Γράφει ο Θανάσης Τσιούτσιας
Η ηλεκτρική ενέργεια, από οικονομικής απόψεως, είναι αναλώσιμος ενεργειακός πόρος που μπορεί να αγοραστεί, να πωληθεί και να διατεθεί στο εμπόριο. Ένα χρηματιστήριο ενέργειας, είναι ένα σύστημα που επιτρέπει της αγοροπωλησίες, μέσω τιμών bid και ask, ενώ ο νόμος της προσφοράς και της ζήτησης είναι που καθορίζει την τελική τιμή. Πλεονέκτημα από ένα τέτοιο σύστημα έχουν οι ενεργειακές εταιρείες, καθώς ο κίνδυνος που αναλαμβάνουν από την διαφοροποίηση των τιμών μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα.
Στην Ελλάδα τον Όμιλο Χρηματιστηρίου Ενέργειας αποτελούν το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας Α.Ε. (ΕΧΕ Α.Ε.) και η Εταιρεία Εκκαθάρισης Συναλλαγών Χρηματιστηρίου Ενέργειας Μονοπρόσωπη Α.Ε. (EnExClear). Το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας πρόκειται για μία ανώνυμη εταιρία που ιδρύθηκε στις 18 Ιουνίου 2018 με σκοπό την διασφάλιση μιας ενδοημερήσιας αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και άλλων παραγώγων της. Σε συνεργασία με την ΔΕΗ, τα ΕΛΠΕ, το Φυσικό Αέριο Αττικής, το Χρηματιστήριο Αθηνών και τους φορείς διασφαλίζει τις ακόλουθες αρμοδιότητες.
- Αγοραπωλησίες ηλεκτρικής ενέργειας με υποχρέωση παράδοσης την επόμενη μέρα (DAM).
- Παρέχει ειδικά διαμορφωμένη αγορά με σκοπό την εξισορρόπηση της προσφοράς και της ζήτησης.
- Ενδοημερήσιες αγοραπωλησίες.
- Προθεσμιακές αγοραπωλησίες.
Στην παρούσα μελέτη θα εξεταστεί η προθεσμιακή αγορά ενέργειας, η μορφή της οποίας απασχολεί τόσο την ελληνική οικονομία όσο και την Ευρώπη συνολικά. Με το ξέσπασμα της ενεργειακής κρίσης, η αντιστάθμιση κινδύνου μέσω της αγοράς παραγώγων αποτελεί ανάγκη για τους προμηθευτές ενέργειας, οι οποίοι πρέπει να προστατευτούν από τις απότομες διακυμάνσεις των τιμών της.
Λίγα λόγια για το Ελληνικό Χρηματιστήριο Ενέργειας
Την ίδρυση του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας ακολούθησε η ίδρυση της θυγατρικής εταιρείας EnExClear στις 2 Νοεμβρίου 2019, η οποία ανέλαβε την εκκαθάριση και το διακανονισμό των συναλλαγών της Αγοράς Επόμενης Ημέρας και της Ενδοημερήσιας Αγοράς, των συναλλαγών στο Βάθρο Εμπορίας Φυσικού Αερίου του ΕΧΕ, καθώς και την εκκαθάριση των θέσεων της Αγοράς Εξισορρόπησης. Ύστερα από έγκριση της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς στις 16 Μαρτίου 2020 η ΕΧΕ Α.Ε. λειτουργεί την Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά ως Διαχειριστής Αγοράς Παραγώγων Ενέργειας.
ΩςΠροθεσμιακή Αγοράορίζουμε την εξωχρηματιστηριακή αγορά μέσω της οποίας πραγματοποιούνται συμβάσεις για μελλοντικές αγοραπωλησίες, οι οποίες αφορούν συνάλλαγμα, εμπορεύματα ακόμα και ενέργεια. Με την χρήση προθεσμιακών συμβολαίων αντισταθμίζεται ένα μεγάλο μέρος του κινδύνου (hedging), ενώ υπάρχει και η δυνατότητα κερδοσκοπίας. Ειδικότερα, σε περιόδους όπου επικρατεί αβεβαιότητα, τέτοια προϊόντα κρίνονται απαραίτητα αφού εξασφαλίζεται ότι, ακόμη και όταν οι συνθήκες της αγοράς αλλάξουν κατά τη στιγμή της ολοκλήρωσης της συναλλαγής, η τιμή που συμφωνήθηκε προηγουμένως θα διατηρηθεί.
