Γράφει η Μαργιάννα Δρίτσα
Τα Δυτικά Βαλκάνια αποτελούνται από χώρες που βρίσκονται κοντά στην “καρδιά” της Ευρώπης και παράλληλα περιβάλλονται γεωγραφικά από κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η ένταξή τους στην ΕΕ περιλαμβάνεται τόσο στην ευρωπαϊκή ατζέντα όσο και μεταξύ των φιλοδοξιών αυτών των κρατών. Για τον λόγο αυτό, σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα Δυτικά Βαλκάνια προετοιμάζονται ώστε να πληρούν τα κριτήρια που χαρακτηρίζουν ένα ευρωπαϊκό κράτος. Στην προετοιμασία αυτή, δεν παραλείπεται η διαχείριση των μεταναστευτικών ροών οι οποίες διέρχονται από τη λεγόμενη οδό των Δυτικών Βαλκανίων.
Με τον όρο «οδός των Δυτικών Βαλκανίων», γίνεται αναφορά στις αντικανονικές αφίξεις στην ΕΕ μέσω της περιοχών της Αλβανίας, της Βοσνίας και Ερζεγοβίνης, του Κοσόβου*,του Μαυροβουνίου, της Βόρειας Μακεδονίας και της Σερβίας. Η εν λόγω περιοχή αποτελεί σημαντικό κόμβο διέλευσης μεταναστών οι οποίοι έχουν ως προορισμό τους την Κεντρική Ευρώπη. Οι μεταναστευτικές ροές αυτές προέρχονται από την Κεντρική Ασία, την Μέση Ανατολή και την Αφρική. Σημαντικό κριτήριο στην επιλογή αυτής της οδού για τους μετανάστες αποτελεί η προοπτική της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων στην ΕΕ.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση από την πλευρά της, μεριμνά ώστε να καταστεί επιτυχημένη η συνεργασία της με τις χώρες της οδού των Δυτικών Βαλκανίων, καθώς τις θεωρεί αναπόσπαστο κομμάτι της Ευρώπης. Η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ursula von der Leyen είχε άλλωστε δηλώσει ξεκάθαρα και το 2021 στη Σύνοδο κορυφής ΕΕ-Δυτικών Βαλκανίων, στη Σλοβενία: «Θέλουμε να στείλουμε ένα πολύ σαφές μήνυμα. Τα Δυτικά Βαλκάνια ανήκουν στην Ευρωπαϊκή Ένωση, τα θέλουμε στην Ευρωπαϊκή Ένωση[….]Είμαστε μια ευρωπαϊκή οικογένεια. Μοιραζόμαστε την ίδια ιστορία. Μοιραζόμαστε τις ίδιες αξίες και είμαι βαθιά πεπεισμένη ότι μοιραζόμαστε την ίδια μοίρα με τις έξι χώρες των Δυτικών Βαλκανίων». Μόλις πριν 2 μήνες, δηλαδή μεταξύ Οκτωβρίου και Νοεμβρίου του 2023, η κ. Ursula von der Leyen επισκέφθηκε την Αλβανία και έπειτα τη Βόρεια Μακεδονία, το Κοσσυφοπέδιο, το Μαυροβούνιο, τη Σερβία και τη Βοσνία-Ερζεγοβίνη όπου και παρουσίασε πτυχές του πλάνου ανάπτυξης των περιοχών.
Στον απόηχο των προετοιμασιών για την ένταξη παρουσιάστηκε τον Δεκέμβριο του 2022 το σχέδιο δράσης της ΕΕ για τα Δυτικά Βαλκάνια. Στο σχέδιο αυτό περιλαμβάνεται και η παροχή συνδρομής στη διαχείριση της μεταναστευτικής κρίσης. Ειδικότερα, μέρος της τελευταίας για τα έτη 2021-2027 προέρχεται από τον Μηχανισμό Προ -ενταξιακής Βοήθειας ΙΙΙ. Στη στήριξη που παρέχει ο Μηχανισμός αυτός, μεταξύ άλλων, περιλαμβάνονται προγράμματα διαχείρισης της μετανάστευσης και των συνόρων στην περιοχή. Παράλληλη συνδρομή προσφέρεται και από τον FRONTEX, τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Συνοριοφυλακής και Ακτοφυλακής, ο οποίος υποστηρίζει τα κράτη μέλη της ΕΕ και τα συνδεδεμένα με το χώρο Σένγκεν κράτη στη διαχείριση των εξωτερικών συνόρων της ΕΕ και στην καταπολέμηση του διασυνοριακού εγκλήματος. Τα στοιχεία τα