Γράφει ο Σάββας Μιχαήλ
Εν έτη 2021, με τις εντάσεις στην Ν.Α Μεσόγειο από τον επίμονο ταραξία που φέρει το όνομα Τουρκία, την ασταθή πολιτική κατάσταση στην Λιβύη έπειτα από έναν αιματηρό εμφύλιο πόλεμο, αλλά και τις πολιτικοκοινωνικές ζυμώσεις στην Μέση Ανατολή, που πολύ πιθανόν να οδηγήσουν σε μία νέα αραβική άνοιξη, η Ενωμένη Ευρώπη οφείλει και πρέπει να λάβει δράση. Οφείλει να θωρακίσει την άμυνα της, προκειμένου να διαφυλάξει όχι μόνο την ειρήνη, την σταθερότητα και την ασφάλεια, αλλά και την ίδια την συνοχή της προς αντιμετώπιση των προκλήσεων αυτών. Η λύση είναι ευδιάκριτη και φέρει το όνομα Κύπρος, η οποία όντας ένα στάσιμο αεροπλανοφόρο αναμεσίς τριών ηπείρων, δύναται να αποτελέσει αποτελεσματικό βραχίονα της Ευρωπαϊκής Ένωσης ως προς στον σκοπό αυτό. Φράσεις άλλωστε του τύπου ΄΄Η Κύπρος κείται μακράν΄΄ πέραν του ότι δεν πρέπει να βρίσκουν ανταπόκριση σήμερα, θα πρέπει να πεισμώνουν ακόμα περισσότερο τις φωνές εντός της Ένωσης όπου υποστηρίζουν το εν λόγω εγχείρημα. Στο παρόν άρθρο δίνεται η ευκαιρία στον αναγνώστη να πληροφορηθεί για τις εν λόγω προκλήσεις που καλείται η Ευρωπαϊκή Ένωση, μέσω της αρωγής της προς την Κύπρο, να επιλύσει, τα πλεονεκτήματα που φέρει η Κυπριακή Δημοκρατία προς την αντιμετώπιση των παραπάνω προκλήσεων, αλλά και για τις ήδη υιοθετημένες διακρατικές πρωτοβουλίες προς την επίτευξη του αντικειμενικού αυτού στόχου.
Αρχικά, ας λάβουμε υπόψη την βασικότερη πρόκληση για την Ε.Ε στην περιοχή, η οποία δεν είναι άλλη από την Τουρκία. Ήδη από το 2003, αναρριχόμενος στην εξουσία ως Πρωθυπουργός αλλά και μετέπειτα το 2014 ως Πρόεδρος της χώρας, ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, μέχρι και σήμερα αποτελεί ιδρυτή και εκπρόσωπο του νέο-οθωμανισμού, μιας τάσης επικίνδυνης τόσο για την ασφάλεια όσο και για την ειρήνη στην Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Επί της ουσίας, η τάση αυτή έχει ως στόχο πρώην κτήσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, τις οποίες η Τουρκία επιδιώκει να καταστήσει προτεκτοράτα της ή να διευρύνει τις σχέσεις της με αυτές στον μεγαλύτερο δυνατό βαθμό. Γι αυτό άλλωστε με την εισβολή και την κατοχή εδαφών της Κυπριακής Δημοκρατίας το 1974 αλλά και σήμερα, με την παρουσία στρατευμάτων και πολεμικού υλικού στην Λιβύη, ο Ερντογάν, ως ένας άλλος Σουλτάνος, επιθυμεί να ανασυστήσει την άλλοτε κραταιά γεωπολιτική και στρατιωτική δύναμη του προελθόντος.
