009 , σχετικά με την προώθηση της χρήσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές και την τροποποίηση και τη συνακόλουθη κατάργηση των οδηγιών 2001/77/ΕΚ και 2003/30/ΕΚ. EUR-Lex. Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/el/TXT/?uri=CELEX%3A32009L0028
Παναγούλης Θ. (2018). Η Κομισιόν νομιμοποίησε, 3,5 χρόνια μετά, το new deal και το αναδρομικό «ψαλίδι» στις ταρίφες των ΑΠΕ. Energypress.gr. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/i-komision-nomimopoiise-35-hronia-meta-new-deal-kai-anadromiko-psalidi-stis-tarifes-ton-ape
ΡΑΑΕΥ (n.d.). Θεσμικό Πλαίσιο Α.Π.Ε. Διαθέσιμο σε: https://www.rae.gr/ape/thesmiko-plaisio-ape-2/
Σαμιώτης Δ. Γ., Τσάλτας Γρ. (1990) Διεθνής Προστασια Περιβαλλοντος. Τομος 1 «Διεθνεις Πολιτικες και Δικαιο του Περιβαλλοντος». Εκδόσεις Παπαζήση
Τσουκαλά Ο. (2020). Εισαγωγή στις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας υπό το πρίσμα του Στόχου 7 για Καθαρή Ενέργεια για Όλους. odeth.eu. Διαθέσιμο σε: https://odeth.eu/εισαγωγή-στις-ανανεώσιμες-πηγές-ενέρ/
Φλουδόπουλος Χ (2024). Τι να περιμένουμε στην ενέργεια το 2024. Energypress.gr. Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/ti-na-perimenoyme-stin-energeia-2024
Πηγή εικόνας εξωφύλλου:
Greek News Agenda (2016). Renewable Energy in Greek Islands: Tilos Shows the Way with Innovative Smart Grid. Διαθέσιμο σε: https://www.greeknewsagenda.gr/renewable-energy-in-greek-islands-tilos-shows-the-way-with-innovative-smart-grid/