οποία αντλούνται από τον FRONTEX αναφορικά με τα δεδομένα της μετανάστευσης δια της οδού των Δυτικών Βαλκανίων, μαρτυρούν ότι το 2022 αναφέρθηκαν 145.600 παράτυπες διελεύσεις συνόρων στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων, 136% περισσότερες από ό,τι το 2021. Να σημειωθεί ότι πρόκειται για το υψηλότερο ποσοστό από το 2015. Για το τρέχον έτος και μάλιστα για την περίοδο Ιανουάριος-Απρίλιος 2023, στη διαδρομή των Δυτικών Βαλκανίων, η οποία διέρχεται από χώρες όπως η Σερβία και η Βοσνία προς τα κράτη μέλη της ΕΕ, την Ουγγαρία και την Κροατία, σημειώθηκαν 22.546 παράνομες διελεύσεις συνόρων, δηλαδή ποσοστό 21% χαμηλότερο συγκριτικά με την ίδια περίοδο του προηγούμενο έτους
Η παροχή βοήθειας της ΕΕ στις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων έχει πολλές κατευθύνσεις, καθώς πολλά είναι και τα ανάλογα μέτωπα. Πέραν της διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών, της καταπολέμησης της παράνομης μετανάστευσης και του διασυνοριακού εγκλήματος, υπάρχουν και άλλα σημαντικά ζητήματα τα οποία χρήζουν και αυτά προσοχής. Τέτοια ζητήματα αποτελούν η εγκατάσταση, η παραμονή και η διαβίωση των μεταναστών. Η ΕΕ στηρίζει τους εταίρους των Δυτικών Βαλκανίων ώστε να αναπτύξουν αποτελεσματικά συστήματα διαχείρισης της μετανάστευσης, όπως πρόσθετες εγκαταστάσεις υποδοχής και υποστήριξη στις διαδικασίες ασύλου και επαναπατρισμού σύμφωνα με τους ενωσιακούς κανόνες. Ειδικότερα, για την καταπολέμηση των παράνομων δικτύων διακίνησης μεταναστών καίριο ρόλο διαδραματίζει η EMPACT η οποία βοηθά στη διερεύνηση της λαθραίας διακίνησης των μεταναστών στα Δυτικά Βαλκάνια, προσφέροντας υπηρεσίες μετάφρασης και διερμηνείας προχωρώντας σε συνεντεύξεις με άτομα που διακινήθηκαν παράνομα αλλά και με διακινητές. Επιπλέον, το EMPACT βοηθά τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων να βελτιώσουν τις ικανότητές τους να εντοπίζουν και να εξετάζουν περιπτώσεις απάτης εγγράφων.
Χαρακτηριστικές δηλώσεις οι οποίες επιβεβαιώνουν την στήριξη της ΕΕ όσον αφορά τις μεταναστευτικές ροές στην οδό των Δυτικών Βαλκανίων, είναι εκείνες του Επιτρόπου Γειτονίας και Διεύρυνσης Olivér Várhelyi το 2022: «Δεδομένης της αυξημένης μεταναστευτικής πίεσης στην περιοχή, εστιάζουμε στην ενίσχυση της προστασίας των συνόρων, στην καταπολέμηση των δικτύων παράνομης διακίνησης και στην ενίσχυση των επιστροφών από την περιοχή. Για το σκοπό αυτό, θα παράσχουμε αυξημένη πολιτική και οικονομική βοήθεια. Μεταξύ 2021 και 2024, σκοπεύουμε να αυξήσουμε τη χρηματοδότησή μας κατά 60 % συνολικά, σε τουλάχιστον 350 εκατ. EUR για τους εταίρους μας στα Δυτικά Βαλκάνια. Αυτό θα στηρίξει τα Δυτικά Βαλκάνια σε όλους τους τομείς ανάπτυξης αποτελεσματικών συστημάτων διαχείρισης της μετανάστευσης, συμπεριλαμβανομένου του ασύλου και της υποδοχής, της ασφάλειας των συνόρων και των επιστροφών. Βασιζόμαστε στη δέσμευση των εταίρων μας στα Δυτικά Βαλκάνια να επιτύχουν αυτές τις δράσεις». Είναι προφανές το ενωμένο μέτωπο των χωρών των Δυτικών Βαλκανίων και της ΕΕ απέναντι στην πρόκληση διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών.