Η αρχή έγινε το 2016, όπου άδραξε την ευκαιρία να αναμειχθεί στην εμφύλια πολεμική σύρραξη της Συρίας με την επιχείρηση Ασπίδα του Ευφράτη, στην διασυνοριακή ζώνη Τουρκίας-Συρίας, και πιο συγκεκριμένα μεταξύ Ευφράτη Ποταμού και της πόληςAzaz. Δύο χρόνια αργότερα, η δεύτερη διακλαδική επιχείρηση των Τουρκικών Ενόπλων Δυνάμεων έφερε την κωδική ονομασία Κλάδος Ελαίας, και είχε ως θέατρο επιχειρήσεων το Βορειοδυτικό κομμάτι της Συρίας, ενώ το 2019, με την διεξαγωγή τρίτης διακλαδικής επιχείρησης του Τουρκικού Στρατού με την ονομασία ΄΄Πηγή Ειρήνης΄΄. Το οξύμωρο της τελευταίας ονομασίας, αλλά και των προηγούμενων επιχειρήσεων πριν από αυτήν, είναι ότι, αφενός μόνο την διασφάλιση της ειρήνης και σταθερότητας δεν έχουν εξασφαλίσει, και αφετέρου αποτελούν μια σειρά απροκάλυπτων επιθετικών ενεργειών σε ξένο έδαφος, οι οποίες συγκαλύπτονται από το πέπλο της λεγόμενης ΄΄Ανθρωπιστικής Επέμβασης”. Σαφώς και μπροστά στο όραμα του για ένα μη κοσμικό κράτος, και αντ’ αυτού ένα νέο-οθωμανικό μόρφωμα, ο Ερντογάν, με την εισβολή του στην Συρία στηρίζει το σχέδιο του σε δύο πυλώνες. Αφενός, την εξουδετέρωση των Κουρδικών πολιτοφυλακών, ιδίως το Y.P.Gκαι το P.K.K, οι οποίες κατά το Τουρκικό κράτος αποτελούν τρομοκρατικές οργανώσεις. Αφετέρου, η δημιουργία ενός Τουρκικού θύλακα, μήκους 480 χιλιομέτρων και βάθους 30 χιλιομέτρων, ο οποίος αφού εκκαθαριστούν οι μάχιμες κουρδικές δυνάμεις αλλά και οι κουρδικοί πληθυσμοί, οι οποίοι διέμεναν στην περιοχές που θα τον αποτελούν, θα τουρκοποιηθεί πλήρως με την παρουσία εποίκων ή τον εκτουρκισμό των κατοίκων.
Επομένως, είναι δικαιολογημένος ο προβληματισμός του μέσου Ευρωπαίου πολίτη, όταν ο ίδιος αναρωτιέται πως η Ευρωπαϊκή Ένωση θα δράσει, απέναντι σε αυτή την νέα κρίση στην περιοχή της Μέσης Ανατολής. Αρχικά, από την έναρξη των πολεμικών επιχειρήσεων από πλευράς Τουρκίας, έχουν αναγκαστεί να εγκαταλείψουν τις οικίες τους περί των εκατό χιλιάδων ανθρώπων, κάτι το οποίο αναζωπυρώνει την ήδη υπάρχουσα προσφυγική κρίση. Επί του συγκεκριμένου ζητήματος θα πρέπει να αναζητηθεί αρχικά ο ιθύνων νους αυτής της εξέλιξης, που δεν είναι άλλος από την Τουρκική Δημοκρατία. Επιπρόσθετα ένα εξίσου εύστοχο ερώτημα είναι η στάση της διακρατικής στρατιωτικό-πολιτικής συμμαχίας του Βορειοατλαντικού Συμφώνου, ή αλλιώς Ν.Α.Τ.Ο.