Η Προθεσμιακή Αγορά Ενέργειας στηρίζεται στην δημιουργία παράγωγων συμβολαίων με τα οποία θα ορίζεται πόση ενέργεια είναι διατεθειμένος να αγοράσει κάποιος σε καθορισμένο χρόνο και σε μία συγκεκριμένη τιμή. Με τα προϊόντα αυτά οι μελλοντικές τιμές της ενέργειας μπορούν να ‘κλειδωθούν’ με συνέπεια ο κίνδυνος από τις διαρκείς ανατιμήσεις στις τιμές των ενεργειακών καυσίμων να εξαλείφεται και να διασφαλίζεται η ομαλή διαχείριση του κινδύνου και η διαφάνεια της αγοραπωλησίας.
Ένα βασικό μειονέκτημα μιας τέτοιας αγοράς είναι η απώλεια των οφελών που θα αποκτηθούν σε περίπτωση που οι διακυμάνσεις των τιμών είναι ευνοϊκές για τον συμμετέχοντα. Επιπλέον, σε μία εξαιρετικά ασταθή αγορά, τα προθεσμιακά συμβόλαια μπορεί να βλάψουν μία εταιρεία ή έναν φορέα που υπολόγισε εσφαλμένα την κίνηση των τιμών.
Προθεσμιακή Αγορά σε Ελλάδα και Ευρωπαϊκή Ένωση
Οι περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες,έχουν φροντίσει ένα μεγάλο κομμάτι της δραστηριότητας τους να αφορά μακροπρόθεσμες συμφωνίες, δίνοντας έτσι πολύ μικρή βαρύτητα στην ενδοημερήσια αγορά. Το 2020 πραγματοποιήθηκαν στην Ελλάδα οι πρώτες συνεδριάσεις για την διεξαγωγή της προθεσμιακής αγοράς, η οποία πλέον απαρτίζεται από 25 μέλη (παραγωγούς ενέργειας, προμηθευτές κ.α.). Τον ρόλο του κεντρικού διαπραγματευτή στην αγορά αυτή έχει η ΔΕΗ, η οποία σε συνεργασία με την Eurobank Equities εισάγει προθεσμιακά προϊόντα. Ωστόσο, ο όγκος συναλλαγών των μακροπρόθεσμων συμβολαίων ενέργειας είναι περιορισμένος, με αποτέλεσμα οι ημερήσιες τιμές να παρουσιάζουν διαρκείς αυξομειώσεις, οι οποίες μετακυλίονται εξ ολοκλήρου στη λιανική τιμή.
Η απροθυμία της ελληνικής οικονομίας στα προθεσμιακά συμβόλαια, αν και ανησυχητική, προέκυψε ως συνέπεια των παρακάτω παραγόντων. Αρχικά, το χαμηλό επίπεδο τεχνογνωσίας καθιστά αδύνατο για μία εταιρεία, ειδικότερα μικρού μεγέθους, να οργανώσει ένα κατάλληλο,, για τέτοιου είδους συμβόλαια, τμήμα. Επίσης, η πανδημία στην Ελλάδα συνέπεσαι με την έναρξη αντίστοιχων έργων και έτσι είτε τα ανέβαλε, είτε καθυστέρησε την συγκέντρωση της απαιτούμενης ρευστότητας που χρειάζεται μία τέτοια αγορά.
Διεθνής Αγορά Ηλεκτρισμού
Βάσει έρευνας του Διεθνούς Οργανισμού Ενέργειας, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας ακολούθησε ανοδική πορεία παγκοσμίως το 2021. Ο βιομηχανικός τομέας, ακολουθούμενος από τον εμπορικό και τον τομέα των υπηρεσιών, συνέβαλε στην αύξηση της ζήτησης αυτής. Όπως φαίνεται και στο παρακάτω διάγραμμα το 2021 σε Ευρώπη και Ηνωμένες Πολιτείες τα επίπεδα της ζήτησης ήταν παρόμοια με εκείνα του 2019, πριν την έναρξη της πανδημίας. Συγκεκριμένα, η ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη, ενώ μειώθηκε κατά 1,3% το 2019 και 4% το 2020, αυξήθηκε κατά περισσότερο από 4% το 2021. Αξίζει να σημειωθεί ότι οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη είναι κατά 30% υψηλότερες από τις αντίστοιχες τιμές στις ΗΠΑ, ενώ οι τιμές του φυσικού αερίου υπερδιπλάσιες.
Επικαιρότητα
Τις οικονομικές συνέπειες της πανδημίας Covid-19 ενίσχυσαν η αβεβαιότητα για την ενεργειακή κλιμάκωση και οι γεωπολιτικές συγκρούσεις που ακολούθησαν. Ο πόλεμος στην Ουκρανία απείλησε τον παγκόσμιο εφοδιασμό ενέργειας, ενώ ο πληθωρισμός καθιστά δύσκολη την ικανοποίηση βασικών αναγκών για εκατομμύρια ανθρώπους. Όλα αυτά μάλιστα έρχονται καθώς οι ανησυχίες για την κλιματική αλλαγή εντείνονται και ολόκληρη η λειτουργία της αγοράς κλονίζεται.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις αντιμετωπίζουν μία συνεχιζόμενη ενεργειακή κρίση καθώς το φυσικό αέριο που προμηθεύεται η ΕΕ από την Ρωσία αγγίζει το 40% των αναγκών της για ενέργεια. Η μεγάλη αυτή εξάρτηση της ΕΕ σε συνδυασμό με την ανοδική τιμή του φυσικού αερίου είναι η μεγαλύτερη πρόκληση για την προθεσμιακή αγορά ενέργειας.
Συμπεράσματα και Προοπτικές
Τα τελευταία έτη έχουν δημιουργηθεί εξαιρετικές απαιτήσεις στις αγορές ηλεκτρικής ενέργειας σε όλο τον κόσμο. Οι ακραίες καιρικές συνθήκες, συμπεριλαμβανομένου ενός ψυχρότερου από τον μέσο όρο χειμώνα, αύξησαν την παγκόσμια ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας. Το σύγχρονο περιβάλλον, των υψηλών τιμών στο χονδρεμπόριο ενέργειας, απαιτεί την χρήση εργαλείων αντιστάθμισης του κινδύνου, ενώ αρκετοί ενεργειακοί παίκτες κλείνουν όλο και περισσότερα μακροπρόθεσμα συμβόλαια με βάση τις εκτιμήσεις για συνέχιση αυτής της ανοδικής πορείας.
Βιβλιογραφία
GME. Forward Electricity Market (MTE). Διαθέσιμο σε: https://www.mercatoelettrico.org/en/mercati/mercatoelettrico/MTE.aspx
International Energy Agency. (2022). Electricuty Market Report. Διαθέσιμο σε: https://iea.blob.core.windows.net/assets/d75d928b-9448-4c9b-b13d-6a92145af5a3/ElectricityMarketReport_January2022.pdf
Lombard Odier (2022). Forward: guiding our clients through the storm. Διαθέσιμο σε: https://www.lombardodier.com/forward
Oneman (2022). Τι είναι το Χρηματιστήριο Ενέργειας και πώς επηρεάζει την τιμή του ρεύματος. Διαθέσιμο σε: https://www.oneman.gr/life/ti-einai-to-xrimatistirio-energeias-kai-pos-epireazei-tin-timi-tou-revmatos/
Ευρετήριο Οικονομικών Όρων. Προθεσμιακή Ισοτιμία (Forward Rate). Διαθέσιμο σε: https://euretirio.com/prothesmiaki-isotimia/
Καλαϊτζόγλου Αθηνά (2021). Στο ρελαντί η Προθεσμιακή Αγορά Ηλεκτρισμού ενώ εκτοξεύονται οι τιμές. Euro2day. Διαθέσιμο σε: https://www.euro2day.gr/news/economy/article/2108205/sto-relanti-h-prothesmiakh-agora-hlektrismoy-eno-e.html
Σεϊμανίδη Άντα (2020). ΑΦΙΕΡΩΜΑ: Τι είναι και πώς λειτουργεί το Χρηματιστήριο Ενέργειας. Διαθέσιμο σε: https://ecopress.gr/afieroma-chrimatistirio-energias-pr/