Εν συνεχεία, αντιμέτωποι με σημαντικές προκλήσεις συνθηκών διαβίωσης, καθώς και οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων έρχονται και οι ίδιοι οι μετανάστες. Ο καθηγητής Nenad Stekić εκθέτει τέτοιου είδους κωλύματα με τα οποία έρχονται αντιμέτωποι οι μετανάστες. Σύμφωνα με εκείνον, οι νόμιμες οδοί που οδηγούν στα Δυτικά Βαλκάνια φαίνονται να είναι περιορισμένες και μάλιστα κατά τη διάρκεια της πανδημίας Covid19 και έπειτα από αυτήν με τις νέες καταστάσεις στα σύνορα η νόμιμη διέλευση κατέστη ακόμα δυσκολότερη. Σε αυτό το κλίμα, λαμβάνουν χώρα οι παράνομες μετακινήσεις με τους λαθρεμπόρους και τους διακινητές να πρωταγωνιστούν στο μεταναστευτικό δράμα. Και πάλι, με την άφιξη των μεταναστών στην εκάστοτε χώρα οι δυσκολίες δεν σταματούν αφού γίνεται λόγος για έλλειψη επαρκούς υποστήριξης ενώ παράλληλα οι συνθήκες στα κέντρα υποδοχής τα οποία είναι συχνά υπερπλήρη, μαρτυρούν σημαντικές ελλείψεις σε υποδομές και εγκαταστάσεις ακόμα και σε υγειονομικό επίπεδο. Οι ευκαιρίες των μεταναστών για ομαλή ένταξή τους στην εκπαίδευση και την απασχόληση, υπογραμμίζει τις αδυναμίες του συστήματος διαχείρισης και ένταξης των μεταναστών στη νέα πραγματικότητα, γεγονός που σαφώς οφείλεται και στα γλωσσικά εμπόδια, αλλά δεν οφείλεται αποκλειστικά σε αυτά. Αξίζει να αναφερθεί επίσης, ότι στην Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν αναφέρεται στο πως θα εμπλακούν οι μετανάστες στην εφαρμογή της και δεν αναγνωρίζει ότι πολλοί εξ’ αυτών προέρχονται από μειονεκτούσες κοινότητες και είναι πιο πιθανό να επηρεαστούν από περιβαλλοντικούς κινδύνους, όπως η ατμοσφαιρική ρύπανση και οι ακραίες θερμοκρασίες. Πιθανότατα αυτός είναι ένας τομέας που σίγουρα φέρει το περιθώριο βελτιώσεων.
Εκ των ανωτέρω αναφερομένων, προκύπτει ότι είναι απαραίτητη η συνεργασία της ΕΕ με τις χώρες των Δυτικών Βαλκανίων και αντίστροφα ώστε να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά τόσο η παράνομη μετανάστευση όσο και να υποστηριχθούν οι νομίμως εισερχόμενοι στα διάφορα κράτη, μετανάστες. Σίγουρα με την ένταξή τους στην ΕΕ οι χώρες της οδού των Δυτικών Βαλκανίων θα τυγχάνουν ισχυρότερης στήριξης, ειδικά στους τομείς της οργάνωσης και των φορέων που η ΕΕ έχει ήδη αναπτύξει. Φυσικά, η μεταναστευτική κρίση είναι κάτι ζωντανό που συνεχώς εξελίσσεται, οπότε καθημερινά μπορεί να ανακύψουν νέες ανάγκες, αλλά και να προταθούν ανάλογες λύσεις.
* Η ονομασία αυτή χρησιμοποιείται με επιφύλαξη των θέσεων ως προς το καθεστώς και συνάδει με την απόφαση 1244/1999 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών και τη γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με τη διακήρυξη της ανεξαρτησίας του Κοσόβου.
Πηγές
Anadolu Ajansi. (2021, October 6). Western Balkan countries belong to EU: European Commission head. Διαθέσιμο σε: https://www.aa.com.tr/en/europe/western-balkan-countries-belong-to-eu-european-commission-head/2384673
Environmental Migration Portal. (2023, June 5). Migration and Climate Change: Can the European Green Deal be just inclusive for all? Διαθέσιμο σε: https://environmentalmigration.iom.int/blogs/migration-and-climate-change-can-european-green-deal-be-just-and-inclusive-all
European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations (DG NEAR). (2022, October 25). EU increases support for border and migration management in the Western Balkans. Διαθέσιμο σε: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/eu-increases-support-border-and-migration-management-western-balkans-2022-10-25_en
European Neighbourhood Policy and Enlargement Negotiations (DG NEAR). (2023, October 29). President von der Leyen in the Western Balkans next week to present details of the Growth Plan for the region. Διαθέσιμο σε: https://neighbourhood-enlargement.ec.europa.eu/news/president-von-der-leyen-western-balkans-next-week-present-details-growth-plan-region-2023-10-29_en
Frontex. (2023). Detections in Central Mediterranean at record level. Διαθέσιμο σε: https://www.frontex.europa.eu/media-centre/news/news-release/detections-in-central-mediterranean-at-record-level-xSzOka
Frontex. Western Balkan route. Διαθέσιμο σε: https://www.frontex.europa.eu/what-we-do/monitoring-and-risk-analysis/migratory-routes/western-balkan-route/Newsletter for the European Union. (2023, March 26). Western Balkans as a migrants’ crossroads. Διαθέσιμο σε: https://www.newslettereuropean.eu/western-balkans-as-a-migrants-crossroads/
Western Balkans route. (2023, August 30). European Council & Council of the EU. Διαθέσιμο σε: https://www.consilium.europa.eu/en/policies/eu-migration-policy/western-balkans-route/
Πηγή εικόνας: https://www.aa.com.tr/en/europe/western-balkan-countries-belong-to-eu-european-commission-
head/2384673