Γράφει η Αφροδίτη Σεντουκίδη
Η πειρατεία στη Σομαλία αποτελεί ένα φαινόμενο που δεν περιορίζεται στα ύδατα της Σομαλίας, αλλά έχει συνέπειες και στο διεθνές περιβάλλον. Η θαλάσσια πειρατεία είναι ένα διαχρονικό φαινόμενο με τη θάλασσα να μπορεί να χαρακτηριστεί ως άναρχο περιβάλλον όπου, ενίοτε, καθίσταται δύσκολος ως και αδύνατος ο έλεγχος του, όπως ακριβώς συμβαίνει και στο διεθνές σύστημα.
Με την κατάρρευση του σοσιαλιστικού προτύπου, δημιουργήθηκε ένα κενό εξουσίας στη Σομαλία, καθώς υπήρξε σύμμαχος της Σοβιετικής Ένωσης ως το 1977. Το γεγονός αυτό οδήγησε σε έντονες συγκρούσεις μεταξύ των ένοπλων ομάδων των διαφορετικών φυλών. Η κατάρρευση της Λαϊκής Δημοκρατίας της Σομαλίας το 1991, μετά τον εμφύλιο πόλεμο, οδήγησε στην κατάργηση του ναυτικού της. Η αποτυχία δημιουργίας ενός δημοκρατικού συστήματος διακυβέρνησης ως απόρροια του αποικιακού παρελθόντος, η φτώχεια, ο φυλετισμός και η ανάπτυξη των θρησκευτικών διαφορετικοτήτων εμποδίζουν την εγκαθίδρυση μιας αξιόπιστης προς όλους κυβέρνησης. Οι θεσμικές αδυναμίες σε συνδυασμό με τις απομονωμένες παραλίες και την εσωτερική ανασφάλεια του απεγνωσμένου λαού, που έχει συνηθίσει το φαινόμενο του πολέμου, καθιστούν τη Σομαλία κατάλληλο μέρος για πειρατεία.
Η κατάσταση επιδεινώθηκε με την ολοκληρωτική εκμετάλλευση των φυσικών πόρων και την υπεραλίευση από εταιρείες της Δύσης, οι οποίες χρησιμοποίησαν τα ύδατα της Σομαλίας ως δίοδο, αλλά και για ρίψη τοξικών, βιομηχανικών και νοσοκομειακών αποβλήτων. Στα μέσα του 1990 απεγνωσμένοι ψαράδες, πρώην στρατιωτικοί με εμπειρία στις μάχες και καλή γνώση οπλικών συστημάτων, πρώην ναυτικοί και ειδικοί στην τεχνολογία, όπως σε ηλεκτρονικά συστήματα πλοήγησης, αποτέλεσαν την πρώτη οργανωμένη δραστηριότητα των πειρατών. Οι ίδιοι ισχυρίζονταν ότι αποτελούσαν ακτοφυλακή για να προστατεύσουν τα αποθέματα αλιείας στη χώρα.
Σύμφωνα με το Διεθνές Ναυτιλιακό Γραφείο (I.B.M.), το 2006 οι πειρατές της Σομαλίας πραγματοποίησαν 239 επιθέσεις με άνοδο 10% το 2007. Στις αρχές του 2011 υπήρξαν 142 πειρατικές επιθέσεις σε όλο τον κόσμο, 94 εκ των οποίων ήταν περιπτώσεις στις ακτές της Σομαλίας. Το ΙΜΒ αποδίδει 15 επιθέσεις πειρατείας σε Σομαλούς πειρατές το 2013, 11 το 2014 και καμία κατά τα δύο πρώτα τρίμηνα του 2015.
