Η νέα διαμάχη στην Ανατολική Μεσόγειο

Γράφει η Ευγενία Μεϊμάρογλου

Το 1974 οι σχέσεις μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου ψυχράνθηκαν λόγω της εισβολής της πρώτης στην Μεγαλόνησο και της κατάληψης του 38% του εδάφους της. Η αλήθεια είναι πως η Τουρκία δεν θεωρεί την Κυπριακή Δημοκρατία ανεξάρτητο κράτος. Βέβαια, η  Κύπρος τυγχάνει διεθνούς νομιμοποίησης και αναγνωρίζεται ως ανεξάρτητο κράτος στο διεθνές σύστημα. Το 1988, η Κυπριακή Δημοκρατία προχώρησε στην επικύρωση της Διεθνούς Σύμβασης για ο Δίκαιο της Θάλασσας του 1982, οπότε και διαθέτει κυριαρχικά δικαιώματα στις θαλάσσιες ζώνες που της έχουν αναγνωριστεί.

Το 2011, λοιπόν, στην Κύπρο βρέθηκαν κοιτάσματα υδρογονανθράκων στο οικόπεδο 12 «Αφροδίτη» της Κυπριακής ΑΟΖ. Ήταν το πρώτο σημαντικό κοίτασμα που βρέθηκε στα κυπριακά νερά. Ακολούθησαν πολλές γεωτρήσεις και σε άλλα οικόπεδα με αποτέλεσμα την εύρεση υδρογονανθράκων σε ακόμη δυο οικόπεδα της ΑΟΖ της χώρας, στο τεμάχιο 6 «Καλυψώ» και στο τεμάχιο 10 «Γλαύκος». Η τελευταία ανακάλυψη το 2019 στο οικόπεδο 10 ήταν και η πιο χαρμόσυνη, θα λέγαμε, καθώς πρόκειται για την μεγαλύτερη ανακάλυψη υδρογονανθράκων στην περιοχή, ξεπερνώντας το ισραηλινό κοίτασμα «Zohr». Τα οφέλη από τις εξορύξεις αναμένονται το 2026.

Η αντίδραση της Τουρκίας, βέβαια, δεν θεωρείτο και η πιο φιλική. Η Τουρκία, βασικά, θα μπορούσαμε να ισχυριστούμε ότι περίμενε υπομονετικά μια καλή αφορμή για να βάλει μπροστά το μακρόπνοο σχέδιο της, δηλαδή την επιθυμία της να κυριαρχήσει στη Μεσόγειο, «σβήνοντας» από τον χάρτη των θαλάσσιων ζωνών το ελληνικό νησιωτικό τόξο Κρήτη-Κάρπαθο-Κω-Καστελόριζο-Ρόδο, αλλά και την Κύπρο.

ΙΣΤΟΡΙΚΟ

Από το 2012, η Τουρκία προσπαθεί να αποκτήσει σχέσεις με την Αίγυπτο, επιδιώκοντας την οριοθέτηση μιας μεταξύ τους ΑΟΖ και προσφέροντας περισσότερα από την ήδη υπάρχουσα και διεθνώς νομιμοποιημένη συμφωνία της με την Κύπρο. Η κίνησή της ,όμως, απέβη μάταια. Αφού, λοιπόν, δεν τα κατάφερε με τη Αίγυπτο, σύναψε -παρανόμως- συμφωνία με την κυβέρνηση Σαράζ της Λιβύης! Στα τέλη του καλοκαιριού του 2019, δημοσιεύθηκε η  μελέτη του Χουλουσί Ακάρ, γνωστή ως «Γαλάζια Πατρίδα», σύμφωνα με την οποία η Άγκυρα ελαχιστοποιεί την επήρεια της Κρήτης και των Δωδεκανήσων και παρουσιάζει την Μεγαλόνησο σαν μια χώρα με ελάχιστα δικαιώματα στις θαλάσσιες ζώνες της. Τον Νοέμβριο του 2019 σύναψε, τελικά, το μνημόνιο κατανόησης με την Λιβύη, το οποίο δημοσιοποίησε στον ΟΗΕ, χωρίς, φυσικά, να παίρνει την ευθύνη της αναγνώρισής του ή όχι.

