Γράφει ο Ευάγγελος Ζαρκαδούλας
Με το προηγούμενο καθεστώς της Συνθήκης της Μάαστριχτ ο ένας από τους τρείς πυλώνες ήταν ο τρίτος πυλώνας της συνεργασίας στους τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων. Είχε διακυβερνητικό χαρακτήρα και η Ένωση μπορούσε να αναλάβει μόνο κοινή δράση. Η Μεταρρυθμιστική Συνθήκη της Λισαβόνας κατήργησε την αρχιτεκτονική των πυλώνων και ενέταξε και τον πρώην τρίτο πυλώνα στον ενωσιακό κανόνα. Αυτό σημαίνει ότι ακόμα και σε αυτούς τους τομείς που συνδέονται με τον πυρήνα του κράτους, πλην λίγων εξαιρέσεων, το δικαίωμα νομοθετικής πρωτοβουλίας το κατέχει η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Συμβούλιο της Ε.Ε. συννομοθετεί πλέον με το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο κατά την συνήθη νομοθετική διαδικασία.
Ένα από τα δύο θεσμικά διακυβερνητικά όργανα της Ένωσης που εκπροσωπούν τα συμφέροντα των κρατών-μελών είναι το Συμβούλιο της Ε.Ε. (το δεύτερο είναι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο). Τα μέλη του δεν είναι μόνιμα, καθώς απαρτίζεται από υπουργούς από κάθε κράτος-μέλος αναλόγως του θέματος συζήτησης. Γι’ αυτό συνέρχεται σε δέκα διαφορετικές συνθέσεις, εκ των οποίων η μία σύνθεση είναι το Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔΕΥ). Την προεδρία των συνθέσεων των Συμβουλίου την ασκεί ο υπουργός του κράτους-μέλους που έχει αναλάβει την εξάμηνη προεδρία του Συμβουλίου, πλην του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων που προεδρεύει ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ένωσης για θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφάλειας.
Για την λήψη αποφάσεων στο Συμβούλιο μετά την Συνθήκη της Λισαβόνας απαιτείται συνήθως ειδική πλειοψηφία. Στους τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων η ειδική πλειοψηφία επεκτάθηκε στις θεματικές του ασύλου, της μετανάστευσης, της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές και ποινικές υποθέσεις, της θέσπισης κανόνων για τον καθορισμό των ποινικών αδικημάτων και των κυρώσεων στην ιδιαιτέρως σοβαρή εγκληματικότητα με διασυνοριακή διάσταση, της πρόληψης του εγκλήματος, της αστυνομικής συνεργασίας, της Europol και της Eurojust. Αντιθέτως, στην διαδικασία λήψης αποφάσεων στο Συμβούλιο με ομοφωνία περιλαμβάνονται η Ευρωπαϊκή Εισαγγελία, η επιχειρησιακή αστυνομική συνεργασία και όταν αφορούν στοιχεία της ποινικής διαδικασίας και τομείς εγκληματικότητας που δεν αναφέρονται ρητώς στην Συνθήκη για τη Λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (αρ. 82, παρ. 2, στοιχείο (δ) και αρ. 83, παρ. 1).
Στο Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων συμμετέχουν οι υπουργοί Δικαιοσύνης και Εσωτερικών των κρατών-μελών. Οι θεματικές του διακρίνονται σε τρείς τομείς. Στους τομείς της Δικαιοσύνης, των Εσωτερικών Υποθέσεων και του SCHENGEN. Ο χώρος της Δικαιοσύνης περιλαμβάνει την δικαστική συνεργασία σε αστικές και ποινικές υποθέσεις και την προστασία των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Στο πεδίο των Εσωτερικών Υποθέσεων εκδηλώνονται οι πολιτικές για την μετανάστευση, για το άσυλο, για την εξωτερική διαχείριση των συνόρων της Ένωσης, για την αστυνομική συνεργασία, για την καταπολέμηση του σοβαρού και οργανωμένου εγκλήματος και της τρομοκρατίας και για την πολιτική προστασία. Όταν το Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων συνεδριάζει για θέματα που άπτονται του χώρου SCHENGEN, στις συζητήσεις λαμβάνουν μέρος και τέσσερα κράτη εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης που είναι συμβαλλόμενα μέρη της Συνθήκης SCHENGEN, η Ισλανδία, το Λιχτενστάιν, η Νορβηγία και η Ελβετία.
