γράφει η Εύη Μακρή
Η αλιεία ανέκαθεν αποτελούσε σημαντική οικονομική δραστηριότητα για μεγάλο μέρος του παγκόσμιου πληθυσμού. Χάρη σε αυτήν άλλωστε, την δεκαετία του ’50 διεκδικήθηκε η θεσμοθέτηση της γνωστής σήμερα Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) από κράτη της Λατινικής Αμερικής. Στόχος τους ήταν να εξασφαλίσουν το δικαίωμά τους να ασκούν την αλιεία στα ύδατα εντός του ορίου των 200 ναυτικών μιλίων από τις ακτές τους. Φυσικά, η αλιεία εξακολουθεί να παίζει σημαντικό ρόλο τόσο ως οικονομική δραστηριότητα όσο και ως πηγή διατροφής παγκοσμίως, με αποτέλεσμα να υπάγεται σε κανόνες που στόχο έχουν την διαφύλαξη του θαλάσσιου περιβάλλοντος και της βιοποικιλότητάς του. Ωστόσο, δεν είναι λίγες οι φορές που είτε σε διεθνές, είτε σε ευρωπαϊκό επίπεδο, η αλιεία πραγματοποιείται με τρόπους μη συμβατούς με τους εν λόγω κανονισμούς δημιουργώντας το φαινόμενο της παράνομης αλιείας.
Πιο συγκεκριμένα, σύμφωνα με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, όταν η αλιεία διεξάγεται με τρόπους μη συμβαδίζοντες με τα δέοντα χαρακτηρίζεται ως «Παράνομη, Λαθραία και Άναρχη αλιεία» (ΠΛΑ). Ειδικότερα, είναι παράνομη όταν γίνεται χωρίς προηγούμενη έγκριση, ενάντια στα μέτρα διαχείρισης και διατήρησης των Περιφερειακών Οργανώσεων Διαχείρισης της Αλιείας (ΠΟΔΑ) και στο διεθνές και εθνικό νομικό πλαίσιο. Ταυτόχρονα, είναι λαθραία όταν δεν αναφέρεται ή όταν η αναφορά της γίνεται παραβιάζοντας διεθνείς, περιφερειακές και εθνικές νομοθεσίες και κανονισμούς. Τέλος, είναι άναρχη όταν διεξάγεται από αλιευτικά σκάφη μη φέροντα εθνικότητα ή όταν οι μέθοδοι διεξαγωγής της θέτουν σε κίνδυνο τα αποθέματα ισχύων.
Σε ο,τι αφορά την Ευρώπη, εξετάζοντας το σύνολο της αλιευτικής δραστηριότητας στις θαλάσσιες περιοχές γύρω από αυτήν, η περιοχή που κυριαρχεί είναι ο βορειοανατολικός Ατλαντικός Ωκεανός με ποσοστό 74,3% ενώ αμέσως μετά ακολουθεί η Μεσόγειος Θάλασσα με ποσοστό 9%. Ωστόσο, η Μεσόγειος παρουσιάζει την μεγαλύτερη συγκέντρωση δραστηριοτήτων υπεραλίευσης καθώς το 90% των αποθεμάτων της γίνεται αντικείμενο αυτού του φαινομένου. Μάλιστα, ένας από τους σοβαρότερους παραβάτες των κανονισμών περί παράνομης αλιείας, στην περιοχή, είναι η Ιταλία, με της οποίας την σημαία – σύμφωνα με στοιχεία από το Global Fishing Watch – πάνω από 20 σκάφη με τράτες βυθού αλίευσαν για πάνω από 10.000 ώρες, σε απαγορευμένη περιοχή στα στενά της Σικελίας, όπου η αλιεία του μπακαλιάρου είναι 3 φορές περισσότερη από όσο θα έπρεπε για α θεωρείται βιώσιμη.