Το μνημόνιο κατανόησης προσβάλλει τις ήδη υπάρχουσες συμφωνίες της Κύπρου με την Αίγυπτο, το 2003, τον Λίβανο, το 2007, και το Ισραήλ, το 2010. Με αυτές τις χώρες, η Μεγαλόνησος είχε προχωρήσει σε οριοθέτηση των μεταξύ τους ΑΟΖ με το καθεστώς της «μέσης γραμμής». Φυσικά, η παρεμπόδιση της Τουρκίας δεν σταμάτησε στο μνημόνιο κατανόησης. Από το Μάρτιο του 2019, η Τουρκία στέλνει γεωτρητικά πλοία στην κυπριακή ΑΟΖ προκειμένου να πραγματοποιήσουν γεωτρήσεις που θα επιβεβαιώνουν τα κοιτάσματα.

Γιατί, όμως, η κίνηση αυτή είναι παράνομη; Με βάση το άρθρο 56 της Σύμβασης του UNCLOS 1982, το παράκτιο κράτος διαθέτει «κυριαρχικά δικαιώματα που αποσκοπούν στην εξερεύνηση, εκμετάλλευση, διατήρηση και διαχείριση των φυσικών πόρων, ζωντανών ή μή, των υπερκειμένων του βυθού της θάλασσας υδάτων, του βυθού της θάλασσας και του υπεδάφους αυτού, ως επίσης και με άλλες δραστηριότητες για την οικονομική εκμετάλλευση και εξερεύνηση της ζώνης …». Για να εισέρθει ένα ξένο πλοίο στην ΑΟΖ ενός παράκτιου κράτους θα πρέπει, σύμφωνα με το άρθρο 58 παράγραφος 3 «κατά την άσκηση των δικαιωμάτων και την εκπλήρωση των υποχρεώσεών τους, …, μέσα στην αποκλειστική οικονομική ζώνη, τα κράτη λαμβάνουν δεόντως υπόψη τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του παράκτιου κράτους και συμμορφώνονται προς τους νόμους και κανονισμούς που υιοθετούνται από το παράκτιο κράτος σύμφωνα με τις διατάξεις της παρούσας σύμβασης …» και, σαφώς, να μην διαταράσσουν την ειρήνη και την ασφάλεια του παράκτιου κράτους. Με βάση, λοιπόν, αυτά τα δυο άρθρα, η Τουρκία αφού δεν έχει ζητήσει άδεια προσέλευσης στην ΑΟΖ της χώρας, δεν μπορεί να εισέρχεται στην κυπριακή ΑΟΖ.

Πιο συγκεκριμένα, η Τουρκία στέλνει, τον Μάιο 2019, το γεωτρητικό «Fatih» μόλις 60χλμ. ανοιχτά της Πάφου και τον Αύγουστο 2019, το «Yavuz» με προορισμό ΝΑ της χερσονήσου της Καρπασίας. Στα τέλη του καλοκαιριού, τα δύο πλοία αποχωρούν από την κυπριακή ΑΟΖ. Ο εφιάλτης, όμως, για την Κύπρο δεν τελειώνει ακόμα! Τον Νοέμβριο του 2019 το «Fatih» επιστρέφει στην ΑΟΖ της Μεγαλονήσου προκειμένου να διεξάγει την δεύτερη γεώτρηση του από τις 13 Ιανουαρίου έως τα μέσα του Φλεβάρη. Παράλληλα, η Τουρκία δεσμεύει παράνομα το νόμιμα οριοθετημένο τεμάχιο 7 της κυπριακής ΑΟΖ, για να πραγματοποιήσει το «Yavuz» γεώτρηση στα νερά. Μετέπειτα, την Παρασκευή 17 Ιανουαρίου 2020, το «Yavuz» θα πραγματοποιήσει και τρίτη γεώτρηση στο τεμάχιο 8.

