Γράφει ο Ιωάννης Δαμδάς
Αναμφίβολα, το γενικό επίπεδο των τιμών σε μια οικονομία αποτελεί σε συνάρτηση με άλλους παράγοντες έναν σημαντικό δείκτη για την κατάστασή της και την προβλεπόμενη μελλοντική πορεία της. Η αύξηση του επιπέδου των τιμών ονομάζεται πληθωρισμός και στις περισσότερες περιπτώσεις κυμαίνεται μεταξύ 0% και 4%. Ωστόσο, σε πιο προβληματικές οικονομίες τα ποσοστά του πληθωρισμού παρουσιάζουν αύξηση αγγίζοντας πολλές φορές και διψήφια ποσοστά. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται υπερπληθωρισμός, και συχνά αποτελεί ένδειξη οικονομικής αστάθειας. Μία από τις χαρακτηριστικότερες περιπτώσεις ιδιαίτερα υψηλού πληθωρισμού τα τελευταία χρόνια αποτελεί η οικονομία της Τουρκίας, γεγονός που δημιουργεί ανησυχίες αναφορικά με την σταθερότητα της σε επενδυτές, αναλυτές, εξωτερικούς εταίρους, και βέβαια, στους Τούρκους πολίτες.
Ένα κράτος με ιδιαίτερες πολιτικές συνθήκες και σημαντικός «παίκτης» στην παγκόσμια γεωπολιτική σκακιέρα, η Τουρκία χαρακτηρίζεται από μία οικονομία αρκετά ασταθή τα τελευταία έτη. Το γεγονός αυτό, αποτυπώνεται μεταξύ άλλων και στα υψηλά επίπεδα πληθωρισμού που διατηρεί. Πιο συγκεκριμένα, την τελευταία πενταετία ο πληθωρισμός κυμαίνεται σχεδόν καθολικά σε διψήφια ποσοστά, και μάλιστα τον Σεπτέμβριο του 2021 άγγιξε υψηλό διετίας 19,58%. Είναι εμφανές, ότι οι πληθωριστικές πιέσεις στην τουρκική οικονομία αποτελούν βαρόμετρο για την κατάστασή της επηρεάζοντας τις δημοσιονομικές και νομισματικές αποφάσεις, τις εξωτερικές οικονομικές σχέσεις της χώρας, την αξία της τουρκικής λίρας, έχοντας παράλληλα και κοινωνικοπολιτικές συνέπειες εντός και εκτός συνόρων.
Τα περισσότερα φαινόμενα σε μία οικονομία έχουν τόσο εξωτερικούς όσο και εσωτερικούς παράγοντες με τον πληθωρισμό να μην αποτελεί εξαίρεση. Σε παγκόσμιο επίπεδο, μέσα στο τρέχον έτος έχουν παρατηρηθεί υψηλά ποσοστά πληθωρισμού τόσο σε αναπτυγμένες όσο και σε αναπτυσσόμενες οικονομίες. Είναι προφανές, ότι η πανδημία «Covid-19» έχει υψηλό οικονομικό αντίκτυπο, που σε τελικό επίπεδο αποτυπώνεται μέσω των πληθωριστικών πιέσεων. Τα βασικότερα προβλήματα που γεννούν την συγκεκριμένη κατάσταση είναι η μειωμένη συνολική προσφορά, που δεν συνοδεύεται από αντίστοιχη τάση στην πλευρά της ζήτησης, και η άνοδος των τιμών βασικών προϊόντων, όπως αναφέρει το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ) στην έκθεση με τίτλο «World Economic Outlook, October 2021». Yποστηρίζεται ότι, αν και μακροπρόθεσμα δεν θα υπάρξουν αποκλίσεις από τις πληθωριστικές εκτιμήσεις, τα «σοκ προσφοράς» βραχυπρόθεσμα θα οδηγήσουν σε ακόμα υψηλότερο πληθωρισμό με την κορύφωση να αναμένεται στο τέλος του 2021.
Σε αυτό το γενικευμένο περιβάλλον πληθωριστικής αστάθειας, η τουρκική οικονομία χαρακτηρίζεται και από ιδιαίτερες κυβερνητικές πολιτικές και αποφάσεις. Οι εν λόγω κινήσεις, αν και οικονομικές, εμφανώς υπηρετούν και πολιτικές σκοπιμότητες. Ωστόσο, έχουν μάλλον τα αντίθετα αποτελέσματα από τα προσδοκώμενα, καθώς αντί να ενισχύουν την τουρκική οικονομία και να γεννούν αισιοδοξία απέναντι σε αυτή, προκαλούν αβεβαιότητα και εισάγουν την οικονομία σε έναν, φαινομενικά, φαύλο κύκλο αποσταθεροποίησης.
Ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του φαινομένου με άμεση επίδραση στα επίπεδα πληθωρισμού, είναι η νομισματική πολιτική που χαράσσεται, ή μάλλον ο τρόπος με τον οποίο χαράσσεται η εν λόγω πολιτική. Βάσει της οικονομικής θεωρίας, η Κεντρική Τράπεζα ενός κράτους οφείλει να λειτουργεί ανεξάρτητα από την κυβέρνηση, ώστε να διασφαλίζεται η βέλτιστη νομισματική λειτουργία. Στην περίπτωση της Τουρκίας, η κυβέρνηση έχει άμεση εμπλοκή στην λειτουργία της Κεντρικής Τράπεζας, με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να έχει απομακρύνει τους τρεις τελευταίους κεντρικούς τραπεζίτες για ένα διάστημα δυόμιση περίπου ετών. Η αβεβαιότητα στην νομισματική κατάσταση της Τουρκίας αποτυπώνεται, προφανώς, στο νόμισμά της, την τουρκική λίρα, η οποία έχει υποτιμηθεί εκθετικά. Ενδεικτικά τον Ιούλιο του 2019, οπότε και αντικαταστάθηκε ο κεντρικός τραπεζίτης, η ισοτιμία ως προς το δολάριο ήταν περίπου 5,6 TRY/$, ενώ τον Οκτώβριο του 2021 έχει αγγίξει το ιστορικό υψηλό των 9,8 TRY/$ (25/10/2021).
Εύλογα γεννώνται απορίες ως προς την αποτελεσματικότητα των κινήσεων της τουρκικής κυβέρνησης σε ό,τι αφορά την νομισματική πολιτική. Τα περίφημα μάλλον για όλους τους λάθος λόγους «Erdoganomics», θα έβρισκαν ίσως εφαρμογή σε μία θεωρητικά κλειστή οικονομία, ωστόσο μια οικονομία με το μέγεθος της Τουρκίας, που έχει στηριχθεί πολύ από τις εισροές ξένων κεφαλαίων, δεν μπορεί να τα υποστηρίξει. Πιο συγκεκριμένα, κόντρα στις βάσεις της οικονομικής θεωρίας, η τουρκική κυβέρνηση υποστηρίζει πως τα υψηλά επιτόκια που προσελκύουν ξένα κεφάλαια, ανεβάζουν τον πληθωρισμό. Επομένως, η μείωση των επιτοκίων από την τουρκική Κεντρική Τράπεζα, που λανθασμένα εκτιμάται, ότι θα ανακόψει της πληθωριστικές πιέσεις, πετυχαίνει το αντίθετο. Τα ξένα κεφάλαια απομακρύνονται, καθώς οι επενδύσεις στην Τουρκία γίνονται ασύμφορες, η τουρκική λίρα υποτιμάται, και, φυσικά, ο πληθωρισμός εκτοξεύεται.
Η προβληματική κατάσταση της τουρκικής οικονομίας γεννά με τη σειρά της αρκετά πολιτικά και κοινωνικά προβλήματα εντός και εκτός των συνόρων. Η κυβέρνηση αρχικά καλείται να διαχειριστεί τη δυσαρέσκεια των δυτικών, κυρίως εξωτερικών εταίρων της για τις οικονομικές και πολιτικές αποφάσεις που έχει πάρει τα τελευταία έτη. Επιπλέον, η πληθωριστική κρίση έχει επιβαρύνει περισσότερο τα χαμηλότερα εισοδηματικά και κοινωνικά στρώματα, καθώς στα καθημερινά αγαθά τα ποσοστά πληθωρισμού ήταν ακόμα υψηλότερα. Αντιμετωπίζοντας αντιδράσεις από τους Τούρκους πολίτες, οι οποίοι βιώνουν μια πραγματικά επίπονη κρίση τιμών, αλλά και από άλλες κυβερνήσεις, η τουρκική κυβέρνηση επιμένει να επιρρίπτει συνεχώς τις ευθύνες σε τρίτους· είτε σε πρόσωπα, όπως έχει αποδειχθεί από τις διαρκείς αντικαταστάσεις των κεντρικών τραπεζιτών, είτε στους εξωτερικούς εταίρους που θεωρούν την Τουρκία ολοένα και λιγότερο φερέγγυα οικονομία για επενδύσεις και συναλλαγές.