Στο συλλογιστικό αυτό πεδίο, επιφυλάξεις για την νομιμότητα των ενεργειών της Τουρκίας, ήδη από το 2016, είναι εμφανείς. Η πλειοψηφία άλλωστε των Ευρωπαϊκών Κρατών, και δε των κρατών μελών της Ένωσης, χαρακτήρισαν ως παράνομη την επιλογή της Τουρκίας για ένοπλη σύρραξη, με τον φόβο πως θα φέρει περισσότερη αποσταθεροποίηση και διακινδύνευση της ασφάλειας και της ειρήνης στην περιοχή, παρά ευημερία και ειρήνη. Μέχρι στιγμής, το Βορειοατλαντικό Σύμφωνο διατηρεί μια επικίνδυνη σιγή ιχθύος, η οποία τείνει από πολλούς πολιτικούς αναλυτές να χαρακτηριστεί ως κατευνασμός προς το κράτος μέλος του, με τον δεύτερο υπ αριθμόν μεγαλύτερο στρατό εντός του. Μόνη πιθανή επέμβαση της Συμμαχίας θα ήταν, με βάση το Άρθρο 5 της Ιδρυτικής της Συνθήκης, η σύμπραξη με το δεχόμενο την επίθεση κράτος μέλος του, ενώ δεν είναι ξεκάθαρο εάν ο επιτιθέμενος μπορεί να αποτελέσει και μέλος του Ν.Α.Τ.Ο.
Αυτό γίνεται διότι μαζί με το Άρθρο 5, ενεργοποιείται και το Άρθρο 51 του Ο.Η.Ε περί ατομικής ή συλλογικής νόμιμης άμυνας άρα εναπόκειται έμμεσα η προθυμία συμμετοχής των συμβαλλόμενων στο Ν.Α.Τ.Ο κρατών μελών, αναφορικά με το ενδεχόμενο επίθεσης σε κράτος μέλος της Συμμαχίας. Εδώ να σημειωθεί ότι η τελευταία φορά όπου και έγινε χρήση του προαναφερθέντος Άρθρου, ήταν στις 4 Οκτωβρίου 2001, ύστερα από αίτημα των Η.Π.Α προς τα κράτη μέλη του Ν.Α.Τ.Ο με στόχο αντιμετώπιση της τρομοκρατίας. Στο παρόν στάδιο, φαντάζει αδύνατο το σενάριο στρατιωτικής συνδρομής της Συμμαχίας υπέρ της Τουρκίας για τους άνωθεν λόγους.
Επομένως, ο μέσος Ευρωπαίος Πολίτης θα έχει φτάσει στο καίριο σημείο του συλλογισμού του, το οποίο δεν είναι άλλο από την επίλυση του προβλήματος. Εάν κοιτάξει προσεκτικά στον χάρτη της Ανατολικής Μεσογείου, θα παρατηρήσει ένα μικρό νησί που φέρει το όνομα Κύπρος. Η Κυπριακή Δημοκρατία, όντας ανεξάρτητο και κυρίαρχο κράτος, ήδη από το 1960, δεν παύει να αποτελεί την μοναδική κρατική οντότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου τμήμα της επικράτειας της βρίσκεται υπό το καθεστώς στρατιωτικής κατοχής. Η Τουρκία, ήδη από το 1974, με την παράνομη εισβολή της στην νήσο, καταλαμβάνει περί του 36% του εδάφους της Δημοκρατίας, έχοντας ισχυροποιήσει την θέση της στην ευρύτερη περιοχή με την δημιουργία βάσεων, καθώς και την μεταφορά σύγχρονου στρατιωτικού υλικού. Επομένως, εδώ συνάγουμε το εξής πλεονέκτημα για ουσιαστική αρωγή προς την Κ.Δ εκ μέρους της Ένωσης, ως προς την διασφάλιση και ενίσχυση της Ευρωπαϊκής Άμυνας στην περιοχή, και δεν είναι άλλο από την ισχυρή γεωπολιτική θέση της πρώτης.