ΚΡΙΤΙΚΗ

Με τις τελευταίες ανακαλύψεις στην κυπριακή ΑΟΖ, η Κύπρος θα έπρεπε να βρίσκεται στην καλύτερη θέση, καθώς όλα τα φώτα της δημοσιότητας ξαφνικά στράφηκαν στην χώρα όπου τα κοιτάσματα υδρογονανθράκων υπόσχονται πολλά οφέλη. Αρχικά, η Κύπρος θα έχει μεγάλες απολαβές σε οικονομικούς, πολιτικούς και ενεργειακούς τομείς, και με τις σωστές στρατηγικές κινήσεις θα μπορέσει να επιβληθεί στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου και να ανατρέψει το υπάρχον status quo, αλλά και να επιλύσει το «Κυπριακό».

Τον Μάρτιο του 2019 έλαβε χώρα στο Τελ Αβίβ μια Τριμερής Συνάντηση Κορυφής της Ελλάδας, της Κύπρου και του Ισραήλ για την υπογραφή διακρατικής συμφωνίας που αφορά στον αγωγό EastMed. Στην συνάντηση αυτή παρευρέθη και ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Μάικ Πομπέο. Με τη συνάντηση αυτή τονώθηκε η σχέση και η συνεργασία των τριών αυτών χωρών και με την σιωπηλή υποστήριξη της Αμερικής. Η συμμετοχή της Αιγύπτου ήταν μία θετική εξέλιξη που τόνωνε ακόμα περισσότερο τη συνεργασία αυτή. Οι εξελίξεις αυτές στον τομέα του φυσικού αερίου δημιουργούν μια νέα δυναμική στην ευρύτερη περιοχή.

Από την άλλη πλευρά, όμως, η Κύπρος πρέπει να αντιμετωπίσει την Τουρκία. Όλες αυτές οι κινήσεις -ή παραβιάσεις, σύμφωνα με τη Σύμβαση- της Άγκυρας προκαλούν τον φόβο και  την ανασφάλεια στην Λευκωσία, καθώς η τελευταία θα αναγκάζεται συνεχώς να απευθύνεται σε διεθνείς οργανισμούς.

Το ευχάριστο, βέβαια, είναι το γεγονός της διεθνούς υποστήριξης που τυγχάνει η Κύπρος. Οι Γαλλία, Ελλάδα, Αίγυπτος, Ισραήλ. Λίβανος, η Ιταλία αλλά και η ΕΕ σαν σύνολο δηλώνουν την πλήρη υποστήριξή τους στην Μεγαλόνησο. Η ΕΕ, μάλιστα, αποφάσισε την επιβολή κυρώσεων στα φυσικά πρόσωπα που ευθύνονται για τις έκνομες πράξεις της Τουρκίας. Μετά και την απόφαση της ΕΕ να στηρίξει την Κύπρο, ήρθε η ώρα να λάβει και ο ΟΗΕ μια ξεκάθαρη στάση περί του θέματος. Δεν πρέπει για ακόμα άλλη μια φορά να παραμείνει αμέτοχος, όπως και τότε, το 1974!

Φαίνεται πως η ανακάλυψη των κοιτασμάτων στα οικόπεδα 10,12 και 6, η εξαγωγή πετρελαίου από αυτά και οι οικονομικές συμφωνίες που συνάπτει η Κύπρος θα την οδηγήσουν στην αναγέννησή της από τις στάχτες της πρόσφατης οικονομικής κρίσης. Μια ισχυρή οικονομικά Κύπρος θα μπορεί να ατενίζει το μέλλον με σιγουριά και ελπίδα…

ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Antonio Cassese, «Διεθνές Δίκαιο», εκδόσεις Guttenberg, Αθήνα, 2012

• Εμμανουήλ Ρούκουνας, «Δημόσιο Διεθνές Δίκαιο», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2015

• Διονύσιος Τσιριγώτης, «Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική Ιστορία: Διεθνείς σχέσεις και Διπλωματία», εκδόσεις Ποιότητα, Αθήνα, 2013