Οι πειρατικές επιθέσεις, όμως, αυξάνουν το κόστος του διεθνούς εμπορίου όχι μόνο λόγω της απώλειας εμπορευμάτων, αλλά και λόγω του κόστους των ασφαλίστρων. Παράλληλα, επιβαρύνουν το περιβάλλον όταν πρόκειται για επιθέσεις σε πετρελαιοφόρα, ενώ απειλούν τη βιομηχανία πετρελαίου των Μπαχρέιν, Ιράκ, Ιράν, Κουβέιτ, Κατάρ, Ομάν, Σαουδική Αραβίας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων και Υεμένης. Το 2013 η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι το παγκόσμιο οικονομικό κόστος της πειρατείας στη Σομαλία ανέρχεται σε 18 δισεκατομμύρια δολάρια, χωρίς να καταμετρά τις απώλειες στον τουρισμό και την αλιεία.
Επιπροσθέτως, η ύπαρξη ενόπλων που θεωρούσαν πως η κατάσταση στη χώρα θα μπορούσε να σταθεροποιηθεί με την επιστροφή στις θρησκευτικές αρχές του Ισλάμ δημιούργησε το φόβο της διεθνούς κοινότητας πως η πειρατεία της περιοχής θα μπορούσε πιθανώς να εξελιχθεί σε τρομοκρατία.
Η διεθνής κοινότητα προσπάθησε πολλές φορές να αντιμετωπίσει την πειρατεία στη Σομαλία με αποστολή πλοίων παροχής ανθρωπιστικής βοήθειας, τα οποία όμως ήταν αδύνατον να πλησιάσουν τις ακτές λόγω των επιθέσεων των πειρατών. Η αποτυχημένη δράση ανθρωπιστικών επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε. το 1993 οδήγησε στην κινητοποίηση κρατών, όπως της Γαλλίας, Ολλανδίας, Δανίας και του Καναδά, για παροχή ναυτικής στήριξης για την παράδοση ειδών το 2007 και 2008. Το 2007 το Παγκόσμιο Επισιτιστικό Πρόγραμμα (W.F.P.) παρουσίασε πτώση κατά 50% του αριθμού πρόθυμων για επισιτιστική βοήθεια πλοίων λόγω των αυξημένων κινδύνων που αντιμετώπιζαν τα σκάφη στα ύδατα της Σομαλίας. Το 2008 δημιουργήθηκε η Περιοχή Επιτήρησης Ναυτιλιακής Ασφάλειας σε συνεργασία με τις αεροπορικές δυνάμεις, ενώ ο Ο.Η.Ε. εξέδωσε 4 ψηφίσματα. Το 2009 δώδεκα χώρες έστειλαν ναυτικές δυνάμεις στην περιοχή. Οι διεθνείς δυνάμεις επιδίωκαν την ασφαλή μετακίνηση των εμπορικών πλοίων στα ύδατα της Σομαλίας σε μια εποχή που η πειρατεία θεωρήθηκε σημαντική απειλή τόσο για την τοπική όσο και για την παγκόσμια ειρήνη και ασφάλεια, σύμφωνα με τη δημοσίευση του Συμφώνου για τη Σομαλία το 2010. Οργανωμένες και ανεξάρτητες προσπάθειες αστυνόμευσης των ακτών από το ΝΑΤΟ, τις Η.Π.Α., την Ε.Ε., τη Ρωσία, την Κίνα και την Ινδία μείωσαν δραματικά τα περιστατικά πειρατείας. Σε κάθε χρονική στιγμή το 2012, 21 με 30 σκάφη περιπολούσαν τα ύδατα στα ανοικτά των ακτών της Σομαλίας. Στις 6 Νοεμβρίου 2018, το Συμβούλιο Ασφαλείας του Ο.Η.Ε. ανανέωσε την εξουσιοδότηση των διεθνών ναυτικών δυνάμεων να εφαρμόσουν μέτρα κατά της πειρατείας στη Σομαλία.