Ακόμα, το σκάφος F/V Eighteen φέρον επίσης την ιταλική σημαία, βρέθηκε από την Greenpeace και τις λιμενικές αρχές της Σιέρρα Λεόνε, το περασμένο έτος, στα ύδατα της περιοχής, με πτερύγια καρχαρία επί του σκάφους. Αν και εκεί, η εν λόγω δραστηριότητα δεν απαγορεύεται από την εθνική νομοθεσία, ο κανονισμός 1185/2003 του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ρητά αναφέρει πως σκάφη της Ευρωπαϊκής Ένωσης απαγορεύεται να φέρουν πτερύγια καρχαρία, ανεξάρτητα από το αν η αλιεία τους έλαβε χώρα εντός ή εκτός των υδάτων της ένωσης. Επιπλέον, μια γενικότερη εκτίμηση από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή καταλήγει στο ότι η παράνομη αλιεία αφορά το 19% της παγκόσμιας ετησίως αναφερθείσας αξίας αλιευμάτων. Ποσοστό που μεταφράζεται σε αξία περίπου 10 δισεκατομμυρίων δολαρίων το χρόνο.
Μάλιστα, παρά τις σοβαρότατες συνέπειες του φαινομένου που πλήττουν την οικονομική σταθερότητα και την κοινωνική δομή πολλών περιοχών, εφόσον η συγκεκριμένη κατάσταση επιβαρύνει σημαντικά τους νομοταγείς αλιείς, οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις του φαινομένου μοιάζουν περισσότερο απειλητικές. Αίτιο αυτής της πραγματικότητας αποτελούν οι πολλές εκφάνσεις της παράνομης αλιείας, καθεμία από τις οποίες βλάπτει ή μεταβάλλει το θαλάσσιο περιβάλλον, το βυθό και την θαλάσσια βιοποικιλότητα με διαφορετικούς τρόπους. Μερικά μόνο παραδείγματα των εκφάνσεων αυτών αποτελούν: η υπεραλίευση, η οποία αφορά την αλιεία αποθεμάτων σε τέτοιο βαθμό ώστε αυτά να μην είναι αρκετά για την αναπαραγωγή και διατήρηση του πληθυσμού ενός είδους και η παρεμπίπτουσα αλιεία, μέθοδος η οποία αφορά την μη επιλεκτική αλιεία και κατ’ επέκταση την απόρριψη εκ νέου στην θάλασσα, αλιευμάτων που δεν αποτελούσαν στόχο εξ’ αρχής.
Ως συνέπεια, η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει θεσπίσει ένα νομικό πλαίσιο θέτοντας τα όρια μέσα στα οποία μπορεί να ασκηθεί η αλιεία, ώστε να περιοριστούν τόσο οι επιβλαβείς πρακτικές άσκησής της, όσο και οι κρίσιμες επιπτώσεις τους. Πυρήνα του νομικού αυτού πλαισίου αποτελεί ο κανονισμός 1005/2008 περί δημιουργίας κοινοτικού συστήματος πρόληψης, αποτροπής και εξάλειψης της παράνομης, λαθραίας και άναρχης αλιείας, ο οποίος ορίζει μεταξύ άλλων ότι προς και από την Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούν να εισαχθούν και να εξαχθούν μόνο αλιευτικά προϊόντα που φέρουν πιστοποίηση ως νόμιμα από το κράτος σημαίας ή το κράτος εξαγωγής τους.