Η Κύπρος λόγω της σημαντικής γεωπολιτικής της θέσης αποτέλεσε μήλον της έριδος για δεκάδες αποικιοκρατικούς λαούς. Εν έτη 2021, η Κύπρος έχει αποτυπώσει το σημάδι της στο παγκόσμιο εμπόριο, όντας στην θέση να κατέχει τον ενδέκατο μεγαλύτερο στόλο στον κόσμο και τον τρίτο μεγαλύτερο στόλο στην Ευρώπη. Αυτό, εν συναθροίσει με την ήδη υπάρχουσα ενεργειακή πολιτική της Κυπριακής Δημοκρατίας, καθιστά το νησί έναν ισχυρό και σημαίνοντα πόλο τόσο στον τομέα της ενέργειας όσο και σε αυτόν του εμπορίου. Παρακάτω θα δούμε πως αυτό εξισορροπείται με την ύπαρξη γεωστρατηγικής ισχύος στην περιοχή και κατά πόσον η Κυπριακή Δημοκρατία δύναται να την αξιοποιήσει.
Σε αυτό το σημείο τα δεδομένα περιπλέκονται. Ήδη, όπως προαναφέρθηκε, η Κύπρος αποτελεί ανεξάρτητο κράτος από το 1960, αλλά τμήμα της τελεί υπό το καθεστώς στρατιωτικής τουρκικής κατοχής .Επομένως, ήδη μία ξένη δύναμη ευρίσκεται έστω και παράνομα σε εδάφη της Δημοκρατίας. Επιπρόσθετα, όντας Εγγυήτρια Δύναμη, το Ηνωμένο Βασίλειο έχει σε ισχύ ακόμη και σήμερα δύο μεγάλες στρατιωτικές βάσεις, μία στην Χερσόνησο του Ακρωτηρίου και μια στην περιοχή της Δεκέλειας, εντός των οποίων, πέραν του στρατιωτικού προσωπικού, δραστηριοποιείται και πολιτικό προσωπικό, ενώ επίσης, εντός των βάσεων διαβιούν και Βρετανοί πολίτες. Παρόλα αυτά οι βάσεις αυτές είχαν δοθεί υπό το καθεστώς εκμίσθωσης από την Κ.Δ στο Η.Β, το οποίο διέκοψε την εκπλήρωση της υποχρέωσης του, με την δικαιολογία ότι λόγω της εισβολής του 1974, τα κέρδη από την εκμίσθωση δεν μπορούσαν να διαμοιρασθούν στους Τουρκοκύπριους ( με το Σύνταγμα του 1960, όντας κοινότητα οι Τουρκοκύπριοι είχαν ήδη αυξημένες αρμοδιότητες, εξουσίες και προνόμια).
Επομένως, συνάγεται ότι και η δεύτερη ξένη δύναμη, αν και ευρίσκεται νόμιμα στο νησί, ασκεί καταχρηστικά το δικαίωμα παραμονής της. Συγχρόνως, το Η.Β έχει αποχωρήσει ήδη από το 2019 από την Ευρωπαϊκή Ένωση, επομένως εφόσον δεν είναι πλέον νομικά υποχρεωμένο να τηρεί τις Ενωσιακές υποχρεώσεις, δεν επενδύει τόσο στο όραμα της Ενωσιακής Ενιαίας Πολιτικής και Ασφάλειας. Άρα, βάση των συνθηκών, θα ανατρέξουμε στην εξέταση της τρίτης νομικά ξένης δύναμης, αλλά εθνικά, ιστορικά, θρησκευτικά και πολιτιστικά μητρόπολης της Νήσου, Ελλάδας. Η Ελληνική Δημοκρατία όντας και αυτή μια εκ των τριών εγγυητριών δυνάμεων, βρίσκεται ήδη στο νησί και αυτή από το 1960, με την Ελληνική Δύναμη Κύπρου. Τόσο η Ελλάδα όσο και η Κύπρος έχουν ισχυρούς δεσμούς και αμοιβαία κατανόηση τόσο στο όραμα για ασφάλεια και σταθερότητα στην ευρύτερη περιοχή, όσο και στην κοινή αντιμετώπιση του τουρκικού κινδύνου μετά των Συμμάχων τους ( Αίγυπτος. Ισραήλ, Η.Α.Ε κ.α.). Επιπλέον, η Ελληνική και η Κυπριακή Δημοκρατία αποτελούν κράτη μέλη της Ε.Ε, η οποία, ήδη την τελευταία δεκαετία, προσπαθεί να ανελιχτεί, πέραν από οικονομική, σε γεωστρατηγική υπερδύναμη. Έχοντας ήδη δύο κράτη μέλη εντός του διακρατικού οργανισμού της, δίνεται στην Ένωση η δυνατότητα να προάγει και να διασφαλίσει με μεγαλύτερη ευκολία τα συμφέροντα της στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου.