Σήμερα η Σομαλία διοικείται (de jure) από μια ομοσπονδιακή κυβέρνηση με προσωρινό σύνταγμα. Η μείωση της φτώχειας και η οικονομική ανάκαμψη αποτέλεσαν σημαντικό βήμα. Όμως, δεν παύει να υπάρχει η απειλή της πειρατείας και των ομάδων- αυτονομιστών που δρουν ανεξάρτητα από την κυβέρνηση, όπως η Ισλαμική ομάδα Al-Shabaab. Είναι ανάγκη να σημειωθεί περαιτέρω πρόοδος ως προς τον εκδημοκρατισμό και τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ η δημιουργία ενός βιώσιμου κράτους της Σομαλίας με βασικές υπηρεσίες υγείας, εκπαίδευσης και επισιτισμού πρόκειται να αποτελέσει σταθεροποιητικό παράγοντα για την περιοχή. Επομένως, είναι φανερό πως η αστάθεια σε ένα κράτος μπορεί να αποτελέσει αποσταθεροποιητικό παράγοντα για το διεθνές σύστημα. Τα ύδατα της Σομαλίας αποτελούν σημαντική δίοδο του διεθνούς θαλάσσιου εμπορίου και η παροχή προστασίας έχει κριθεί αναγκαία, όπως έχει φανεί και από τη συνεχή κινητοποίηση των διεθνών δρώντων.
Πηγές:
- Μαίρη Μπόση, Θαλάσσια πειρατεία – τρομοκρατία, Εκδόσεις Ποιότητα, 2012.
- Μαίρη Μπόση, Θαλάσσια Πειρατεία Και Τρομοκρατία, Καθημερινή, Δεκέμβριος 4, 2016. Διαθέσιμο σε https://www.kathimerini.gr/886480/article/epikairothta/politikh/8alassia-peirateia-kai-tromokratia
- Joyce Chepkemoi, Piracy in Somalia, WorldAtlas, Απρίλιος 25, 2017. Διαθέσιμο σε https://www.worldatlas.com/articles/the-somali-pirates-and-their-reign-of-terror.html
- BBC, Somalia Piracy: How Foreign Powers Are Tackling It, BBC News, Δεκέμβριος 11, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.bbc.com/news/world-africa-46454055
- Denys Reva, Ten Years on, Is Somali Piracy Still a Threat?, ISS Africa, Νοέμβριος 7, 2018. Διαθέσιμο σε https://issafrica.org/iss-today/ten-years-on-is-somali-piracy-still-a-threat
- Raunek Kantharia, Raage Haji Mohamed, and Sathish Kumar, Causes of Maritime Piracy in Somalia Waters, Marine Insight, Οκτώβριος 13, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.marineinsight.com/marine-piracy-marine/causes-of-piracy-in-somalia-waters/
- United Nations Convention on the Law of the Sea, Ηνωμένα Έθνη, 1982.
- Quy-Toan Do, Lin Ma, Claudia Ruiz, Pirates of Somalia Crime and Deterrence on the High Seas, Development Research Group Poverty and Inequality Team & Finance and Private Sector Development Team, Ιούλιος 2016.
- United Nations Conference On Trade And Development, Studies in Transport Law and Policy, Ηνωμένα Έθνη, Γενεύη.
- Ending Somali Piracy: Go After the System, Not Just the Pirates, World Bank, Απρίλιος 11, 2013. Διαθέσιμο σε https://www.worldbank.org/en/news/feature/2013/04/11/ending-somali-piracy-go-after-the-system-not-just-the-pirates
- The World Bank In Somalia – Overview, World Bank, Μάρτιος 23, 2020. Διαθέσιμο σε https://www.worldbank.org/en/country/somalia/overview
- Phil Nay, Talking Somali Piracy in Mogadishu, World Bank Blogs, Απρίλιος 16, 2013. Διαθέσιμο σε http://blogs.worldbank.org/nasikiliza/talking-somali-piracy-in-mogadishu
- A new approach to Somali pirates frees more hostages, The Economist, Ιούνιος 30, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.economist.com/middle-east-and-africa/2018/06/30/a-new-approach-to-somali-pirates-frees-more-hostages