Η μεγέθυνση που είχε παρατηρηθεί πριν την αλλαγή στάσης της κυβέρνησης μετά το πραξικόπημα του 2016 έχει καταστήσει την τουρκική οικονομία σημαντική στον παγκόσμιο χάρτη. Ωστόσο, αν δεν υπάρξουν αλλαγές στον τρόπο λήψης αποφάσεων, η εν λόγω τάση μεγέθυνσης θα αντιστραφεί. Οι Τούρκοι πολίτες, ήδη αντιμετωπίζουν τις πληθωριστικές συνέπειες των οικονομικών επιλογών της κυβέρνησης, και οι αντιδράσεις εντός των συνόρων αναμένεται να αυξηθούν ακόμα περισσότερο. Επιπλέον, οι γεωπολιτικές συνθήκες που αντιμετωπίζει, αλλά και αναπαράγει με τη στάση της, η κυβέρνηση, γεννούν ακόμα περισσότερη αβεβαιότητα, η οποία θα συνεχίσει να αποτυπώνεται στην ισοτιμία και στα ποσοστά πληθωρισμού. Χρειάζονται ιδιαίτερα ορθολογικές νομισματικές και δημοσιονομικές αποφάσεις για να ανακάμψει η οικονομία, και, φυσικά, επαναπροσδιορισμός των προτεραιοτήτων της τουρκικής κυβέρνησης
Η Τουρκία τα τελευταία χρόνια αποτελεί αναμφίβολα μια ιδιάζουσα περίπτωση, όχι μόνο από οικονομική σκοπιά, αλλά και από γεωπολιτική και κοινωνική. Σε οικονομικό επίπεδο, οι αυταρχικοί χειρισμοί της κυβέρνησης Ερντογάν δεν συνάδουν με τη διακυβέρνηση ενός σύγχρονου «δυτικού» κράτους και αυτό αποτυπώνεται καθαρά στην πορεία της οικονομίας της χώρας. Η τάση του πληθωρισμού και της ισοτιμίας της λίρας, αν και είναι δυσοίωνες, δεν φαίνεται να ανακάμπτονται σύντομα. Είναι πολύ πιθανό οι συνέπειες για τον Τούρκο πολίτη, τις εξωτερικές σχέσεις της Τουρκίας, και την ίδια την δομή της τουρκικής οικονομίας, να είναι βαρύτατες. Το μόνο βέβαιο είναι πως οι εξελίξεις στην οικονομία αυτή θα βρίσκονται στο επίκεντρο για αρκετό καιρό ακόμα, καθώς έχουν ιδιαίτερο σημαντικό αντίκτυπο σε παγκόσμιο επίπεδο.
Βιβλιογραφία:
- Δημήτριος Τζάνας, Οι παρενέργειες των erdoganomics, Ναυτεμπορική, 12 Απριλίου 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.naftemporiki.gr/story/1713137/oi-parenergeies-ton-erdoganomics
- Ayla Jean Yackley & Tommy Stubbington, Turkey cuts interest rate to send lira tumbling as inflation soars. Financial Times, September 23, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/ad0f061a-7494-4ff3-be30-c5e8436cfaa9
- Burda, M., & Wyplosz, C. (2017). Macroeconomics: A European Text. Oxford University Press.
- Jonathan Spicer, Revolving door: Turkey’s last four central bank chiefs, Reuters, October 8, 2021. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/world/middle-east/revolving-door-turkeys-last-four-central-bank-chiefs-2021-10-08/
- Laura Pitel, Turkish inflation accelerates at fastest pace in two-and-a-half years, Financial Times, October 4, 2021, Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/c26e4ce1-b9ef-4e50-953e-d7b9f94e5939
- World Economic Outlook (2021). International Monetary Fund. Διαθέσιμο σε: https://www.imf.org/en/Publications/WEO/Issues/2021/10/12/world-economic-outlook-october-2021
- Πηγή εικόνας:https://www.quorumcentre.com/the–failure–of–erdoganomics/