• Χρήστος Ροζάκης, «Η αποκλειστική οικονομική ζώνη και το διεθνές δίκαιο», εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2013

• Μαρία-Βασιλική Τζατζάκη, «Το νερό στο δημόσιο διεθνές δίκαιο», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα, 2012

ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

• Hildebrando Accioly, «Traité de droit international public», εκδόσεις Recueil Sirey, 1940

• Ευθύμιος Παπασταυρίδης, «The Interception of Vessels on the High Seas», εκδόσεις Bloomsbury Publishing, 2014

ΔΙΑΔΥΚΤΙΑΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

• Πέτρος Λιάκουρας, « Η Τουρκία κυκλώνει τη Μεσόγειο», HuffPost Blog, Δημοσιευμένο Δεκέμβριος 2019, https://www.iefimerida.gr/kosmos/libyi-ethese-se-ishy-ti-symfonia-me-tin-toyrkia

• Γιάννης Μανδαλίδης, «Πώς και γιατί Τουρκία και Λιβύη έφτασαν στη συμφωνία για την ΑΟΖ», CNN Greece, Δεκέμβριος 2019, https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/199112/pos-kai-giati-toyrkia-kai-livyi-eftasan-sti-symfonia-gia-tin-aoz

• Γεράσιμος Χιόνης, «Ποιες χώρες στη Μεσόγειο έχουν κηρύξει ΑΟΖ: Τι κάνουν η Ελλάδα και η Τουρκία», Sputnik Greece, Φεβρουάριος 2020,   https://sputniknews.gr/amyna/202002166297498-poies-hores-sti-mesogeio-ehoun-kiryxei-aoz-ti-kanoun-i-ellada-kai-i-tourkia/

• Χρύσανθος Μανώλη, «Παραμένει εκκρεμής η συμφωνία για ΑΟΖ – Ο Λίβανος διαβεβαίωσε ότι σέβεται τα όρια», ΠΟΛΙΤΗΣ, Απρίλιος 2019, https://politis.com.cy/politis-news/kypros/den-epikyronei-ta-oria-alla-ta-sevetai/

• Θεόδωρος Τσακίρης, «Ανάλυση: Η ανακάλυψη του «Γλαύκου» και το κυπριακό τερματικό LNG», Καθημερινή, Φεβρουάριος 2019, https://www.kathimerini.gr/1012368/article/k-blogs/security-bulletin/analysh-h-anakalyyh-toy-glaykoy-kai-to-kypriako-termatiko-lng

• Χρύσα Λιάγγου, «Στις 20 Μαρτίου υπογράφουν Ελλάδα, Ισραήλ, Κύπρος για τον EastMed», Καθημερινή, Μάρτιος 2019, https://www.kathimerini.gr/1014419/article/oikonomia/ellhnikh-oikonomia/stis-20-martioy-ypografoyn-ellada-israhl-kypros-gia-ton-eastmed

• Αντώνης Λιάκος, «Τι κάνει την επικείμενη τριμερή Ισραήλ, Κύπρου, Ελλάδας, διαφορετική από τις άλλες», Το Βήμα, Μάρτιος 2019, https://www.tovima.gr/2019/03/10/politics/nea-trimeris-synantisi-israil-kyprou-elladas-diaforetiki-apo-tis-alles/

• Γιάννης Ιωάννου, «O «Πορθητής» ήρθε για να αλλάξει οριστικά το παράδειγμα», Πολίτης, Μάιος 2019, https://politis.com.cy/apopseis/analyseis/o-porthitis-irthe-gia-na-allaxei-oristika-to-paradeigma/

• Πέτρου Θεοχαρίδη, «Κύπρος: Ετοιμάζεται για γεώτρηση στην Καρπασία το «Yavuz»», Energypress, Ιούνιος 2019, https://energypress.gr/news/kypros-etoimazetai-gia-geotrisi-stin-karpasia-yavuz

• Μιχάλης Παπαδόπουλος, «Η τουρκική πειρατεία στην κυπριακή ΑΟΖ», Η Σημερινή της Κυριακής, Ιανουάριος 2020, https://simerini.sigmalive.com/article/2020/1/26/e-tourkike-peirateia-sten-kupriake-aoz/

• Tim Arango, «Η αναδυόμενη συμμαχία Τουρκίας – Αιγύπτου», Το Βήμα, Οκτώβριος 2012, https://www.tovima.gr/2012/10/19/world/i-anadyomeni-symmaxia-toyrkias-aigyptoy/

• Βασίλης Νέδος, «Η «Γαλάζια Πατρίδα» στον ΟΗΕ από Άγκυρα», Καθημερινή, Νοέμβριος 2019, https://www.kathimerini.gr/1053827/gallery/epikairothta/politikh/h-galazia-patrida-ston-ohe-apo-agkyra

• Βασίλης Νέδος, «Κωδικός “28ος μεσημβρινός”, μέχρι το μέσον της Ρόδου», Καθημερινή, Φεβρουάριος 2019, https://www.dimokratiki.gr/18-02-2019/kodikos-quot-28os-mesimvrinos-quot-mechri-to-meson-tis-rodoy/

• Αντώνης Λιάκος, «Οι χάρτες που αποτυπώνουν τις διεκδικήσεις της Τουρκίας στην Αν. Μεσόγειο», Το Βήμα, Μάιος 2019, https://www.tovima.gr/2019/05/15/politics/oi-xartes-pou-apotyponoun-tis-diekdikiseis-tis-tourkias-stin-an-mesogeio/

• Η. Κονοφάγος, Ν. Λυγερός, Α. Φώσκολος, «Κοίτασμα Καλυψώ και κυπριακή Αποκάλυψη», Cretapost.gr, Φεβρουάριος 2018, https://www.cretapost.gr/387778/i-konofagos-n-lygeros-a-foskolos-kitasma-kalypso-ke-kypriaki-apokalypsi/

• Μάριος Πούλλαδος, «Ο «Γλαύκος» αλλάζει την ιστορία», Η Σημερινή της Κυριακής, Μάρτιος 2019, https://simerini.sigmalive.com/article/2019/3/2/o-glaukos-allazei-ten-istoria/

• Αντώνη Στ. Στυλιανού, «Το κοίτασμα Zohr της Αιγύπτου», Energypress.gr, Σεπτέμβριος 2015 https://energypress.gr/news/koitasma-zohr-tis-aigyptoy

• Δημήτρη Χατζηιωσήφ, «Η Κύπρος στον Ενεργειακό χάρτη – Προοπτικές δημιουργίας LNG», Offsite, Μάρτιος 2019, https://www.offsite.com.cy/eidiseis/oikonomia/i-kypros-ston-energeiako-harti-prooptikes-dimioyrgias-lng

• Παναγιώτης Σωτήρης, «Τι κρύβει τελικά η συμφωνία Τουρκίας – Λιβύης: Το μεγάλο παιχνίδι στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο», in.gr, Δεκέμβριος 2019, https://www.in.gr/2019/12/03/politics/ti-kryvei-telika-symfonia-tourkias-livyis-megalo-paixnidi-sti-notioanatoliki-mesogeio/

• Τάσος Χριστοδούλου, «Τι είναι η αιγιαλίτιδα ζώνη που βρέθηκε στο επίκεντρο;», Sigmalive.com, Οκτώβριος 2018 https://www.sigmalive.com/news/local/537365/ti-einai-i-aigialitida-zoni-pou-vrethike-sto-epikentro

• Βασίλης Νέδος, «Μνημόνιο Τουρκίας με Λιβύη», Καθημερινή, Νοέμβριος 2019 https://www.kathimerini.gr/1053976/gallery/epikairothta/politikh/mnhmonio-toyrkias-me-livyh
  
• Βασίλης Νέδος, «Γαλλικό ΥΠΕΞ: Το τουρκολιβυκό μνημόνιο αμφισβητεί τα δικαιώματα Ελλάδας – Κύπρου», Καθημερινή, Ιανουάριος 2020, https://www.kathimerini.gr/1060529/article/epikairothta/politikh/galliko-ype3-to-toyrkolivyko-mnhmonio-amfisvhtei-ta-dikaiwmata-elladas—kyproy

• Απόστολου Τομαρά, «Με NAVTEX και διεθνή εντάλματα απαντά η ΚΔ για τις ενέργειες «Γιαβούζ»», Καθημερινή Κύπρου, Οκτώβριος 2019, https://m.kathimerini.com.cy/gr/politiki/entos-tis-aoz-kai-pali-to-giaboyz

• Νίκος Μελέτης, «Στον ΟΗΕ η αντιπαράθεση Άγκυρας – Καΐρου για την Λιβύη», Liberal.gr, Απρίλιος 2020, https://www.liberal.gr/diplomacy/ston-oie-i-antiparathesi-agkuras-ka%CE%90rou-gia-tin-libui/295215

• Άγγελος Αθανασόπουλος, «Τριμερής στο Βερολίνο για Κυπριακό: Μία συνάντηση χαμηλών προσδοκιών», Το Βήμα, Νοέμβριος 2019, https://www.tovima.gr/2019/11/25/politics/trimeris-sto-verolino-gia-kypriako-mia-synantisi-xamilon-prosdokion/

• Λουκιανός Λυρίτσας, «Στο Βερολίνο η τριμερής για το Κυπριακό», DW.com, Νοέμβριος 2019, διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/el/%CF%83%CF%84%CE%BF-%CE%B2%CE%B5%CF%81%CE%BF%CE%BB%CE%AF%CE%BD%CE%BF-%CE%B7-%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%BC%CE%B5%CF%81%CE%AE%CF%82-%CE%B3%CE%B9%CE%B1-%CF%84%CE%BF-%CE%BA%CF%85%CF%80%CF%81%CE%B9%CE%B1%CE%BA%CF%8C/a-50999348

ΠΗΓΕΣ – ΝΟΜΟΘΕΣΙΑ

• «Συμφωνία μεταξύ της Κυπριακής Δημοκρατίας και της Αραβικής Δημοκρατίας της Αιγύπτου», http://www.cylaw.org/nomoi/arith/2003_3_015.pdf

• «Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας», https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EL/TXT/HTML/?uri=CELEX:21998A0623(01)&from=PT

• «Συνάντηση Υπουργών Εξωτερικών Αιγύπτου, Γαλλίας, Κύπρου και Ελλάδας», https://www.mfa.gr/epikairotita/diloseis-omilies/anakoinothen-sunantese-upourgon-exoterikon-aiguptou-gallias-kuprou-kai-elladas-kairo-ianouariou-2020.html

• «DOĞU AKDENİZ’DE DENİZ YETKİ ALANLARININ PAYLAŞILMASI SORUNU VE TÜRKİYE», https://www.iefimerida.gr/sites/default/files/archive-files/1.pdf

ΑΚΑΔΗΜΑΙΚΑ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑΤΑ

• Αντρέας Γιασεμή, «Χωρικός προσδιορισμός θαλάσσιων ζωνών οικονομικής εκμετάλλευσης της Κύπρου», Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο Σχολή Αγρονόμων και Τοπογράφων Μηχανικών Τομέας Τομογραφίας, Διπλωματική Εργασία, 2012.

• Ιωάννης Αργυρίου, «Κυπριακή ΑΟΖ- Ενεργειακοί Πόροι», Πανεπιστήμιο Νεάπολις Πάφου, Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Οικονομικό Δίκαιο, 2015.

• Γεώργιος Δοροβίτσας, «Το Διεθνές Νομικό Πλαίσιο για την Προστασία του Περιβάλλοντος κατά την Εκμετάλλευση Υποθαλάσσιων Ενεργειακών Πόρων», Πανεπιστήμιο Πειραιώς, Μεταπτυχιακή Εργασία, 2019.