Γράφει ο Βαλάσης Σιμίτσης
Το τέλος του Ψυχρού Πολέμου ήταν η αρχή μιας πολύ σημαντικής περιόδου για το κλάδο των διεθνών σχέσεων. Η πτώση της Σοβιετικής Ένωσης, του κατά πολλά χρόνια αντίπαλου δέοντος των Ηνωμένων Πολιτειών, αφενός σήμανε το τέλος του διπολισμού και τη μετάβαση σε ένα νέο μονοπολικό διεθνές σύστημα, κυρίαρχος του οποίου θα ήταν οι Ηνωμένες Πολιτείες, και αφετέρου το τέλος της ισορροπίας ισχύος, που βασιζόταν στην από κοινού πυρηνική αποτροπή των Η.Π.Α και της Ε.Σ.Σ.Δ, που για πολλά χρόνια χαρακτήριζε το διεθνές σύστημα.
Μια ακόμη αξιοσημείωτη αλλαγή που επέφερε η λήξη του Ψυχρού Πολέμου ήταν η αναθεώρηση, και στη συνέχεια, η διεύρυνση της έννοιας της ασφάλειας. Από τις αρχές της δεκαετίας του ’80, κρίθηκε αναγκαία η διεύρυνση της έννοιας της ασφάλειας, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με τη στρατιωτική ισχύ και την εδαφική ακεραιότητα. Έτσι, εισάγονται ορισμένα νέα χαρακτηριστικά.
Το πρώτο εκ των χαρακτηριστικών αυτών, είναι η εισαγωγή του όρου της ανθρώπινης ασφάλειας. Το άτομο, ως μονάδα τοποθετείται πλέον στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος, και κατά συνέπεια οτιδήποτε επηρεάζει την ασφάλεια του συμπεριλαμβάνεται στην έννοια της ασφάλειας. Ο Ο.Η.Ε στην απόφαση 955 (1994), για πρώτη φορά ορίζει τους επτά τομείς που συνθέτουν την ανθρώπινη ασφάλεια. Οι τομείς αυτοί είναι: η υγεία, η οικονομία, ο τομέας των τροφίμων, το περιβάλλον, η προσωπική ζωή, η κοινότητα και η πολιτική ασφάλεια. Αναλυτικότερα, η ασφάλεια της υγείας αφορά τη προστασία από ασθένειες και τη πρόσβαση σε ιατροφαρμακευτική περίθαλψη. Η οικονομική ασφάλεια αφορά την εξασφάλιση εισοδήματος, η ασφάλεια τροφίμων αφορά την απρόσκοπτη και συνεχή πρόσβαση σε τροφή, η ασφάλεια του περιβάλλοντος αφορά τη προστασία από τις επιπτώσεις της υποβάθμισης του περιβάλλοντος. Τέλος, η ασφάλεια της προσωπικής ζωής περιλαμβάνει τη προστασία από άμεση φυσική βία, η κοινοτική ασφάλεια αφορά τη συμμετοχή ενός ιδιώτη σε μια ομάδα ή κοινότητα και η πολιτική ασφάλεια τη προστασία θεμελιωδών ελευθεριών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Έτσι λοιπόν, υποχωρεί η εθνοκεντρική και στρατοκεντρική θεώρηση της ασφάλειας, καθώς η ανθρωποκεντρική θεώρηση κέρδιζε όλο και περισσότερο έδαφος.
Ένα εξίσου σημαντικό στοιχείο της μεταβολής της έννοιας της ασφάλειας, είναι η επίδραση των εξωκρατικών παραγόντων. Για τη καλύτερη κατανόηση αυτού, αρκεί να αναλογιστεί κανείς τις επιπτώσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, όχι τόσο στις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες, όσο στον υπόλοιπο κόσμο. Από το πόλεμο στο Αφγανιστάν και τη μάχη κατά της τρομοκρατίας, που ξεκίνησε λίγες μέρες μετά το τρομοκρατικό χτύπημα, με τη μνημειώδη έκφραση του τότε προέδρου των Η.Π.Α Τζορτζ Μπους, “ή είστε μαζί μας ή εναντίον μας, στο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας”,μέχρι τις αλλαγές που έγιναν στο εσωτερικό των κρατών για την ασφάλεια απέναντι στη τρομοκρατία και τη καταπολέμησή της.
Ακολούθως, οι κατά καιρούς πολιτικές εξελίξεις που τοποθετούνται στο εσωτερικό χωρών , πολλές φορές έχουν επιπτώσεις που εκτείνονται σε μεγαλύτερο μέρος του διεθνούς συστήματος.Εν παραδείγματι, η πρόσφατη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε ένα μεγάλο προσφυγικό κύμα προς τις γειτονικές χώρες. Τα προσφυγικά αυτά κύματα αποτελούν γενεσιουργό πηγή οικονομικών και κοινωνικών προβλημάτων, τα οποία με τη σειρά τους οδηγούν σε πολιτική αστάθεια. Η χώρα μας τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα τη περίοδο 2015-2020 ήρθε αντιμέτωπη με τέτοιες καταστάσεις, λόγω της μαζικής εισροής προσφυγικών κυμάτων από τη Συρία, το Αφγανιστάν, το Ιράκ, το Πακιστάν και το Ιράν. Επιπρόσθετα, η Ρωσική εισβολή στην Ουκρανία δημιούργησε ένα παγκόσμιο κύμα ακρίβειας, ιδιαιτέρως στο τομέα της ενέργειας. Αυτή ακριβώς η επίδραση των εξωκρατικών παραγόντων, συνέβαλε στην σταδιακή εξασθένηση του όρου της εθνικής ασφάλειας και τη ταυτόχρονη άνοδο του όρου της διεθνούς ασφάλειας.
Το επόμενο χαρακτηριστικό είναι η ανάδυση απειλών από το εσωτερικό των κρατών. Στη πλειοψηφία τους αυτές οι απειλές προέρχονται από μη-κρατικούς δρώντες, που έχουν ως στόχο την υπονόμευση της ασφάλειας των πολιτών του κράτους ή και τη δημιουργία βλάβης σε κρίσιμες για το κράτος υποδομές (πληροφοριακό και χρηματοπιστωτικό σύστημα). Ενώ, άλλες φορές απλώς αποβλέπουν στο να πλήξουν την εικόνα του κράτους. Οι εν λόγω θύτες συχνά συνδέονται με τρομοκρατικές οργανώσεις, εντός και εκτός του κράτους, ή είναι υποβοηθούμενοι από άλλα κράτη για να δημιουργήσουν πλήγμα εκ των έσω, αλλά μπορεί να δρουν και αυτούσια με δικά τους κίνητρα και σκοπούς.
Με την είσοδο της ανθρωπότητας στη νέα χιλιετία και την όλο και μεγαλύτερη πρόοδο της τεχνολογίας εισήχθησαν νέου τύπου απειλές. Κάποιες από αυτές εξ’ ολοκλήρου βασισμένες στη τεχνολογία, ενώ άλλες απλώς υποβοηθούμενες από αυτή, μεγιστοποιούν το πλήγμα τους. Στη κατηγορία αυτή ανήκουν οι κυβερνοεπιθέσεις, οι υποκλοπές δεδομένων, η δημιουργία βλαβών στο χρηματοπιστωτικό και πληροφοριακό σύστημα της χώρας κ.α.
Τέλος, συνυπολογίζοντας όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά, οι νέες απειλές ασφάλειας συνοψίζονται σε κάποιες από τις παρακάτω περιπτώσεις, οι οποίες συχνά αλληλοεπιδρούν και συνδέονται μεταξύ τους. Μερικά παραδείγματα εξ αυτών είναι η τρομοκρατία, η πολιτική τρομοκρατία, το κυβερνοέγκλημα, η κυβερνοτρομοκρατία, η κλιματική αλλαγή με συνεπακόλουθες περιβαλλοντικές καταστροφές, ο ακραίος εθνικισμός, το οργανωμένο έγκλημα, οι προσφυγικές ροές, η κοινωνική ευαλωτότητα, η οικονομική ευαλωτότητα, η πολιτική βία.
Συμπερασματικά, ο Ψυχρός Πόλεμος αποτελεί ορόσημο, για πολλά και διαφορετικά αίτια, για το κλάδο των διεθνών σχέσεων, και ειδικότερα των σπουδών ασφάλειας. Η ασφάλεια, ένα από τα σημαντικότερα αγαθά και δικαιώματα του ανθρώπου, γνωρίζει πολλές μεταβολές, καθώς εισάγονται σε αυτή πολλά νέα στοιχεία που αλλάζουν το τρόπο που ο κόσμος την αντιλαμβάνεται. Ο άνθρωπος εισάγεται, πλέον, ως ισοδύναμος παράγοντας της ασφάλειας, δίπλα στο κράτος που μονοπωλούσε το ενδιαφέρον της ασφάλειας ως τώρα. Αναδείχθηκε ο ρόλος των εξωκρατικών παραγόντων και έγινε αντιληπτό πως γεγονότα που εκτυλίσσονται σε ένα κράτος, μπορούν να επηρεάσουν τα λοιπά κράτη. Τέλος, συναντάται η ανάδυση απειλών από το εσωτερικό ενός κράτους και η αύξηση των απειλών νέου τύπου, ιδιαίτερα με τη χρήση νέων τεχνολογικών μέσων. Η έννοια της ασφάλειας ,όπως κατέστη σαφές, γνώρισε αξιοσημείωτες μεταβολές τα τελευταία είκοσι χρόνια, χωρίς αυτό να σημαίνει πως έχουμε καταλήξει στο τι ορίζεται ως ασφάλεια. Σίγουρο είναι πως όσο ακόμη η τεχνολογία και ο άνθρωπος εξελίσσονται, θα εξελίσσονται και οι όροι αυτοί, αφού πάντα κάτι νέο εισάγεται σε αυτά που ήδη είναι γνωστά.
Βιβλιογραφία
- James Sperling and Emil Kirchner (11-14 May 1995). The Changing Definition of Security. ECSA Conference Charleston, South Carolina. Διαθέσιμο σε: http://aei.pitt.edu/7020/1/sperling_james.pdf
- Merton College, Oxford, Week 5, Michaelmas Term 2003 διαθέσιμο στο https://www.stevesachs.com/papers/paper_security.html
- Robert Jackson- George Sorensen (2006). Θεωρία και μεθοδολογία των διεθνών σχέσεων. εκδόσεις Gutenberg
- Stephen E. Sachs, The Changing Definition of Security, International Relations
- Θάνος Ντόκος- Παναγιώτης Τσάκωνας (2019). Ο δρόμος είναι τα βήματά μας, οδικός χάρτης εθνικής ασφάλειας για την Ελλάδα του μέλλοντος. Εκδόσεις Ι. Σιδέρης.
- Μαίρη Μπόση (2018) . Οι όψεις της διεθνούς ασφάλειας. Εκδόσεις ποιότητα.
- Συμβούλιο Ασφαλείας Ηνωμένων Εθνών, Απόφαση 955, United Nations digital library, (1994), διαθέσιμο στο https://digitallibrary.un.org/record/198038
Πηγή φωτογραφίας: http://www.iras.uj.edu.pl/en_GB/the-programme/basic-information