Το κυριότερο βοηθητικό όργανο του Συμβουλίου της Ε.Ε. είναι η Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) ή COREPER, που απαρτίζεται από τους μονίμους αντιπροσώπους των κρατών-μελών με βαθμό πρέσβη και αποτελείται από δύο συνθέσεις. Το 1ο τμήμα COREPER I και το COREPER II, τα οποία συνεδριάζουν κάθε εβδομάδα. Το COREPER II προετοιμάζει τις εργασίες και καταρτίζει τις νομοθετικές πράξεις του Συμβουλίου για τέσσερις συνθέσεις του, συμπεριλαμβανομένων της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων. Στην αρχική προβολή των θέσεων των μονίμων αντιπροσωπειών των κρατών-μελών στο COREPER II συμβάλλει μία άτυπη ομάδα, η Ομάδα Antici, η οποία αποτελείται από έναν ανώτερο υπάλληλο της Μόνιμης Αντιπροσωπείας κάθε κράτους-μέλους.
Επιπρόσθετα βοηθητικά όργανα του Συμβουλίου της Ε.Ε. είναι άλλες επιτροπές και εξειδικευμένες ομάδες. Σε αυτές τις επιτροπές μετέχουν ανώτεροι υπάλληλοι των κρατών-μελών. Στους τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων λειτουργούν τρείς επιτροπές, η Μόνιμη Επιτροπή Επιχειρησιακής Συνεργασίας σε θέματα Εσωτερικής Ασφάλειας (COSI), η Στρατηγική Επιτροπή για τη Μετανάστευση, τα Σύνορα και το Άσυλο (SCIFA) και η Συντονιστική Επιτροπή στον τομέα της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας σε ποινικές υποθέσεις (CATS). Η Μόνιμη Επιτροπή Επιχειρησιακής Συνεργασίας σε θέματα Εσωτερικής Ασφάλειας (COSI) έχει συντονιστικό ρόλο, ενημερώνει τακτικά το Συμβούλιο για τις δραστηριότητες της και το συνδράμει για την εφαρμογή της ρήτρας αλληλεγγύης, που προβλέπεται στο αρ. 222 της Σ.Λ.Ε.Ε.. Οι άλλες δύο επιτροπές είναι κατ’ ουσία προπαρασκευαστικά όργανα της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) και την επικουρούν μέσω της ανταλλαγής απόψεων για νομοθετικές προτάσεις και της ανταλλαγής πληροφοριών.
Όσον αφορά τις ομάδες εργασίας, αυτές είναι προσανατολισμένες σε συγκεκριμένα θέματα. Το κάθε κράτος-μέλος αντιπροσωπεύεται κατά βάση σε κάθε ομάδα εργασίας από δύο ή τρείς υπαλλήλους, οι οποίοι προέρχονται από την Μόνιμη Αντιπροσωπεία τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση ή από το αρμόδιο εθνικό Υπουργείο. Οι ομάδες εργασίας που δραστηριοποιούνται την τρέχουσα περίοδο στους τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων είναι οι ομάδες «Ένταξη, μετανάστευση και απομάκρυνση», «Θεωρήσεις», «Άσυλο», «Σύνορα», «Θέματα αστικού δικαίου», «Τρομοκρατία», «Τελωνειακή συνεργασία», «Συνεργασία επί ποινικών θεμάτων», «Ουσιαστικό ποινικό δίκαιο», «Πολιτική προστασία (PROCIV)», «Θεμελιώδη δικαιώματα, δικαιώματα του πολίτη και ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων (FREMP)», «Προστασία δεδομένων», «Δικαιοσύνη και Εξωτερικές Υποθέσεις – Σύμβουλοι Εξωτερικών Σχέσεων (JAI – RELEX)», «Επιβολή του νόμου», «Θέματα Σένγκεν», «Για τα χρηματοπιστωτικά μέσα» και «Ανταλλαγή πληροφοριών στον τομέα ΔΕΥ». Η διαφορά των ομάδων εργασίας με τις επιτροπές είναι ότι, οι ομάδες εργασίας εξετάζουν με λεπτομέρεια τις νομοθετικές προτάσεις της Επιτροπής. Η ομάδα εργασίας επιδιώκει την συμφωνία σε όλες τις διατάξεις του υπό συζήτηση νομοθετήματος από αυτό το επίπεδο, διευκολύνοντας την Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ), ώστε να μην χρειάζεται συζήτηση σε αυτή ή τα σημεία διαφωνίας προς συμβιβασμό στην Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) να είναι όσο τον δυνατόν λιγότερα.