Στον ίδιο κανονισμό αναλύονται οι διαδικασίες ελέγχου και πιστοποίησης αλιευτικών σκαφών σε σχέση με το αν επιδίδονται ή όχι σε δραστηριότητες που αφορούν το εν λόγω φαινόμενο, ενώ ορίζεται πως στους εμπλεκόμενους με ΠΛΑ αλιεία – υπό όποια σημαία κι αν δρουν – θα επιβάλλονται κυρώσεις αυστηρές και ανάλογες με την αξία των αλιευμάτων τους, ώστε να στερούνται κάθε κέρδος. Τέλος, σημαντική είναι και η διαδικασία που ακολουθείται στις περιπτώσεις «μη συνεργαζόμενων τρίτων χωρών» καθώς αν σε διάστημα 6 μηνών το παραβαίνον κράτος δεν συμμορφωθεί με τους κανονισμούς, τίθεται σε επίσημη λίστα και απαγορεύεται στα αλιευτικά σκάφη και προϊόντα του η είσοδος στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για όσο παραμένει στη λίστα αυτή. Επιπρόσθετης αξίας είναι οι κανονισμοί 1026/2012 και 1379/2013 που αφορούν την λήψη μέτρων κατά της μη βιώσιμης αλιείας και την κοινή οργάνωση των αγορών αλιευμάτων και υδατοκαλλιέργειας αντίστοιχα.
Συμπερασματικά, η παράνομη αλιεία φαίνεται πως αποτελεί ένα ιδιαίτερα σημαντικό ζήτημα, οι συνέπειες του οποίου επηρεάζουν δυσανάλογα τόσο το περιβάλλον όσο και την κοινωνικο-οικονομική πραγματικότητα πολλών κρατών. Για αυτό, παρά τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Ένωσης να περιοριστεί, σύμφωνα με τα ισχύοντα δεδομένα, έχουν να γίνουν αρκετά βήματα ακόμα ώστε να πάψει να απειλεί απειλή.
Πηγές:
Macfadyen G., Caillart, B., Agnew, D. (2016). Review of studies estimating levels of IUU fishing and the methodologies utilized. Poseidon Aquatic Resource Management Ltd.
Eurostat: fishery statistics – https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Fishery_statistics#Catches
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1185/2003 του Συμβουλίου της 26ης Ιουνίου 2003 σχετικά µε την αφαίρεση πτερυγίων καρχαρία επί του σκάφους
Κανονισμός (ΕΚ) αριθ. 1005/2008 του Συμβουλίου της 29ης Σεπτεμβρίου 2008 περί δημιουργίας κοινοτικού συστήματος πρόληψης, αποτροπής και εξάλειψης της παράνομης, λαθραίας και άναρχης αλιείας
Κανονισμός (EE) αριθ. 1026/2012 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 25ης Οκτωβρίου 2012 για τη λήψη ορισμένων μέτρων με στόχο τη διατήρηση των ιχθυαποθεμάτων, κατά των χωρών οι οποίες επιτρέπουν τη διεξαγωγή μη βιώσιμης αλιείας
Κανονισμός (ΕΕ) αριθ. 1379/2013 του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 11ης Δεκεμβρίου 2013 για την κοινή οργάνωση των αγορών των προϊόντων αλιείας και υδατοκαλλιέργειας, την τροποποίηση των κανονισμών (ΕΚ) αριθ. 1184/2006 και 1224/2009 του Συμβουλίου και την κατάργηση του κανονισμού (ΕΚ) αριθ. 104/2000
Μη βιώσιμη αλιεία – http://www.wwf.gr/sustainable-economy/fishery/none-sustainable-fishery
Greenpeace Africa, Press release – April 20, 2017, Four illegal fishing cases found in Sierra Leone in four days – https://www.greenpeace.org/archive-africa/en/Press-Centre-Hub/4-illegal-fishing-cases-found-Sierra-Leone/
Oceana, Press release – July 12, 2018, Oceana uncovers dozens of cases of illegal fishing in protected areas in the Mediterranean, Madrid – https://eu.oceana.org/en/press-center/press-releases/oceana-uncovers-dozens-cases-illegal-fishing-protected-areas?fbclid=IwAR2C-GlMZFvbIK7NwQk6yB0lP8ndzBAjj2dyXjxW5p8DN76kVh2ZlTIgfnA
Η παράνομη αλιεία στην Ευρώπη και το ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο
