Γράφει ο Άγγελος Νικολάκης
Ο πόλεμος, ειδικά μετά τις τεράστιες τεχνολογικές καινοτομίες σε βόμβες όπλα και άρματα στον Πρώτο Παγκόσμιο συνοδεύεται από τεράστιες οικολογικές καταστροφές.Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία έρχεται να προστεθεί στις μεγάλες συγκρούσεις του 21ου αιώνα μετά την Αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003 και το θέατρο βίαιων συγκρούσεων στην Συρία τα τελευταία 12 σχεδόν χρόνια, μεταξύ Αμερικανών, Ρώσων, Κούρδων, Τούρκων κ.α. Τα τελευταία χρόνια,η παγκόσμια κοινότητα δείχνει ιδιαίτερη ευαισθησία στην προστασία του περιβάλλοντος, στην προσπάθεια της να περιορίσει την ολική οικολογική καταστροφή που η ίδια προκάλεσε και συνεχίζει να προκαλεί στον βωμό της συνεχής ανάπτυξης. Κάτι τέτοιο επιτρέπει την καταγραφή με μεγαλύτερη προσοχή και τεχνολογική ακρίβεια στις οικολογικές κρίσεις που δημιουργούνται ή έχουν δημιουργηθεί από ανθρώπινες και μη πράξεις.Μάλιστα,μια ένοπλη σύγκρουση σε Ευρωπαϊκό έδαφος, πράγμα ανήκουστο σε τέτοια κλίμακα από το τέλος του Β’ Παγκοσμίου, φαίνεται πως ταρακούνησε μέσα σε λίγους μήνες τις ευρωπαϊκές εμπορικές και οικονομικές σταθερές.Ως αποτέλεσμα, οποιαδήποτε υποβάθμιση του περιβάλλοντος της Ουκρανικής χώρας θα καταγραφεί και μετέπειτα θα αντιμετωπιστεί με μεγαλύτερο ζήλο και προσοχή, έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί άμεσα η επισιτιστική και η ενεργειακή κρίση που ταλαιπωρούν ή θα ταλαιπωρήσουν την Ευρώπη.
Ξεκινώντας με το σημαντικότερο κίνδυνο που ελλοχεύει ξανά πάνω από την Ευρώπη μετά την καταστροφή στο Chernobyl δεκαετίες πριν, αυτόν της πυρηνικής καταστροφής. Η Ουκρανία, σύμφωνα με στατιστικά, διαθέτει 15 πυρηνικούς αντιδραστήρες σε τέσσερις σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Σε μια πυρκαγιά από κάποιου είδους πχ βομβαρδισμό, η έκρηξη πυρομαχικών και η εκπομπή ραδιενεργών σωματιδίων θα καταστρέψει όχι μόνο ολόκληρες πόλεις και ανθρώπινες ζωές πιθανότατα και σε εκτός των ουκρανικών συνόρων κλίμακα,αλλά και ολόκληρες καλλιέργειες,μολύνοντας το υπέδαφος. Γίνεται, λοιπόν, εύκολα κατανοητό, γιατί ο πυρηνικός σταθμός της Ζαπορίζια έχει μονοπωλήσει το ειδησεογραφικό ενδιαφέρον με τις συνεχείς διακοπές ηλεκτροδότησης, που είναι δυνατόν να προκαλέσουν πυρηνικό όλεθρο. Αναλύοντας την ζημιά στο υπέδαφος χρειάζεται ξεχωριστή αναφορά στο αποτέλεσμα που προκαλούν οι διάφοροι πύραυλοι. Τα υπόγεια ύδατα μολύνονται από βαρεά μέταλλα πού αυτοί περιέχουν και οι διάφορες καρκινογόνες ουσίες αργά ή γρήγορα μέσω νερού ή φυτών περνάν στην τροφική αλυσίδα ζώων και ανθρώπων. Ειδικότερα, τα βαρεά μέταλλα ακόμα και μετά την λήξη του πολέμου θα είναι εξαιρετικά δύσκολο να καθαριστούν και να αποθηκευτούν κάπου ασφαλή και από άποψη κόστους και από άποψη διαδικασίας περισυλλογής, αφού δεν μπορούν απλά να καταστραφούν πάρα μόνο να αποθηκευτούν. Περιοχές σαν το Χάρκοβο είναι πλέον εδαφικά γεμάτες κάδμιο και μόλυβδο και σε αυτήν την φάση του πολέμου το μόνο που προσφέρεται ως επιλογή είναι η καταγραφή.
Ταυτόχρονα, η βιοποικιλότητα στα δάση της Ουκρανίας έχει πληγωθεί κατά πάσα πιθανότητα ανεπανόρθωτα. Η αποψίλωση τους είτε στα πλαίσια στρατιωτικών επιχειρήσεων, είτε με αποσκοπό την μανιακή εξόρυξη πλούτου για οικονομικό όφελος εταιριών που υπό τον φόβο της πρόσκαιρης κατοχής των εδαφών αυτών δεν λογαριάζουν παράλληλα κανενός είδους κανονισμό περιβαλλοντικής ασφάλειας, έχει επηρεάσει τους πληθυσμούς ζώων που ζούσαν σε αυτά. Για παράδειγμα, η κατοχή του καταφυγίου της Βιόσφαιρας στην Μαύρη θάλασσα από Ρωσικά στρατεύματα, είχε ως αποτέλεσμα αλλεπάλληλα πλήγματα και γενικά στρατιωτικές δραστηριότητες στην περιοχή. Οι πυρκαγιές που προκλήθηκαν από τα προαναφερθέντα είναι θέμα χρόνου να δημιουργήσουν μια σειρά από μεταναστευτικά προβλήματα στον πληθυσμό σπάνιων πτηνών που χρησιμοποιούσαν τον σταθμό που δεν είναι καν ακόμα δυνατόν να προβλέψει η να κατανοήσει κάποιος.
Επιπρόσθετα, ο υγρότοπος της χώρας αντιμετωπίζει τα ίδια και παραπάνω προβλήματα. Τα οικοσυστήματα της Μαύρης θάλασσας εκτός από μολύνσεις παρόμοιες με αυτές στο υπέδαφος της χώρας έρχονται αντιμέτωπα και αυτά με την ηχορύπανση των αρμάτων μάχης. Μόνη διαφορά πως σε αυτήν την περίπτωση πρόκειται για πολεμικά πλοία και όχι για τάνκς. Υπάρχουν καταγραφές από επιστήμονες στο καταφύγιο ζωής Τuzlovksy Lymans για τουλάχιστον 3.000 νεκρά δελφίνια, που κατέληξαν σε παραλίες της Ρουμανίας της Τουρκίας της Βουλγαρίας και προφανώς της Ουκρανίας. Η διατάραξη του οικοσυστήματος αποτελεί βασικό ύποπτο για την λιμοκτονία τους, αφού οι πηγές τροφής τους είτε εξαφανίζονται είτε πλέον δεν επαρκούν, ενώ τα εκρηκτικά που καταλήγουν στην θάλασσα προκαλούν μια σειρά από εγκαύματα.Οι πολεμικές εκρήξεις, λοιπόν, απωθούν και καταστρέφουν χωρίς διακρίσεις και ζώα και ανθρώπους.
Δυστυχώς, στις συμβάσεις της Γενεύης για το δίκαιο του πολέμου δεν γίνεται κάποια αναφορά στο περιβάλλον και το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο λειτουργεί χωρίς την Ρωσία στους κόλπους της από την στιγμή που αυτή αποχώρησε. Ακόμα, χρειάζεται βάση της ακριβούς μετάφρασης ‘’ευρεία μακροχρόνια και σοβαρή περιβαλλοντική ζημιά για να χαρακτηριστεί έγκλημα πολέμου’’ η περιβαλλοντική προκληθείσα ζημία. Η προσπάθεια όμως για να αποδοθεί δικαιοσύνη και να δημιουργηθεί το αντίστοιχο νομικό πλαίσιο για μελλοντικές μεταρρυθμίσεις περνάει μέσα από την καταγραφή των φυσικών καταστροφών. Το πρόγραμμα LIFE που στηρίζει την κλιματική δράση και την περιβαλλοντική αποκατάσταση που η Ουκρανία προσχώρησε πρόσφατα είναι σίγουρα ένα βήμα στην σωστή κατεύθυνση αλλά σε καμία περίπτωση αρκετό. Η αλήθεια είναι πως το κόστος αποκατάστασης για το ουκρανικό περιβάλλον έχει περάσει τα 35 δις και το τέλος του πολέμου δεν φαίνεται να είναι κοντά, οπότε οι όποιες προβλέψεις είναι μάλλον δυσοίωνες. Συνοψίζοντας, πρόκειται για μια σκληρή υπενθύμιση του πως η τεχνολογική ανάπτυξη οπλικών συστημάτων καταδικάζει και το περιβάλλον εκτός από τους όποιους αντιπάλους.
1 Newsroom (2023) Πόλεμος στην ουκρανία – ένας χρόνος μετά: πληγωμένο βαριά και το περιβάλλον, Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. Available at: https://www.kathimerini.gr/world/562292635/polemos-stin-oykrania-enas-chronos-meta-pligomeno-varia-kai-to-perivallon/ (Accessed: April 20, 2023).
2 Μαργαρίτα Βεργολιά 1 Ιουλίου 2022 et al. (2022) O πόλεμος στην Ουκρανία “σκοτώνει” και το περιβάλλον – ανυπολόγιστη η ζημιά, in.gr. Available at: https://www.in.gr/2022/07/01/b-science/perivallon-b-science/oukrania-perivallon-aorato-thyma-tou-polemou/ (Accessed: April 27, 2023).
3 Www.flash.gr (2022) Πόλεμος στην ουκρανία: Η περιβαλλοντική καταστροφή και οι κίνδυνοι για την υγεία μας, www.flash.gr. Available at: https://www.flash.gr/environment/1931114/polemos-stin-oukrania-i-perivallontiki-katastrofi-kai-oi-kindynoi-gia-tin-ygeia-mas (Accessed: April 27, 2023).
4 The LiFO team 11.5.2022 | 10:51, team, T.L.F.O. and Newsroom (2022) Πώς ο πόλεμος “σκοτώνει” τη φύση και την άγρια ζωή της ουκρανίας: LIFO, LiFO.gr. Available at: https://www.lifo.gr/now/perivallon/ena-siopilo-thyma-stin-oykrania-pos-o-polemos-skotonei-ti-fysi-kai-tin-agria-zoi (Accessed: April 27, 2023).
5 Η Ουκρανία προσχωρεί στο πρόγραμμα life, το οποίο στηρίζει την αποκατάσταση του περιβάλλοντος και την κλιματική δράση (2022) Αντιπροσωπεία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στην Ελλάδα. Available at: https://greece.representation.ec.europa.eu/news/i-oykrania-proshorei-sto-programma-life-opoio-stirizei-tin-apokatastasi-toy-periballontos-kai-tin-2022-06-24_el (Accessed: April 27, 2023).
6 Ertnews.gr, Σ.Ο. (2023) Greenpeace: ΟπόλεμοςστηνΟυκρανίαέχειπροκαλέσεισημαντικέςζημιέςστοπεριβάλλον, ertnews.gr. Available at: https://www.ertnews.gr/eidiseis/diethni/greenpeace-o-polemos-stin-oukrania-exei-prokalesei-simantikes-zimies-sto-perivallon/ (Accessed: April 27, 2023).
7 Capital.gr (no date) Ουκρανία: Αποκαταστάθηκεηηλεκτροδότησητουπυρηνικούσταθμούτηςζαπορίζια, Capital.gr. Available at: https://www.capital.gr/diethni/3703131/oukrania-apokatastathike-i-ilektrodotisi-tou-purinikou-stathmou-tis-zaporizia/ (Accessed: April 27, 2023).
8 Σύνταξη ΙΝ 8 Μαρτίου 2023 et al. (2023) Ουκρανία: μια τεράστια περιβαλλοντική “βόμβα”, in.gr. Available at: https://www.in.gr/2023/03/08/world/deutsche-welle/oukrania-mia-terastia-perivallontiki-vomva/ (Accessed: April 27, 2023).
9 Capital.gr (no date) Ουκρανία: Αποκαταστάθηκε η ηλεκτροδότηση του πυρηνικού σταθμού της ζαπορίζια, Capital.gr. Available at: https://www.capital.gr/diethni/3703131/oukrania-apokatastathike-i-ilektrodotisi-tou-purinikou-stathmou-tis-zaporizia/ (Accessed: April 27, 2023).