Γενικότερα, η νομοπαραγωγική διαδικασία στο Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης διέρχεται καθέτως από τρία στάδια. Στο πρώτο στάδιο η νομοθετική πρόταση της Επιτροπής εξετάζεται από μία ομάδα εργασίας, την οποία εξουσιοδοτεί η Προεδρία του Συμβουλίου. Στο ενδιάμεσο στάδιο και εφόσον επιτευχθεί συμφωνία στην ομάδα εργασίας η υπό εξέταση νομική πράξη εγγράφεται στο μέρος Ι της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) αφού δεν χρειάζεται συζήτηση, ενώ σε αντίθεση περίπτωση εγγράφεται στο μέρος ΙΙ της Επιτροπής Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ) για εκ νέου διαπραγματεύσεις. Στο τελευταίο στάδιο, εάν επήλθε τελικά συμβιβασμός στην Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ), το εξεταζόμενο νομοθέτημα λαμβάνει το σημείο Α στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου και η πράξη εκδίδεται από το Συμβούλιο χωρίς συζήτηση. Κατ’ αντιδιαστολή και όταν δεν έχει επιτευχθεί συμφωνία στην Επιτροπή Μονίμων Αντιπροσώπων (ΕΜΑ), η νομική πράξη λαμβάνει το σημείο Β στην ημερήσια διάταξη του Συμβουλίου για προσπάθεια επίτευξης συμφωνίας πλέον σε επίπεδο υπουργών.
Στο διανυόμενο πρώτο εξάμηνο του 2020, την προεδρία του Συμβουλίου της Ε.Ε. την ασκεί η Κροατία. Η κροατική προεδρία έχει θέσει ως στόχους της στους τομείς της Δικαιοσύνης και των Εσωτερικών Υποθέσεων την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος και της διάδοσης τρομοκρατικού περιεχομένου στο διαδίκτυο, την ενίσχυση του μηχανισμού πολιτικής προστασίας και των εξωτερικών συνόρων της Ένωσης, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κυβερνοχώρου, καθώς και την μεταρρύθμιση του ευρωπαϊκού συστήματος ασύλου. Εξαιτίας όμως της πανδημίας λόγω της νόσου COVID-19 οι προγραμματισμένες δραστηριότητες εν γένει έχουν παγώσει. Την σκυτάλη από την κροατική προεδρία για το δεύτερο εξάμηνο του 2020 θα την παραλάβει η Γερμανία.
Πηγές:
Καλαβρός Γ.Ε.-Γεωργόπουλος Θ., «Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης-Θεσμικό Δίκαιο», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2013.
Κανελλόπουλος Π., «Το δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2010.
Πλιάκος Α., «Το Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2012.
Παπαγιάννης Δ., «Ευρωπαϊκό Δίκαιο», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2016.
Σαχπεκίδου Ε., «Ευρωπαϊκό Δίκαιο», εκδόσεις Σάκκουλα, Αθήνα-Θεσσαλονίκη 2013.
Χριστιανός Β., «Εισαγωγή στο Δίκαιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης», εκδόσεις Νομική Βιβλιοθήκη, Αθήνα 2010-2011.
Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, https://europa.eu/european-union/about-eu/institutions-bodies/council-eu_el
Το Συμβούλιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/
Συνθέσεις του Συμβουλίου, https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/configurations/
Συμβούλιο Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων (ΔΕΥ), https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/configurations/jha/
ΕΜΑ ΙΙ, https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/preparatory-bodies/coreper-ii/
Προπαρασκευαστικά όργανα του Συμβουλίου Δικαιοσύνης και Εσωτερικών Υποθέσεων, https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/preparatory-bodies/?filters=2023
Το Συμβούλιο ως όργανο λήψης αποφάσεων της Ε.Ε., https://www.consilium.europa.eu/el/council-eu/decision-making/