Το ερώτημα το οποίο είναι ιδιαίτερα ουσιώδες και εύλογο στο παρόν στάδιο, είναι το κατά πόσον έχουν υπάρξει Ενωσιακές Πρωτοβουλίες ή έστω διακρατικές συνεργασίες της Κυπριακής Δημοκρατίας με άλλα κράτη μέλη της Ένωσης. Αρχικά, ας επισημάνουμε ότι η Κύπρος είναι εκ των κρατών μελών της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας (P.E.S.C.O), η οποία έχει ως κύριο στόχο την συνεργασία σε επίπεδο ασφάλειας και άμυνας, αλλά ευρύτερα, στοχεύει στην γεωστρατηγική θέση που αποσκοπεί η Ένωση να αποκτήσει διαμέσω της Αμυντικής Ενοποίησης. Αυτός ο στόχος, πριν μια δεκαετία δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί δυνατός πόσο μάλλον να επιτευχθεί μέσω τηςP.E.S.C.O. Διότι, ως εσωτερικός αμυντικός μηχανισμός της Ένωσης, έχει ως στόχο την αποστολή μονάδων στο εξωτερικό και όχι στο εσωτερικό της. Πλέον, όμως, σήμερα δύναται να αποτελέσει το εφαλτήριο για μία τέτοια στροφή κομβικής σημασίας στην ιστορία της Ε.Ε.
Μέσω λοιπόν της P.E.S.CO, οι ένοπλες δυνάμεις της Κυπριακής Δημοκρατίας ( Εθνική Φρουρά) δύνανται να εκσυγχρονίσουν τον αμυντικό και επιχειρησιακό τους σχεδιασμό, την συμμετοχή των Α.Ε.Ι της χώρας, εν συναρτήσει με τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις στα προγράμματα της Συνεργασίας, ιδίως σε όσα αφορούν την έρευνα και την τεχνολογία. Ωστόσο, το σημαντικότερο αποτελεί η δημιουργία βασικών προϋποθέσεων για αναβάθμιση των αεροναυτικών εγκαταστάσεων της νήσου, βάση του γενικού προϋπολογισμού της Ένωσης, ο οποίος ρυθμίζεται από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Άμυνας. Επιπροσθέτως, η Κ.Δ μετέχει ενεργά στον Οργανισμό για την Ασφάλεια και Συνεργασία στην Ευρώπη (Ο.Α.Σ.Ε), μέσω του οποίου προάγει την ειρήνη όχι μόνο στην Ευρώπη, αλλά και παγκόσμια. Επιπλέον, συμμετέχει ήδη από το 2018 στο Κέντρο Αριστείας για την αντιμετώπιση Υβριδικών Απειλών.
Θα πρέπει, επομένως, να ληφθεί υπόψη ότι εφόσον υπάρχουν οι θεσμοί για την επίτευξη των κοινών αμυντικών στόχων της Ένωσης, η Κύπρος δεν θα πρέπει να παραμεριστεί, ούτε να της δοθούν δευτερεύοντες ρόλοι στο όλο εγχείρημα, αλλά αντιθέτως, να της δοθούν τα εργαλεία, όπως αμυντικά κονδύλια και ευχέρεια κινήσεων, με παράλληλη ουσιαστική υποστήριξη μέσω των παρόντων μονάδων μάχης της Ε.Ε ( E.U Battlegroups). Επομένως, αυτή η κούρσα διπλωματικών και στρατιωτικών πρωτοβουλιών, τόσο από μεριάς της Κ.Δ, όσο και την Ένωσης, θα καταστήσουν την Κύπρο ένα απροσπέλαστο στάσιμο αεροπλανοφόρο, το οποίο πέραν από εκφραστής του Ενιαίου Μελλοντικού Αμυντικού Δόγματος της Ένωσης, θα αποτελέσει και ένα ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί προς την επίτευξη λύσης του Κυπριακού Ζητήματος, χωρίς την παρουσία εγγυητριών δυνάμεων και συνταγματικών ανωμαλιών του παρελθόντος.
1.Άγγελος Συρίγος, «Γεωπολιτικές προκλήσεις και ευκαιρίες στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο», στο πλαίσιο του περιφερειακού συνεδρίου ανάπτυξης, Ναυτεμπορική, 5 Ιουνίου, 2021. Διαθέσιμο σε: https://m.naftemporiki.gr/story/1735078/agg-surigos-einai-safes-oti-o-neoothomanismos-exei-perasei-se-mia-nea-diastasi
2. Χρήστος Γραμμένος, Η Ασπίδα του Ευφράτη και τα νέα δεδομένα στον Συριακό Στρατό, Τμήμα Πολιτικών Επιστημών Α.Π.Θ, 12 Σεπτεμβρίου, 2016. Διαθέσιμο σε: http://eur-int.polsci.auth.gr/asia/e-aspida-tou-euphrate-kai-ta-nea-dedomena-ston-suriako-emphulio/
3. Εφημερίδα Hurriyet, Turkish Army backed rebels advance inside Syrian ISIL, 24Αυγούστου, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.hurriyetdailynews.com/turkish-army-backed-rebels-advance-inside-syria-on-isil-103174
4. Κατερίνα Πρίφτη, 5 Λόγοι που η Τουρκική Εισβολή στο Αφριν είναι πιο σημαντική από όσο φαίνεται, HuffPost, 22 Ιανουαρίου, 2018. Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/entry/5-loyoi-poe-kanoen-e-stratiotike-epicheirese-tes-toerkias-sto-afrin-tes-voreias-pio-semantike-ap-oso-nomizoeme_gr_5a66203de4b0022830054782
5. Τρύφωνας Καισερλίδης, Εισβολή στην Συρία: Τι θα γίνει εάν η Τουρκία ζητήσει την στήριξη του ΝΑ.Τ.Ο, Εφημερίδα των Συντακτών, 15 Σεπτεμβρίου, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.iefimerida.gr/kosmos/syria-toyrkia-zitisei-stirixi-nato
6. NATO, The North Atlantic Treaty, Ουάσινγκτον, 4 Απριλίου 1949. Διαθέσιμο σε: https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_17120.htm
7. Χριστόδουλος Γιαλλουρίδης, Η Γεωπολιτική υπεραξία της Κύπρου, Foreign Affairs the Hellenic Edition, 3 Σεπτεμβρίου, 2015. Διαθέσιμο σε: https://www.foreignaffairs.gr/articles/70606/xristodoylos-k-gialloyridis/i-geopolitiki-yperaksia-tis-kyproy?page=show
8. Στήλη από την σελίδα Κυπριακή Ναυτιλία. Διαθέσιμη σε: https://www.dms.gov.cy/dms/shipping.nsf/cyprusmaritime_el/cyprusmaritime_el?OpenDocument
9. Στήλη από τον επίσημο ιστότοπο του Υπουργείου Άμυνας της Κυπριακής Δημοκρατίας. Διαθέσιμο σε: https://mod.gov.cy/e.e/